Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
əlimin altında bir neçə kitab var. Bax bu, Məhərrəm Erkinin kitabıdır. «Dədə Qorqud» üzrə Türkiyənin ən böyük mütəxəssislərindən biri, dilçi alim, Azərbaycanşünasdır. İstanbulda kitabı çıxıb - adı «Azəri türkcəsi»dir. İndi başına and içib sitat gətirdiyimiz böyük liderimiz Məmməd Əmin Rəsulzadə. Ankarada 1950-ci ildə çıxan kitabı belə adlanır: «Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı». Məhz Azərbaycan ədəbiyyatı! Əhməd Cəfəroğlu. Böyük dilçimiz olub, gəncəlidir, Türkiyədə yaşayıb, orada vəfat edib. 1953-cü ildə Ankarada çıxan kitabının adı «Azərbaycan dil və ədəbiyyatının dönüm nöqtələri». Nəhayət, belə bir arqument də gətirirlər ki, güya bizə həmişə yalnız türk deyiblər,azərbaycanlı yox. Bu fikir də düz deyil. 1902-ci ildə Axund Yusif Talıbzadənin tərtib etdiyi dərslik də budur əlimin altındadır.«Polnaya tatarskaya- azerbaydcanskaya qrammatika». Azərbaycan sözü burada da var. Soltan Məcid Qəniyevin 1904-cü ildə Bakıda çıxan kitabı isə belə adlanır: «Polneyşiy samouçitel tatarskoqo yazıka Kafkazsko-azerbaydcanskoqo nareçiya». Yəni sözüm odur ki, ruslar «tatar» deyiblər, «Azerbaycan» deyiblər, amma bizim bütün alimlərin də, dilçilərin də istər Bakıda, istərsə də xaricdə çıxan yazılarında Azərbaycan sözü olub. Deyirlər ki, Azərbaycan sözünü Stalin gətirib. Ola bilər. Mən onunla razıyam ki, Stalin bizi Türkiyə türklərindən ayırmaq üçün bu termini ortaya atıb. Amma axı Məmməd Əmin Rəsulzadə «Azərbaycan ədəbiyyatı» deyəndə ona da Stalin təsir eləmirdi ki? Yaxud Məhərrəm Erkin «Azərbaycan türkcəsi» adlı kitab yazanda Stalinin qorxusundan yazmırdı ki? Burada bir təbii hal var. Azərbaycan türkcəsi ilə Türkiyə türkcəsi iki qardaş dildir. Amma mən həmişə misal çəkirəm ki, Əhməd və Məmməd adlı iki qardaş nə qədər mehriban olsa da, onların hər ikisi nə Əhməd adlana bilməz, nə də Məmməd.
-Anar müəllim, bütün bunlarçox yaxşı. Amma Siz bu sözləri gərək dil haqqında qanun qəbul edilməzdən qabaq deyəydiniz... -Mən elə sözümü ona gətirirəm. Yuxarıda haqqında danışdığım komissiyanın iclasında təxminən indi sizə danışdığım adi həqiqətləri təkrarladım. Başqa danışanlar da
oldu. Axırda 5 nəfər Azərbaycan türkcəsini müdafiə etdi, qalanları (təxminən 15 nəfər) Azəkbaycan dilinin saxlanması fikrini mudafiə etdi. Səsverməyə gələndə mən təklif etdim ki, səsvermə olmasın, çünki başqa auditoriyada mənzərə başqa cur ola bilər. Və belə səsvermənin qanuni əsası yoxdur. Ona görə də Rauf İsmayılovdan(o vaxt Milli Məclisin Mədəniyyət komissiyasının sədri-red.) xahiş etdim Milli Məclisə məlumat versin ki, komissiyada məsələ müzakirə edilərkən iki fikir olub: Azərbaycan dili və Azərbaycan türkcəsi. Qəribədir ki, həmin iclasda təkcə türk dili deyən bir adam da olmadı. Amma səhəri gün Milli Məclis dövlət dili kimi türk dilini qəbul etdi. Belə çıxır ki, mütəxəssisləri komissiyaya toplayıb fikirlərlini dinləyir və tamam başqa qərar qəbul edirlər. Dil hamının, bütün xalqındır. Amma birinci növbədə dil yazıçıların, ədəbiyyatşünasların, ədəbiyyat müəllimlərinin, curnalistlərin alətidir. Millət vəkillərinə çox böyük hörmətim var, amma dil mütəxəssislərinin fikrini dinləyib tərsinə hərəkət etməyi başa düşə bilmirəm. Bir dəfə mənə sual vermişdilər ki, indiki dövrü necə səciyyələndirərsiniz? Mən cavab verdim ki, ağız deyəni qulaq eşitmir. Bu məsələdə məhz belə vəziyyət yaranıb.Çox xahiş edirəm ki, mənim bu fikirlərimi olduğu kimi oxuculara çatdırasınız. Çünki mən yazıçı kimi, ziyalı kimi Azərbaycan dili qarşısında öz məsuliyyətimi hiss edirəm. Yazıçılar Birliyinin rəhbəri kimi isə bu məsuliyyət ikiqat artır. İstəmirəm ki, gələcək nəsillər məni kənara çəkilməkdə, susmaqda qınasın. Nə cür qanun, nə cür qərar qəbul edilməsindən asılı olmayaraq xalqımı əmin etmək istəyirəm ki, Azərbaycan dili var və yaşayacaq. Azərbaycan yazıçıları da ömürlərinin axırınadək bu dildə yazacaqlar. Çünki bu dilə xəyanət Cəlil Məmmədquluzadəyə xəyanət olardı. Axı o, bu problemi 80 il əvvəl «Anamın kitabında» qələmə almışdı.Lakin bütün bunlarla demək istəmirəm ki, biz türk dili ilə yaxın olmamalıyıq. Bilirsiniz ki, mən vaxtilə «Qobustan» jurnalında işlədiyim dövrdən ta bu günə qədər türk dilindən yaxşı sözlərin qəbul olunmasının tərəfdarı olmuşam. Əminəm ki, bundan sonra da belə zənginləşmə davam edəcək. Və mən onu da arzu edərdim ki, bizim televiziya Türkiyəyə verilişlər versin və bizim işlətdiyimiz gözəl sözlər də türk dilini zənginləşdirsin.
Lakin bu proses dilin assimlyasiyası naminə ola bilməz. Əgər biz son 70 ildə dilimizin assimlyasiyaya uğramasının qarşısını ala bilmişiksə, bundan sonra da bu prosesə yol verə bilmərik.
-Qardaş, iki dilin bir adı ola bilməz. Əgər Türkiyə türk dili ilə Azərbaycan dili bir dildirsə, başqa məsələ. Amma hər biri ayrı dildirsə, onda iki dilin bir adı olmaz. Axı Azərbaycan dili ləhcə deyil! Bu, ədəbi dildir! Bugünkü türk ədəbi dili və bugünkü Azərbaycan ədəbi dili eyni şeydir? Bunu mənə sübut etsinlər və mən də başlayım sizinlə «şu konuşmayı başqa tür kuralım». Azərbaycanda Türkiyəyə məhəbbətin qədim tarixi var. Bunun da səbəbləri hamıya bəllidir. Folklorumuz olduqca yaxındır. Qaracaoğlanla Aşıq Ələsgəri, Yunis İmrə ilə Aşıq Qurbanini ayırmaq çətindir. Amma indi söhbət bugünkü ədəbi dildən gedir. Söhbət 200 ildən bəri fərqlənən Türkiyə türkcəsi ilə Azərbaycan türkcəsindən gedir. Və bu iki dil bu gün eyni deyil. Bu gün də türklər bizi dəstəkləyir, «dəstəkləmək» - yaxşı sözdür, türkcədən kötürək. Lakin Türkiyəyə ifrat aludəçilik yaxşı nəticə verməz. Ruslarla ukraynalılar çox yaxındilli millətdirlər, lakin Ukraynada aparılan ifrat ruslaşdırma siyasəti ona gətirib çıxarıb ki, ukraynalılar ruslara «masqal» deyir, həqarətlə baxırlar. Eyni vəziyyət Belorusda da var.Əgər biz istəyiriksə ki, Türkiyə ilə münasibətlərimiz həmişə mehriban olsun, onda ifrat aludəçiliyə yol verməməliyik.
Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|