www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
ġəhla Nağıyeva.
Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika
78
78
erkəyində bir köküm var, Ortac qırda sizin keyikləriniz
durğurmaya (səh. 147).
Bu parçada iĢlənmiĢ "Ortac" sözünü də tərcüməçilər toponim
kimi anlamamıĢlar.
1972-ci il nəĢrində parça aĢağıdakı kimi tərcümə olunmuĢdur:
On root of mine is growing from
the tiger of white rock;
May he never leave eour deer in peace (səh. 161).
Burada "Ortac" yer adından söhbət açılmır.
Mlrebllenin nəĢrində isə parça belə verilmiĢdir;
I have my roots in the virility of the tiger of the white rock.
He does not let your deer remain in the South Country (88.
217).
Bu tərcümədə də "Ortac" adı xatırlanmamıĢ, "ortac" "cənub
ölkəsı" kımi tərcümə edilmiĢdir.
Bütün bu müqayisəli təhlillərdən
sonra bu qənaətə gəlmək olar
kı, "Kitabi-Dədə Qorqud"dakı toponimlərin böyük əksəriyyəti
transliterasiya edilmiĢ və dastanın ruhuna uyğun Ģəkildə
çatdırılmıĢdır. Lakin bəzi hallarda yer adlarının izahlarında
yalnıĢlığa yol verilmiĢ, bəzi toponimlərin isə mənası
anlaĢılmamıĢdır.
Fikrimizcə, bu anlaĢılmazlıqları dastanın ingilis dilində
gələcək nəĢrlərində aradan qaldırmaq çətin olmayacaqdır.
X X X
Azərbaycan xalqının qədim mədəniyyət və ədəbiyyat abidəsi
olan "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının bir boyu 1815-ci ildə
ilk dəfə alman dilinə tərcümə olunmaqla elm aləminə
çatdırılmıĢdir. Bundan sonra epos üzərində geniĢ elmi
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
ġəhla Nağıyeva.
Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika
79
tədqiqatlar baĢlanmıĢ, dastanın dili, hadisələrin baĢ verdiyi
coğrafi
məkan və zaman
haqqında, onun qəhrəmanları və yaranma tarixi barədə
müxtəlif əsərlər yaranmıĢdır. Ötən əsrin ikinci yarısından
baĢlayaraq dastan müxtəlif dillərə tərcümə edilmiĢdir.
"Kitabi-Dədə Qorqud" ingilis dilinə nisbətən gec tərcümə
edilsə də, ingilisdilli ĢərqĢünaslar bu əsərə xüsusi diqqət
yetirmiĢ və nəticədə dastanın ingilis dilində üç tam tərcümə
variantı meydana gəlmiĢdir. Bundan baĢqa ayrı-ayrı illərdə
eposun müxtəlif hissələri ingilis diiində nəĢr olunmuĢ,
dastanın məziyyətiəri barədə ingilis dilində çoxlu məqalələr
dərc edilmiĢdir.
"Kitabi-Dədə Qorqud" dastanındakı xüsusi adların ingilis
dilində verilmə yollarını tədqiq edərkən biz eposun bu dilə iki
tam tərcümə variantı və "Müqəddimə" və "Qanlı Qoca oğlu
Qanturalı boyunu bəyan edər" adlanan altıncı boyunun ingilis
dilinə tərcüməsi üzərində təhlil aparmıĢıq. Muqayisəli təhlil
zamanı məlum olmuĢdur ki, hər üç tərcümə variantında xüsusi
adların verilməsinə tərcüməçilər diqqətlə yanaĢmıĢ, adları
dastanın ruhuna uyğun əks etdirməyə səy göstərmiĢlər. Xüsusi
adların çatdırılması üçün transliterasiyaya üstünlük verilmiĢ,
xüsusi adların ingilis dilində transkripsiyası əks etdirilmiĢdir.
Belə adların ingilisdilli oxucuya aydın olması üçün bütün
tərcümə variantlarında geniĢ izah və Ģərhlər verilmiĢdir. Bəzi
xüsusi adlar isə tərcümə olunmuĢdur.Tədqiqat zamanı məlum
olmuĢdur ki, "Kitabi-Dədə Qorqud"dakı xüsusi adların
transliterasiyasında
ortaya
çıxan
baĢlıca
çətinlik
qəhrəmanların adındakı titul, epitet və təĢbehlərlə bağlıdır.
ġəxs adlarına əlavə edilən belə elementlər bəzi hallarda
tərcümədə unudulmuĢ, yaxud yanlıĢ çevrilmiĢdir. Bu da