Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 65 toponimlərdir. Dastanın "Salur Qazanın evi yağmalandığı boyu bəyan edər" adlanan ikinci boyunda deyilir: "Qazanın Qapılar Dərvənddə on min qoyunu vardır" (səh. 32). Elə həmin boyda bir qədər sonra "Dərvənd" adı yenidən çəkilir: "Bunun ardınca görəlim, kimlər yetdi: Dəmir Qapu Dərvəndinəki dəmir qapıyı təpib alan, altmıĢ tutam ala köndərinin ucunda er böyürdən (Qazan kimi pəhləvanı üç göz atından yıxan) Qıyan Səlcük oğlu Dəli Dondar çapar yetdi" (səh. 42). Dastanm üçüncü boyunda isə deyilir: "Bu yanadan bazirganlar gəlibəni Qara Dərvənd ağzına qonmuĢlardı" (səh. 46). Tədqiqatçıların çoxu uzun illər bu adları indiki Dağıstan Respublikası ərazisindəki Dərbənd Ģəhəri ilə əlaqələndirmiĢlər. Xüsusən dastandan sonrakı illərdə formalaĢmıĢ Azərbaycan folklorunda tez-tez "Dəmir qapı Dərbənd" adının çəkilməsi və bu adın Dərbənd Ģəhəri demək olduğu Ģübhə doğurmadığı üçün "Qapılar Dərvənd", "Dəmir Qapu Dərvənd" və "Qara Dərvənd" adlarının hamısı məhz bu Ģəhər hesab edilmiĢdir. Lakin "Kitabi-Dədə Qorqud" üzərində tədqiqatlar davam etdiyi üçün dastanla bağlı yeni versiyalar, yeni mülahizələr tükənmir. Hələ vaxtilə görkəmli qorqudĢünas alim Həmid Araslı üçüncü boydakı "Qara Dərvənd"i indiki Goranboy rayonunda yerləĢən eyniadlı yaĢayıĢ məntəqəsi hesab etmiĢdi. TanınmıĢ ədəbiyyatĢünas Pənah Xəlilov isə bu mülahizəni yanlıĢ saymıĢ və fikrini əsaslandırmıĢdır (35, 24). Digər mütəxəssislər isə daha dörd Dərbənd adı çəkirlər. Bu məsələ tədqiqatımızın mövzusundan kənar olduğu üçün biz "Dərbənd" adı ilə bağlı versiya və mülahizələri kənara qoyub bu adın ingilis dilinə tərcüməsi üzərində dayancağıq. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 66 66 1972-ci il nəĢrində "Dərvənd" adı hallanan yer adları həm transliterasiya olunmuĢ, həm də tərcümə edilmiĢdir. Belə ki, "Qapılar Dərvənd" "Kapulu Dervent" (səh. 25) kimi, "Dəmir Qapu Dərvənd" "Pass of Demir Kapu" (səh. 36) kimi, "Qara Dərvənd" "Pass of Demir Kapu" (səh. 42) kimi verilmiĢdir. Tərcüməçilər kitabın sonunda hər üç variantı izah etmiĢlər. "Qapılar Dərvənd" belə Ģərh olunmuĢdur: "Kapulu Dervent means, literally, "a pass with a gate". In the legends it seems to be a place east of Erzurum and north of Avnik. There is no such name on the landscape today" (səh. 186). "Dəmir Qapu Dərvəndln izahı: "Demir Kapu Dervent, which means "Iron Gate Pfss", is located on the road going from northem Azerbaijan to the Caucasus" (səh. 187). "Qara Dərvənd"in izahı: "Kara Dervent (Derbend), or Black Pass, could be one of two locations so named. One is the city of Derbend, on the westem shore of the Caspian Sea, just north of the present border of Azerbaijan (səh. 189). Mirabilenini nəĢrində isə ―Qapılar Dərvənd‖ ―Gated Pass‖ kimi verilmiĢ, axırda aĢağıdakı kimi izah əlavə olunmĢdur: ―Kapu/Kapi is gate, -lu is –ed, derbend is pass (səh. 244). ―Dəmir Qapu Dərvənd‖ isə ―Pass of the iron Gate‖ Ģəklində tərcümə olunmuĢ və tərcüməyə izah verilmiĢdir: ―This is located in Daqhestan at Derbent on the Caspian Sea (səh. 250). "Qanlı Qoca" adının tərcüməsinə toxunmadan yer adlarının verilmə yollarına baxarkən aydın olur ki, hər üç tərcümədə Ġç Oğuz və DıĢ Oğuz məhz ərazi kimi göstərilmiĢdir. Mirabilenin nəsrində bu "Ġç Oğuz ərazisi" kimi, "Antalogiya"da isə "Ġç Oğuz‖ kimi verilmiĢ və deməli, bu adların daĢıdığı məna yükü saxlanılmıĢdır. Fikrimizcə, "oğuz" www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 67 sözünün ―Antalogiyada‖kı kımi cəm Ģəklində iĢlənməsinə də ehtiyac yoxdur. Dastanın mətnindən həmçinin görünür ki, oğuzlar Qafqazda tam sərbəst olmuĢlar. "Gəncə ağzı" vətən sərhəddi hesab edilsə də, onlar üçün keçilməz sərhəd, yasaqlıq yox idi. Buna görə də ayrı-ayrı boylarda adı çəkilən toponomlərin bir çoxu dastanın əhatə etdiyi ərazilərdə indi də yaĢayır. "Kitabı Dədə Qorqud"da bir çox qala adlarına da rast gəlinir: "Əlincə qələsi", "Evnik qələsi", "Mərdin qələsi", "Tatyən qələsi", "Ağca qala", ―Ağsaqa qələsi‖, "Düzmürd qala", "Tuman qələsi", "Aqhisar", "Bayburt hasarı" və s. bu qəbildəndir. Bu qalalardan bəziləri oğuz bəylərinin yadigarı kimi bu günümüzə qədər qalmıĢ, illər keçdikcə bəzilərinin adları dəyiĢmlĢdir. Marağlıdır ki, dastanı ingilis dilinə tərcümə edənlər bu adları ya orijlnalın dilinə uyğun tərcümə etmiĢ, ya da olduğu kimı saxlayaraq izah vermiĢiər. Məsələn, məĢhur "Əlincə qələsi" hər iki tərcümə variantında "Alinja Castle" kimi verilmiĢdir. 1972- ci il nəĢrində bu qalanın adı ilə bağlı qeyddə deyilir: "Alinja castle is situated on top of a hill on the Nahjivan-Julfa road in Azerbaijan" (səh. 202). Mirabilenin nəĢrində isə qeyd belədir: "is a fortress betwocıı Nakhlchevan and Julfa near the Soviet-lranian border" (səh. 306). "Salur Qazan dutsaq olub oğlu Uruz çıxardığı boyu bəyan edər" adlanan on birinci boyda deyilir: "ġahin pərvaza ağdı, gözlədilər, Ģahin Tumanın qələsinə endi" (səh. 135). "Əlincə qələsi"ndən fərqli olaraq "Tumanın qələsi" uzun müddət qorqudĢünaslar arasında müzakirə və mübahisə mövzusu olmuĢdur. "Tuman" sözü linqvistik və etimoloji Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|