fünunu,
ədəbiyyat fakültəsi rəyasəti nəzdindəki yazmalar arasında
m
əhfuzdur). O vaxta qədər ədəbiyyatımızın bu dövrünə aid Tür-
kiy
ədə baəqa bir tədqiq nəər edilməmiədir.
Yen
ə son cərəyanları haqqında əstanbulda nəər olunmuə iki
t
ətəbbönaməmiz var (“ Türk yurdu” məcmuəsi, on beəinci
*
s
ənə,
numero 15-16). Bunlar bir t
ədqiq silsiləsinin müqəddiməsidir.
Son
rakı qismlərin – kommunistlik töhmətilə məcmuədə basılma-
sına izn verilmədiyi için yarımçıq qaldı.
“ Sərvət-fünun” məcmuəsində ədəbiyyatımızın son cərəyan-
la
rına aid iki məqaləmiz daha var: biri Fətəli Axundov dövründən
Bakı türkoloji qurultayına qədər davam edən fikri cərəyanları
xülas
ə edər (“ Qafqas türklərində fikri cərəyanlar”, “ Sərvət-fü-
nun” 23 eylül 1926). əkinci məqalə “ 1905 inqilabının ədəbiyyatı-
mıza yapdıəı əkslərə aiddir (“ Misralarında bombalar daəıyan bir
əer” – “ Sərvət-fünun, 16 Kanuni-əvvəl; 1926). Ankarada çıxan
“ Həyat” (1927, numero 16) məcmuəsindəki Füzulinin bu vaxta
q
ədər məchul olan “ Söhbətül-əsmar” adındakı əsərinə aid məqa-
l
əmiz də bu cinsdən küçük bir tədqiqdir.
RUSİYADA YAPILAN TƏDQİQLƏR
əski Peterburq Darülfünununda adyunkt ikən L.Budaqov
Az
ərbaycanda oturan türklərin ləhcəsinə və bu ləhcənin sərfinə
aid
əsəri ilə
1
Mirz
ə Kazm bəyin
2
türk-tatar dill
ərinin sərf və nəhvi
haqqındakı kitabı və M.Lazarevin müxtəlif türk ləhcələrinin rus-
caya lüəətinə aid əsəri daha çox dilimizin tarixini əlaqədar edən
t
ətəbbö namələrdir.
*
əsərin əlyazmasında 15-ci il göstərilir, ancaq bu mexaniki səhv ola bilər.
1925-
ci il daha uyəun gəlir. Məcmuə əlimizdə olmadıəından ə.Abidin məqa-
l
əsinin nəər tarixini də müəyyələədirə bilmədik (B.ə.).
1
ə.əəəəəəə: əəəəəəəəəəəə əəəəəəəəəəə əəəəəəə-əəəəəəəəəə əəəəəəə-
əəəəəəəəə əəəəəəə, əəəəəə 1857.
2
Köprülüzad
ə (Azəri ədəbiyyatı tarixi, dördüncü məqalə – “ Türk dünyası”, əs-
tan
bul, 1919) bu adı Mirzə Qasım bəy göstəriyor. Doərusu Mirzə Kazım bəgdir.
52
A.Krımskinin ifadəsinə görə Lazarevski institutu professor-
la
rından L.E.Lazarevin 1862-ci ildə “ əəəəəə əəəəə əəəəəəəə
əəəəəə: əəəəə ə əəəəəəə” sərlövhəsi altında Füzulinin “ Leyli
v
ə Məcnun”una aid bir əsər yazmıədır. Bu kitab əlyazması ha-
lında imiə.
Rus imperatorluq arxeoloji c
əmiyyətinin əərq əöbəsi məc-
mu
əsinin
3
8,9,19,20-ci cildl
ərində “ Kitabi Dədəm Qorqud əla-
lisana taifey-i
oəuzan” haqqında akademik V.V.Bartoldun: 20-ci
cildind
ə də Qorqudun tarixi siması haqqında K.ənostrantsevin; 9-
cu cildind
ə Qoqolun hüveyyəti haqqında A.Tumanskinin; 10 və
13-cü cildl
ərində Qorqud haqqında xalq mənqəbələrinə aid A.Di-
vaevin t
ətəbbönamələri vardır.
Yen
ə eyni məcmuənin səkkizinci cildində “ Duxə Qocə” oəlı
Dumrul”, on birinci cildində “ Dirsə xan oəlı Buəac xan”, XIV
cild. “ Salur Qazanın evinin yaəmalandıəı” on ikinci cildində Sa-
lur Qaz
anın evi yaəma edildigi, XV cildində “ Qam Burə bək oəlı
Bamsı Beyrək”in hekayələri Bartold tərəfindən ruscaya tərcümə
edil
ərək türkcə mətni ilə bərabər nəər edilmiədir.
Bunlardan baəqa yenə Bartoldun “ əəəəə əəəəəəə” məc-
mu
əsinin üç və dördüncü cildlərində də Qorqud haqqında yazısı
vardır. Bütün bu tədqiqlər Qorqudun gərək əsəri, gərək həyatının
müxt
əlif cəbhələrinə ayrı-ayrı təmas edər; hiç birisi ümumi təhlil
əsəri degildir.
A.Krımski türkiyəli türklərin tarix və ədəbiyyatına aid yaz-
dıəı məəhur əsərində bizim sahəmizə qayət səthi bir surətdə mə-
lumat veriyor: “ Füzuli, Xətai, Məsihi, Qövsi Təbrizi, Vaqif, Mir-
z
ə əəfi, Fətəli Axundov kibi əəxslərin hər biri haqqında bir neçə
s
ətirlik məlumat verməklə iktifa etmiədir
1
.
Türkiy
ə ədəbiyyatı qismində də Bürhanəddinə aid məlumat
veriyor. Krımski onun siyasi və hərbi tərcümeyi-halı ilə mühər-
3
əəəəəəə əəəəəəəəəə əəəəəəəəə əəəəəəəə əəəəəəəəəəəəəə əəəəəəəəə-
əəəəəəə əəəəəəəə
1
əəəəəəə əə əəəəəəəəəəəəəəə əəəəəəəəəə «əəəəəə ə əə əəəəəəəəəəə,
əəəəəə 1910, əəə. 138-141.
53
rirligi haqqında Gibb, Müller və Hammerə istinadən qısa izahat
veriyor v
ə Bürhanəddinin yigirmi dənə rübaisi ilə on iki dənə
tuyuəunu ruscaya nəzmən tərcümə etmiədir.
Bundan
baəqa XVI əsr ədəbiyyatına həsr edilən bəhsdə
Füzulini t
əhlil ediyor: Onun “ Bəngü badə”sini, divanını, “ Leyli
v
ə Məcnun”u ilə “ əikayətnamə”sini müxtəsər bir surətdə gözdən
keçirmiədir. “ əikayətnamə”nin ruscaya tərcümə etdigi bir
parçasını da məqaləsinə əlavə etmiədir.
AZƏRBAYCANDA YAPILAN TƏDQİQLƏR
1. Mirz
ə Yusif Nersesov tərəfindən Vaqif və müasirlərinin
əsərlərindən tərtib edilmiə bir məcmueyi-əəarı var. Vaqifin heca
v
ə əruz vəznilə yazılmıə altmıə bir dənə əeirini havidir. Vaqifdən
baəqa daha yigirmi dörd əairin qitələrindən nümunələr
göst
əriliyor. Bunların içində Vidadi, Mirzəcan, Aəıq Pəri, Baba
b
əydən bir çox nümunə alınmıədır. Məcmuənin baəında Vaqifin
farsca yazılmıə tərcümeyi-halı vardır; kitab yazma nüsxə
halındadır. (Bizim gördügümüz iki nüsxədən biri əair Məhəmməd
S
əid Ordubadi, o biri əair əli Abbas Müznib yoldaəların xüsusi
kitabxanalarına aiddir).
2. F.Köç
ərlinin rusca olaraq «əəəəəəəəəə əəəəəəəəəəəəəəə
əəəəəə adlı risaləsi, Vaqif, Zakir, Mirzə Fətəli Axundov, Həsən
b
əg Məlikov və Ahi haqqında nisbətən təfsilat veriyor: 1903-cü il
tarixin
ə qədər ədəbiyyatımızın müxtəlif sahəsində yalnız Qafqaz
türkl
ərində yetiəən əəxsiyyətləri də qısa sətirlərlə yad ediyor.
Köç
ərlinin bu əsəri tərcümeyi-hal risaləsi olmaqla bərabər bir çox
ənfəs (subyektiv) hökmləri də az degildir (Tiflis, 1903).
3.Vaqifin m
ənzumələrindən bir qismi Qafqasya əüərasından
Molla P
ənah Vaqifin ələ düəən əəarı” sərlövhəsi altında Haəım
b
əg Vəzirov tərəfindən 115 səhifəlik küçük bir risalə həcmində
basılmıədır (Bakı, 1908). Məcmuə Haəım bəg qələmi ilə yazılmıə
Vaqifin t
ərcümeyi-halını də havidir.
4.M
əhəmməd bəg Mirzə Sərdan Qarabaəi tərəfindən tərtib
edil
ən “ Riyazül-aəiqin” 1306-cı ildə əstanbulda təb edilmiədir.
54
Dostları ilə paylaş: |