Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 68 68 baxımdan hansı tarixi dövrə və xalqa mənsubdur? Dastanın bu tədqiqatda istifadə etdiyimiz 1977-ci il nəĢrində bu qala "Gürcüstanda indi niĢanələri qalmıĢ qədim bir qala" kimi təqdim olunur (səh. 183). Mərhum professor Ə.Dəmirçizadə "Tumanın qələsi"ni indi xarabaları qalmıĢ qədim Dumanisi Ģəhəri kimi Ģərh etmiĢdir. BaĢqa mütəxəssislər bu varianta bir qədər Ģübhə ilə baxmıĢlar. Lakin dosent V.Ġsrafilov da bu adın Gürcüstanın Dumanisi yaĢayıĢ məntəqəsi ilə bağlı olduğunu iddia etmiĢdir. O, "Dumanisi" toponiminin mənasının "dumanlı", "dumanlı yer" olduğunu əsaslandıraraq yazır: "Dumanisi orta əsr Gürcüstanın mühüm strateji, ticarət və sənətkarlıq məntəqəsi idi. Qazıntılar zamanı qala darvazalarının, yeraltı yolun, hamamların, ambarların, dükanların, kilsə, məscid, əmək alətiəri, silahlar, bilərziklər və s. qalıqları tapılmıĢdır. Bu məlumat da bizdə Dumanisi-BaĢkeçiddə məskən salmıĢ insanların... yaĢayıĢ tərzi haqqında tam təsəvvür yaradır və həmin etnosların Dədə Qorqud dünyası ilə bağlı olduğundan xəbər verir" (41, 45). Bu mövzuda tədqiqat aparan bütün mütəxəssislərin rəyinə hörmətlə yanaĢaraq "Tumanın qələsi"nin məhz qala - yer adı olduğu qənaətinə gəlmək olar. Dastanın tərcüməçiləri də bu amilə əsaslanaraq onu "Toman Castle" (1972-ci il nəĢri) və "Tomanin Castle" (Mirabilenin nəĢri) kimi vermiĢlər. Lakin hər iki nəĢrdə bu adla bağlı qeyd var. Birincidə: "Referred to frequently in historical sources, this castle is Located on one of the tributaries of the Kur River, northeast of Gokche www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 69 Mountain, and between Tiflis and Ahizka" (səh. 203). Ġkincidə: "Tomtnin Castle is located in Dmanisi in Georqia" (səh. 311). "Salur Qazan dutsaq olub oğlu Uruz çıxardığı boyu bəyan eder" adlanan on birinci boyda belə bir parça var: Ərqıc qırda döndərdiyim, Mərə kafir, sənin baban. ġəqaqına imrəndiyim, Sənin qızın, gəlinin. Ağcaqala, Sürməlidə at oynatdım, Atla Qarun elinə çapqın yetdim. Aqhisar qələsinin burcun yıxdım (səh. 147) Göründüyü kimi bu parçada bir neçə xüsusi ad iĢlənmiĢdır. Hər iki tərcümə variantında bu parçanın poetik formasının saxlanılmasına cəhd edilmiĢdir. 1972-ci il nəĢrində parça aĢağıdakı kimi (səh. 161) tərcümə olunmuĢdur: O infidel, it was your father whom I forced to flee at Arkichm Kir. They were your brides' and daughter's cheeks which then loved I pranced ıny horse at Agcha Kale close to Surmelu. Upon my horse I raided all the land of Karun, Destroyod the parapet of Akhisar Castle. Mirabilenin nəĢrində isə tərcümə (səh. 216) belədir: www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 70 70 He whom I turned back in the North Country, you infidel, was your father. Those whose temples I coveted were your daughters-in-law. At Akcha Kale Surmeli I made my horse dance. I laid low the tower of Ak Hisar Castle. Dastanın 1978-ci il Bakı nəĢrində "Qarun eli" indiki Ərzuruma və onun ətrafına deyilir" kimi qeyd verilmiĢdir. Ġngilis dilində olan 1972-ci il nəĢrində isə "Qarun eli"nin indiki Ərzurum regionunda yerləĢdiyi ehtimal olunur (səh. 204): "An unidentified place name. It is possible, however, that this place is in the Erzurum region, which is called Garin (or Karin) in Armenian sources. There are no references in Islamic sources to indicate that there was such a place in the fifteenth and sixteenth centuries". "Aqhisar qələsi" isə 1977-ci il nəĢrində "Cənubi Azərbaycanın müxtəlif əyalətlərində kənd adları" kimi təqdim olunur. 1972-ci il ingilis nəĢrində bu qalanın Ərzurum ərazisində yerləĢdiyi göstərilir: "Akhisar Kalesi, we believe the boundaries of the Tortum kaza the province of Erzurum" (səh. 205). Mirabilenin nəĢrində isə qalanın adı "Ağ qala" kimi tərcümə olunmuĢ və onun Ərzurum ərazisində olduğu ehtimal edilmiĢdir: "Literally 'White Fortress Castle', it may be located to the west of Erzurum, according to Kirizoglu" (səh.313). Hər iki tərcümənin bu hissəsində "Ağca qala" və "Sürməli" yer adlarına Ģərh verilməmiĢdir. Bu da təsadüfi deyildir. Çünki bu adlar bir qədər əvvəldə - "Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dutsaq olduğu boyu bəyan edər" adlanan boyda da çəkilmiĢ ("Oğuz bəyləri doyum oldu, Ağca qalaya, Sürməliyə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 71 gəlib Qazan qırx otaq tikdirdi" (səh. 86) və bu ada 1972-ci il nəĢrində izah verilmiĢdir: "Akcha Kale was a castle south of Kars and west of Revan, the capital of the present Armenian Soviet Socialist Republic. Surmelu was the name of both a castle and an area slightly south-west of Akcha Kale" (səh.195). Dastanın Bakı nəĢrində "Ağca Qala" "Arpa və Araz çayları arasında qədim Ģəhər" (səh. 181), "Sürməli" isə "Qars elində, Araz kənarında, eyni zamanda Marağa əyalətində kənd adları" (səh. 183) kimi izah olunmuĢdur. Sonrakı illərin tədqiqatçıları isə yeni mülahizələr irəli sürmüĢlər: "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında qeyd olunan bir sıra mühüm tarixi-coğrafi yer adları Naxçıvan diyarının ərazisinə aiddir. Əsərdə Ağcaqala və Sürməli adları bəzən eyni, bəzən də müxtəllf yer adları kimi verilmiĢdir. Bu məskənin Arpaçay vadisində, indiki Naxçıvan torpağında yerləĢdiyi göstərilir. Qeyd etmək lazımdır ki, Sürməlik adlı kənd Culfa rayonu ərazisində Əlincə qalası yaxınlığında da vardır" (23, 143). Söhbət dastanda iĢlənən qala adlarından getdiyi üçün digər adların da tərcüməsinə baxaq. Dədə Qorqud qəhrəmanları "Mardin qələsi"ndə, "Evnik qələsi"ndə, "Aqsaqa", "Düzmürd qələsfində‖, "Bayburt hasarı"nda olmuĢ, bu yerlərin adını çəkmiĢlər. Tərcüməçilər əksər hallarda bu adları olduğu kimi saxlayaraq müvafiq qeyd verməyi üstün tutmuĢlar. Məsələn, "Evnik qələsi" 1972-ci il nəĢrində "Avnik Castle" kimi verilmıĢ bu ada aĢağıdakı qeyd əlavə olunmuĢdur: "Avnik, southeast ol Erzurum, was guarded by a very strong castle durinq tho Byzantine era" (səh. 42). Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|