✓
Tarbiya va ijtimoiy tizimlarning aloqadorligi: aniq tarixiy sharoitlardagi
tarbiya xarakteri jamiyatning ehtiyojlari, iqtisodiy, milliy-madaniy o’ziga xosliklari
bilan aniqlanadi.
✓
Ta’lim va tarbiya orasidagi: bu jarayonlarning o’zaro bog’liqligini, ularning
ko’ptomonlama o’zaro ta’sirini, birligini belgilab beruvchi aloqadorlik.
✓
Tarbiya va faoliyatning aloqadorligi: tarbiyalash – faoliyatning turli
turlariga tarbiyalanuvchilarni jalb etish demakdir.
✓
Tarbiya va shaxs faolligining aloqadorligi: agar uning ob’ek-ti(shaxs) bir
paytning o’zida sub’ekti
sifatida aks etsa, tarbiya muva-faqqiyatli amalga oshadi,
ya’ni shaxs o’zining faol xulq-atvorini, shaxsiy erkinligini,
mustaqilligini,
faoliyatdagi ehtiyojini namoyon etadi.
✓
Tarbiya va muloqotning aloqadorligi: tarbiya jarayoni har doim odamlar –
o’qituvchilar va ta’lim oluvchilarning o’zaro harakatida kechadi.
✓
Bola tarbiyasi muvafaqqiyati to’g’ridan-to’g’ri shaxslararo aloqalar-ning
intensivligi va boyligiga bog’liq bo’ladi.
✓
Pedagogik jarayonning dinamik qonuniyati – ta’lim oluvchining keyingi
barcha
muvafaqqiyatlarining
qimmati
uning
dastlabki
bosqichlar-dagi
muvafaqqiyatiga bog’liq bo’ladi.
✓
Pedagogik jarayonda shaxsning rivojlanishi qonuniyati – shaxs rivoji
darajasi va sur’ati:
•
irsiyat;
•
tarbiya va o’quv muhiti;
•
pedagogik ta’sir etish usul va vositalarining qo’llanishiga bog’liq bo’ladi.
✓
O’quv-tarbiya jarayonini boshqarish qonuniyati – pedagogik ta’sirning
samaradorligi:
•
ta’lim oluvchilar va pedagoglar orasidagi qayta aloqalarning intensivligi;
•
ta’lim oluvchilarga ko’rsatiladigan korrektsiyali ta’sirlarning asoslanganligi
hamda xarakteri, qimmatiga bog’liq bo’ladi.
✓
Pedagogik
jarayonda hissiyot, mantiqiylik va amaliyotning birligi
qonuniyati – o’quv-tarbiya jarayonining samaradorligi:
•
hissiy idrokning sifati va intensivligi;
•
idrok etilganning mantiqiy anglanishi;
•
anglanganning amaliy qo’llanilishiga bog’liq bo’ladi.
✓
Tashqi(pedagogik) va ichki(bilish) faoliyatning birligi qonuniyati –
pedagogik jarayonning samaradorligi:
•
pedagogik faoliyatning sifati;
•
tarbiyalanuvchilarning shaxsiy o’quv-tarbiyaviy faoliyatining sifatini shart
qilib qo’yadi.
M. Kodjaspirov bo’yicha:
✓
Ijtimoiy shart-sharoitlar bilan shartlanganlik qonuniyati: ta’lim va
tarbiyaning ijtimoiy ehtiyojlar va sharoitlarga bog’liqligi.
✓
Inson tabiati bilan bog’langanlik qonuniyati:
•
shaxsni shakllantirishda muloqot va faoliyatning hal qiluvchilik roli;
•
ta’lim va tarbiyaning ta’lim oluvchilarning yosh va individual o’ziga
xosliklariga bog’liqligi.
✓
Tarbiviy jarayon mohiyatining shartlanganlik qonuniyati:
•
tarbiya, o’qitish, ma’lumot va shaxs rivoji jarayonlarining o’zaro
bog’liqligi;
•
o’quv-tarbiyaviy jarayonda shaxs va ijtimoiy guruhlarning o’zaro aloqasi.
M.Kodjaspirovning mazkur tasnifi Yu.K.Babanskiyning tasnfiga juda yaqin.
Yagona pedagogik jarayonning qonuniyatlari, aynan akademik Yu.K.Babanskiy
tomonidan sodda va tushunarli ochib berilgan:
✓
Ta’lim va tarbiya jamiyatning ehtiyojlari va ijtimoiy-iqtisodiy shart-
sharoitlariga bog’liq holda amalga oshadi.
✓
Tarbiya, o’qitish, ma’lumot va rivojlanishning o’zaro bog’liqligi
qonuniyati.
✓
Tarbiya va o’zini-o’zi tarbiyalashning birligi qonuniyati.
✓
Ta’lim va tarbiya jarayonida muloqotning hal qiluvchilik roli qonuniyati.
✓
Pedagogik
jarayonda
ta’lim oluvchilarning
yosh va individual
xususiyatlarini hisobga olish.
✓
Pedagogik jarayonda jamoa va shaxsning o’zaro aloqadorlik qonuniyati.
✓
Pedagogik jarayon vazifalari, shakllari, metodlarining o’zaro aloqadorlik
qonuniyati.
Yagona pedagogik jarayon qonuniyatlari singari
tamoyillari masalasida ham
turli qarashlar mavjud. Hatto ba’zi pedagoglar ularni qonuniyat sifa-tida e’tirof
etishga moyildirlar. Biroq yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, qonuniyatlar ob’ektiv,
eng muhim, barqaror, o’zgarishda, shu bilan birga, aniq sharoitlardagi harakatni
ifoda etadi. Pedagogik jarayon qonuniyat-laridan uni
samarali tashkil qilishga
nisbatan muayyan muhim talablar kelib chiqadiki, buni tamoyillar(printsiplar) deb
ataymiz.
Yagona pedagogik jarayon tamoyillarining ham hozirgacha turli tasnif-lari
adabiyotlarda o’z aksini topgan. Agar ularni sinchiklab o’rganib chi-qilsa,
tasniflarning bir-biriga yaqinligini ko’rish mumkin. SHu sababli biz quyida
ko’pchilik tomonidan tushunarli deb topilgan ikkita (Yu.K.Ba-banskiy,
B.T.Lixachev) tasnifini berishni ma’qul deb topdik.
Yagona pedagogik jarayon tamoyillarining Yu.K.Babanskiy bo’yicha tasnifi:
✓
pedagogik jarayonning maqsadga yo’naltirilganligi;
✓
ta’lim va tarbiya mazmunining ilmiyligi;
✓
ta’lim oluvchilarning yosh va individual
xususiyatlarini hisobga olish,
tushunarlilik;
✓
tizimlilik va ketma-ketlik;
✓
onglilik, faollik, tashabbuskorlik, ta’lim oluvchilarning ijod-korligi;
✓
ta’lim va tarbiyaning ijtimoiy foydali, ishlab chiqarish mehnati bilan
aloqasi;
✓
ta’lim va tarbiyaning jamoaviy xarakteri;
✓
ko’rgazmalilik;
✓
ongli talabchanlik bilan birgalikda ta’lim oluvchi shaxsini hurmat qilish;
✓
ta’lim va tarbiyaning qo’lay metod, shakl va vositalarini tanlab olish;
✓
sababiylik, onglilik hamda ta’lim, tarbiya va rivojlanishining amaliy
natijalari;
✓
tarbiyaga kompleks yondashuv.
B. T. Lixachev tasnifi:
✓
o’quv-tarbiya jarayonining ijtimoiy-qadriyatli maqsadga yo’nalganligi;
✓
ta’lim oluvchilar faoliyatining turli turlarining o’zaro
harakatini tashkil
etishga kompleks yondashuvni amalga oshirilishi;
✓
butun o’quv-tarbiyaviy ishlarning hayot bilan bog’liqligi;
✓
ta’lim va tarbiya jarayonida har tomonlama barkamol shaxsni
shakllantirish, jamoada ta’lim va tarbiya;
✓
ta’lim oluvchilarga talabchanlik va hurmatning birligi;
✓
ta’lim oluvchilar hayotiga rahbarlik qilishda ularning tashabbus-korliklarini
hasobga olish;
✓
barcha ta’lim oluvchilar hayotini estetizatsiyalash;
✓
ta’lim va tarbiyaning boshqaruvchilik roli;
✓
ta’lim oluvchilarning bilish, mehnat va boshqa faoliyatlarini rag’-
batlantirishni hisobga olish, ularda ishga bevosita qiziqish uyg’otish orqali axloqiy-
irodaviy kuchini faollashtirish;
✓
ta’lim oluvchilarda barcha turdagi fikrlashni rivojlanishini hisobga olish,
ketma-ketlik va tizimlilik;
✓
ko’rgazmalilik;
✓
tushunarlilik;
✓
sababiylik.
Umuman olganda, yagona pedagogik jarayon va uning tarkibiy qismla-rining
umumiy va o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olish ta’lim va tarbiya jarayonining
samaradorligiga xizmat qiladi.
Dostları ilə paylaş: