Yusupova Z. X
Yüklə 3,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.4. Biomexanikaning metodi Biomexanika faninining metodi – bu, tadqiqot qilishning asosiy usuli, hodisalarning qonuniyatlarini o‗rganish yo‗li. Sport biomexanikasining nazariyasi uning metodini asoslab beradi. Metodi esa yangi ma‘lumotlar olish, yangi qonuniyatlarni ochish imkoniyatini belgilaydi. 22 Harakatlarni o‗rganishda, metodning o‗ziga xosligi – harakatlarning tizimli tahlilini va ularning sintezini aniq usullarini belgilashdan iborat. Harakatlar tizimining elementlari tarkibini aniqlash – harakatlar amallarining bir butunligini bilish bosqichi hisoblanadi. Biomexanika eksperimental fan sifatida harakatlarni tajribalarda o‗rganishga asoslangan. Uskunalar yordamida harakatlarning miqdor xususiyatlari (tavsiflari) yozib olinadi. Masalan, tezlik, tezlanish traektoriyalari, bular harakatlarni farqlash, ularni o‗zaro taqqoslash imkoniyatini beradi. Ushbu xususiyatlarni ko‗rib chiqishda, harakatlar tizimini ma‘lum bir qoidalar asosida, uning tarkibiy qismlariga hayolan bo‗lib chiqiladi. Ushbu yo‗l bilan uning tarkibi aniqlanadi. Harakatlarning tizimli tahlili aynan shundan iborat. Harakatlar tizimi, bir butun sifatida, uning tarkibiy qismlarini oddiygina yig‗indisi emas. Tizimning qismlari ko‗p sonli o‗zaro aloqalar bilan birlashgan bo‗lib, bu aloqalar, ularga yangi va ularning qismlariga xos bo‗lmagan sifatlarini (tizimli xususiyatlari) beradi. Qismlarning tizimdagi o‗zaro aloqalari usullari, ularning o‗zaro harakatlari qonuniyatlari ushbu tizimning tarkibiy tuzilmasini ko‗rsatadi. Miqdoriy jihatlarini o‗rganish orqali elementlar bir-birlariga qanday ta‘sir ko‗rsatishi aniqlanadi, tizimning bir butunligi sabablari ochiladi. Harakat amallarining tizimli sintezi aynan shunda namoyon bo‗ladi. Harakatlarning miqdoriy jihatlari bo‗yicha, yuqori darajadagi tizimli tahlil orqali harakatlar tizimining modellari (fizik, matematik modellarini) tuziladi. Elektron hisoblash texnikasidan foydalangan holda harakatlarni boshqarish jarayonlarini o‗rganish, harakat amallari–ning optimal variantlarini izlash boshlanadi. Harakatlar tizimining sintezi, ularni real tuzish, ya‘ni sport texnikasini egallash paytida ham nazariy (modellashtirish), ham amaliy ravishda amalga oshiriladi. Harakat amallarining tizimli tahlili va tizimli sintezi bir–biri bilan uzluksiz bog‗liq, tizimli–strukturaviy tadqiq qilishda bir–birini to‗ldirib turadi. Zamonaviy biomexanik tadqiqotlarda funksional usul eng ko‗p ishlatiladi. Uning yordamida hodisalarning xususiyatlari va holatlari o‗rtasidagi funksional bog‗liqlik o‗rganiladi, ularni ma‘lum bir kattaliklar tavsiflaydi, aniq sharoitlar, miqdor jihatdan belgilangan qonun o‗rganiladi. Bunda, hodisalarning ichki 23 tuzilmalarini o‗rganish vazifasi qo‗yilmaydi, balki faqat uning funksiyasi tadqiq qilinadi. Tizimli–strukturaviy va funksional usullarni qarama–qarshi qo‗yish kerak emas. Ishning mohiyatiga ko‗ra, mantiqan, avval tizimning tuzilishini tushunishga intilmasdan turib, barcha tizim funksiyasini butunligicha ko‗rib chiqiladi. Keyinchalik esa, uning ichki mexanizmlari o‗rganiladi. Lekin, qaysi bir bosqichda, ancha chuqur xususiyatlari yana hali o‗rganilmagan bo‗lib chiqadi va bunda, faqat funksiya o‗rganiladi. YOndoshuv va usulni tanlash tadqiqotning vazifalarini qo‗yish va shartlariga bog‗liq holda belgilanadi. Sport biomexanikasining metodini, harakatlarning murakkab tizimini bilishning umumiy prinsipial yo‗li sifatida, biomexanik tadqiqotlarning xususiy usullaridan (tavsiflarini ro‗yxatga olish va olingan ma‘lumotlarni qayta ishlash usullaridan) farqlash lozim. Sport biomexanikasining metodi har bir biomexanik tadqiqot paytida ham qo‗llanilavermaydi. Bundan tashqari, tadqiqotlarning ko‗p qismi, xususiy mexanizmlarni yoki harakat aktlarining umumiy ko‗rsatkichlarini o‗rganish–gagina yo‗naltirilgan. Tadqiqotlarning yangi mukammal usullarini ishlab chiqish ham juda muhim. Lekin, sport amaliyoti uchun, sport texnikasining bir butun modellarini o‗rganish va texnik mahoratni mukammallashtirish predmeti sifatida juda zarurdir. Ushbu vazifani echish uchun harakatlar tizimini tadqiq qilish, ularning ichki tuzilmaviy tashkillashganligini ochish eng to‗liq ko‗rinishda qo‗llaniladi. Harakatlarni o‗rganish paytida aniqlanadigan qonuniyatlar ko‗proq statistik (ehtimollik) xarakterga ega. U, natijalarni ko‗pchilik to‗liq aniqlab bo‗lmaydigan sabablariga bog‗liqligi bilan belgilanadi. Bunday qonuniyatlar, xususan, tirik organizmlarga xosdir. Yüklə 3,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|