Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
başqalarının əsl sifəti açılır.Burda əsgi ərəb əlifbası üzərində ictimai məhkəmə qurulub.Biz bilirik ki,ictimai məhkəmələrin çıxardığı hökmlər hakimlərin kimlərdən ibarət olmasından asılıdır». Professor Jarikov dərhal söz alıb and-aman eləyir ki,belə fikri,yəni türk xalqlarına əvvəlcə latın, sonra rus əlifbasını qəbul etdirmək fikri yoxdur. «Mənə qarşı tətbiq olunun son üsul (Şərəfin ittihamı) çox dəhşətlidlir- deyir- Belə çıxır ki,bir şəxs kürsüdən bir şey deyir,mətbuatda.kitabda başqa şey yazır.Gəlin burda Şərəf yoldaş etdiyi kimi nəticə çıxaraq. Hansı nəticəni? Gəlin türk yoldaşlardan soruşaq:Siz rus əlifbasını qəbul etməyə razısınızmı? Cavab ya sükut olacaq ya da yox.Heç kəs razı olmaycaq. Belədirsə siz niyə elə sitatlardan istifadə edirsiniz ki,onlar ancaq polemika üçün yararlıdır.Mən buna yaxşı üsul deməzdim,Əgər yoldaş Şərəf məqaləmin başqa yerindən sitat gətirsəydi, görərdi ki, mən orda latın əflifbasının rus əlifbasından üstünlüyündən danışıram.İki dilemmadan real olanının üstündə dayanmaq lazımdır. Mən realistəm və miflə reallııq arasında reallığı seçirəm». Göründüyü kimi 26-cı ildə türk xalqlarının rus əlifbasına keçməsini moskvalı professor qeyri -real mif hesab edir.O məqamda onun səmiimiyyətinə şübhələnməyə əsas yoxdur.Amma 12-13 ildən sonra bu «mif» amansız həqiqətə çevrildi. Professor Yakovlev də özünü «təmizə çıxarır»: «Yoldaş Şərəf elə sübut-dəlil üsuluna əl atdı ki,bu üsulu ancaq dəlil-sübut olmayanda tətbiq edirlər(gülüş). O, məruzəçilərin şəxsiyyətindən yapışdı,baxın nə pis məruzəçilərdir. O dedi ki,professor Yakovlev və Jarikov gizli rusifikatorlardır. Əgər mənim çap olumuş əsərlərimə baxsalar,o cümlədəfn yoldaş Şərəf də baxsa,aydın olar ki.Şimali Qafqazda fəaliyyətə başladığımız vaxtdan bəri biz rus əlifbasından vaz keçdik.O səbəbədən ki,bu xalqdlar üçün uyğun deyil və onların milli hissiyyatlarına görə qəbuledilməzdir. Çünki bir vaxtlar zorla tətbiq olunurdu» (Bu günkü Çeçenistan olaylarını xatırlasaq o illərdə milli hissiyyata bu qədər həssas münasibətə təəccüb qalmaya bilmirsən). Professor sözünü belə tamamlayır: «O vaxtdan biz latın əlifblası mövqeyində dayanır və ardıcıl sürətdə bu işi həyata keçiririk» Bax belə… Professor Jarikovun və professor Yakovlevin taleləri haqqında məlumatım yoxdur. Çox güman ki,milliyətindən asılı olmayaraq Qurultay iştirakçılarının əksəriyyəti kimi onlar da repressiya qurbanları olublar. İlk Türkoloji Qurultayın faciəvi nəticələrindən danışmaqdan öncə bir məsələyə şəxsi münasibətimi bildirmək istərdim. Məlumdur ki,26-cı il qurultayının qərarıyla türk xalqları latın əlifbasına keçdilər.O cümlədən Azərbaycandan da bir il əvvəl Türkiyə buna qərar verdi.Bəlkə elə buna görə, Stalinin şeytan beynində SSRİ-dəki türk xalqlarını Türkiyə türklərindən birdəfəlik ayırmaq üçün yenidən əlifba dəyişdirilməsi - indi də kiril-rus əlifbasınıa keçmək fikri oyandı və qısa müddətdə həyata keçirildi. İndi bu iki hadlisəyə -- latına və kirilə keçməyə tarixi perspektivdən baxarkən mənə elə gəlir ki,39-cu ildə rus əlifbasına keçmək Azərbaycan mədəniyyətinə qarşı zorən, məcbürən törədilən cinayət idisə, 26-cı ildə latın əlifbasına keçmək haqqında könüllü və səmimi qərar da səhv qərar idi.Belə bir ifadə var:bu cinayət deyil,bu cinayətdən betərdir-səhvdir. Doğrudan da elə səhvlər,yanlış hərəkətlər var ki,sonrakı nəticələrinə görə cinayətdən pisdir.Bir də altını cızıram ki,bü qərarı türk aydınlarının böyük əksəriyyəti özləri,kənardan təhrik,təzyiq və təsir olmadan vermişdilər.28-ci ildə Türkiyənin ərəbdən latın əlifbasınva keçməsi buna ən yaxşı dəlildir - Atatürkə ki Moskva təsir göstərə bilməzdi. Yekəxanalıq kimi görünsə belə deməyə bilmərəm -Mirzə Fətəlidən Mustafa Kamala qədər türk dünyasının ən böyük şəxsiyyətlərinin irəli sürdüyü və həyata keçidikləri bu əməli -- yəni latın əfbasına keçməni mən strateci nəticələri baxımından tarixi səhv hesab edirəm. Məsələ ondadır ki,yaşca mən onların hamısından böyüyəm, yəni təbii ki,ömür möhlətim çox sonrakı illərə düşdüyü üçün bu əlifba dəyişməsinin nəticəsini,nələrə gətirib çıxardığını onlardan yaxşı bilirəm.Bir anlıq fərz etsək ki,mən 26-ci il qurultayının iştirakçısıyam, şübhəsiz o zaman «latınçıların» tərəfində olardım,yəni o dövrün təsəvvürlərinə görə mütərəqqi qüvvələri dəstəkləyib onların təklifinə səs verərdim.Amma başqa bir möcuzəni xəyalımızda oyada bilsək , mən, tariximizin bu
günkü təcrübəsiylə o vaxtkı Qurultayda iştirak etsəydim şübhəsiz «islahatçılara» haqq qazandırardım. Fantastik fərziyyələrə nə hacət? Olan olub.Tarixdə «belə olsaydı» yox, «belə olub» anlayışı var.Amma insanın tarixi sonrakı dövrlərin baxışıyla təhlil və təftiş etmək hüququ da danışlmazdır. Məsələ heç də hansı əlifbanın -ərəbinmi, latınınmı,kirilinmi daha üstün olmasında deyil.Məsələ hətta dilimizin xüsusiyyətlərinə hansının daha uyüğun olmasında da deyil.Ona qalsa mötəbər mütəxəsisslərin rəyincə türk dillərinə ən uyğun əlifba Orxon- Yenisey yazılarıdır. Beləliklə, söhbət ərəb əlifbasının üstünlüyündən yaxud dilimizə uyğun olub olmamasından getmir.Söhbət ondan gedir ki,Tarixin hökmüylə bu əlifba bizim də,başqa türk xalqlarının da min ildən artıq istifadə etdiyi hurufatdır.Bütün yazılı irsimiz bu əlifbadadır və ondan imtina etmək keçmişlə indimiz arasında dərin uçurum yaratmaq deməkdi.Bu uçurumun üstündən yalnız tək-tək mütəxəssislər körpü salıb geriyə keçə,arxada qalmışları araşdıra bilər.Mədəniyyət,ədəbiyyat yalnız mütəxəssislər üçün yaranmır axı… Deməli, əhalinin əsas hissəsi öz keçmiş yazılı irsindən keçilməz uçurumla aralanırdı. Doğrudur bu irsin müəyyən hissəsi sonrakı əlifbalarla nəşr olundu,amma «müəyyən hissə» - böyük dəryada damladır.Hələ ərəb əlifbasının xüsusiyyətlərindən doğan bir çox obrazların,təşbehlərin itməsini, xəttatlığın sənət növü kimi sıradan çıxmasını,hurifilik və başqa fəlsəfi təlimlərim məğzinin və mənasının anlaşılmaz müəmmaya çevrilməsini demirəm..90-cı illərdə latına keçməyin qızğğın tərəfdarlarından olan dəyərli ziyalimız mərhum Tofiq Bağırov «Ədəbiyyat qəzeti»ndə (7dekabr 1990) çap etdirdiyi «İtirmirik,qazanırıq» adlı məqaləsində qeyd edirdi ki,ərəbdən latına keçməkdə əsas məqsəd bizi Qurandan,əqidəmizdən,dinimizdən ayırmaq,assimilyatsiyaya uğratmaqdan ibarət olub.Bu düz sözlərə bircə o əlavə edilməlidir ki,o vaxt bu öz xoşumuzla olub. Əski əlifbanı atmağın başqa,məncə daha böyük bəlası türk xalqlarının yazılı mədəniyyətinin bir-birindən ayrı düşməsidir. Bu barədə 1 türkoloji qurultayda Alimcan İbrahimovun təlaşlı ehtimalı tamamilə özünü doğrultdu.İsmayıl bəy Qaspiralının Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|