Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
düııyada analoqu yoxdur. Əvvəla, onu deyək ki, analogiya hələ sübut deyil. İkincisi, analoq da var. Elə BELORUS DİLİ iki hissədən birləşmiş bir ad deyilmi? RETO- ROMAN DİLİ var, QARACAY-BAL KAR DİLİ var. Ən bariz oxşar nümunə isə - KRIM- TATAR dilidir. Məlumdur ki, ikisi də türk sistemli dil olsa da, biçarə Krım tatarlarınm dili Qazan tatarlarmm dilindən fərqlidir. Odur ki, Tatarıstan Respublikasmm dili yalnız "TATAR DİLİ" adlandırıldığı halda, Krım tatarlarmm dilinə vətənlərinin adı da əlavə olunur. Bütün bunları nəzərə alaraq, yəni həm tarixilik prinsipini, elmi dəqiqliyi, həm də günün reallığmı əsas götürərək dilimizin adınm iki tərkib hissədən ibarət müəyyənləşməsini vacib bilirik. Dilimizin admda həm Azərbaycan, həm türk sözünün saxlanmasmı israrla təkid edirik. Yəni: DÖYLƏT DİLİMİZ - AZƏRBAYCAN TÜRK DİLİDİR. Dərslərimiz və dərslıklərimız - AZƏRBAYCAN TÜRK DİLİ dərsi, AZƏRBAYCAN TÜRK DİLİ dərsliyidir. Əlbəttə, rəsmi sənədlərdən başqa gündəlik mətbuatda, televiziya və radioda "AZƏRBAYCAN TÜRKCƏSİ", "AZƏRİ TÜRKCƏSİ", "AZƏRİ TÜRK DİLİ" istilahları da işlənə bilər. Bəlkə hələlik bu adı rəsmiləşdirənə, qanun mövqeyinə gətirənəcən (yuxarıda yazdığımız kimi tələsmək lazım deyil, bəlkə heç vaxtı da deyil bu məsələnin) bu tərkiblərin işlənməsinə yol vermək lazımdır. Hansı daha artıq dilə və qulağa yatarsa, daha çox vətəndaşlıq hüququ qazanarsa, gələcəkdə onu da qərarlaşdırmaq olar. Hər halda, son qərarı verməyə tələsməyək ki, bir neçə ildən sonra yenə fikrimizi dəyişməli olmayaq. Hörmətli millət vəkilləri, Məclis üzvləri, Sizm diqqətinizi bu mülahizələrə çəkmək istəyirəm. Rəyimi nəzərə almasanız belə. ("'Günay" qəzeti, 10 iyun 1995-ci il) FƏRƏH, ÜMİD, FACİƏ
(Birinci Türkoloji Qurultay haqqında düşüncələr) 80 il bundan qabaq Bakıda mühüm hadisə baş verdi.İndi Milli Elmlər Akademiyası yerləşən «İsmailiyyə» binasında fevralın 26-dan martın 5-nə qədər birinci(və nə yazıq ki bu günə qədər sonuncu) türkoloji Qurultay keçirildi. Qurultayın elə o vaxt rus dilində nəşr olunmuş stenoqrammasıyla tanış olanda və bütün sonrakı hadisələri göz önünə gətirəndə ən çox bu üç söz xəyalımda canlandı: Fərəh.Ümid.Faciə Hətta quru stenorqam hesabatından aydın görünür ki, iştirakçılar Qurultayı böyük FƏRƏH hissiylə keçiriblər. Mübahisə də ediblər,bir-birləriylə razılaşmayıblar da,amma bütün çıxışlarda türk xalqlarının misilsiz mənəvi və mədəni intibahına böyük ÜMİD səslənir.Və qurultaydan sonra keçən müsibətli illəri,həm ayrı-ayrı qürültay iştirakçılarının,həm də bütün türk xalqlarının başına gələn bəlaları yada salanda FAÇİƏ sözü meydana çıxır. Sonrakı acı nəticələrindən asılı olmayaraq bu günkü təbirlə Türk dünyası adlandırdığımız çeşidli xalqların həyatında bu görünməmiş unikal hadisə idi.Doğrudur,hələ çar dövründə Rusiyanın əsasən türk xalqlarından ibarət olan müsəlmanlarının bir neçə qurultayı keçirilmişdi.Bu qurultaylara Krım tatarlarının və Azərbaycanın görkəmli ictimai və siyasi xadimləri - İsmayıl bəy Qasparalı və Əlimərdan bəy Topçubaşı rəhbərlik etmişdilər. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulandan sonra 21-ci ildə Bakıda şərq xalqlarının qurultayı çağrılmışdı.Amma 26-cı ilin ilk Türkoloci qurultayı bu toplantılardan xeyli fərqlənirdi. Əgər Çar Rusiyasında müsəlmanların qurultayı qeyri leqal şəraitdə,bir dəfə hətta gəmi göyərtəsində keçirilmişdisə, Türkoloji Qurultay hökümətin dəstəyi və himayəsiylə təşkil olunmuşdu,onu Azərbaycan Parlamentinin sədri Səmədağa Ağamalıoğlu açmış,Zakfederasiya MİK sədrlərindən biri - Qəzənfər Musabəyov təbrik nitqi söyləmişdi,orda yüksək rütbəli partiya va dövlət məmurları iştirak edirdi.Qurultayın
işində bütün türk xalqlarının nümayəndələri - alimlər, müəllimlər, yazıçılar, mətbuat işçiləriylə bərabər İrandan, Rusiyadan, Avropadan,Gürcüstan və Ermənstandan görkəmli türkoloqlar, şərqşunaslar,o cümlədən Bartold, Oldenburq, Krımski, Malov, Millər, Şeirba, Samoyloviç, Tomaşevski, Yakovlev, Carikov, alman Mentsel, macar Meseroş və başqaları məruzələr, çıxışlar ediblər. Qurultayda Türkiyəyə mühacirətindən sonra ilk dəfə Azərbaycana gələn böyük alim, naşir, yazar Əlibəy Hüseynzadə də iştirak edirdi. Şərq xalqlarının birinci qurultayında əsasən inqilabi ritorika hakimdisə ən mötəbər alimlərin iştirak etdiyi və məruzələrlə çıxış etdiyi Türkoloji qurultay elmi, nəzəri səviyyəsiylə, qaldırılan problemlərin konkretliyi və qarşıya qoyulan məqsədlərin reallığı ilə seçilirdi.Nəhayət adlarını çəkdiyimiz toplantılardan Türkoloji qurultayın əsas fərqi ondan ibarətdi ki,bu yığıncaq uzün əsrlərdən bəri ilk dəfə məhz Türk xalqlarının taleləriylə bağlıydı,onların tarix, dil, ədəbiyyat, iqtisadiyyət məsələlərini müzakirə edirdi. Beləliklə bu qurultayı yalnız ilk Türkoloji qurultay deyil, İLK TÜRK QURULTAYI da adlandırmaq olardı. Məşhur Türkiyə alimi M.F.Köprülü «Türk xalqlarının ədəbi dilininin inkişafı»,görkəmli dilçi -alim B.Çobanzadə «Türk ləhcələrinin yaxın qohumluğu» mövzusudha məruzələr etdilər.Bundan başqa tarix, ədəbiyyat, dilçilik, etnoqrafiya, türklojinin keçmişi və hazırki vəziyyəti,orfoqrafiyanın-əsas prinsipləri və sairə məsələlər barədə məruzələr səsləndi. Çap olunmuş stenoqramla tanış olanda aydın görünür ki, çox-problemlər müzakirə edilib,amma diskussiyaların mərkəzində dayanan və həll olunan ən əsas məsələ əlifba məsələsidir.Latın ya ərəb əlifbası? Daha doğrusu islah olunmuş ərəb əlifbasındanmı istifadə etmək yaxud yeni latın əlifbasına keçmək? Qaldırılan məsələlər,söylənilən fikirlər,qarşılaşan,toqquşan müddəa və əks müddəalar yalnız o gün üçün deyil,bu günümsüz üçün də o qədər önəmlidir ki, bü məsələlər haqqında daha ətraflı düşünmək və danışmaq ehtiyacı duyursan. Ərəb əlifbasının çətinliklərini bilənlər bilir.Bu əlifba ərəb dilinə uyğun olaraq yaradılıb və mütəxəssis ərəbşünasların rəyincə məhz bu dilin özəlliklərini çox kamil
Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|