Yusupova Z. X

Futbol koptogini 
harakati
.
 
Futbol koptogiga shunday zarba berilsinki, u 
gorizontga nisbatan θ
o 
= 37° burchak ostida 20 m/s tezlik bilan uchib harakatlansin. 
1-jadvalda keltirilgan formulalardan biri S=


g
0
2
0
2
sin


dan 
foydalanib koptokni 
uchish uzoqligini topish mumkin (39,2 metr). 
Gorizontdan maksimal ko‗tarilish balandligi
 
35
,
7
2
sin
V
2
V
0
2
2
0
2
0




g
g
H
y

m. 
O‘qning uchishi.
Avtomatdan 
gorizontal
yo‗nalishda (

o
 
= 0) o‗q otilmoqda. O‗qning boshlang‗ich 
tezligi V 
o 
 
= 715 m/s. Nishongacha masofa
x 
= 100 m. Bu holda
V 
x 
 = 
V
 
0x
 = 
V
 
o 
 =
715 m/s; V 
oy 
 
= 0. 
x = 
V
 
x 
· 
 
t
tenglamadan vaqtni topamiz: 
c
V
x
t
x
14
.
0


. Nishonning o‗q borib 
tegadigan koordinata nuqtasi quyidagi tenglamadan topiladi:
y = V 
oy
· t –
1
,
0
2
2


gt
m.
SHunday qilib, o‗q nishonga nisbatan 10sm. pastga tegadi. Bunday pastga tushishni 
kompensatsiyalash uchun kichik burchakka yuqoriga ko‗tarib o‗q otishd kerak bo‗ladi, 
buning uchun mos ravishda pritsel o‗rnatiladi.
 
YUgurib kelib uzunlikka sakrash
 (2
 -
 rasm).
S
porchini inson jismoniy ikoniyatlari bilan aniqlanadigan maksimal uzoqlikka 
sakrashini nazariy baholashga urinib ko‗raylik. 
Sportchi o‗z gorizontal V
o
x
 
tezligiga yugurib kelishda erishadi. Uni sprinterning 
maksimal tezligiga teng deb olaylik: V 
o
x
= 
10,5 m/s. Sportchi vertikal tezligini V
ou
 
depsinishda oladi. Uni inson o‗z massa markazini joyida turib vertikal sakrashda 
taxminan 0,6 m. balandlikkacha ko‗tara olishidan kelib chiqqan holda baholaylik. 
g
H
y
2
2
0


 
formuladan quyidagini 
gH
V
y
2
0

= 3,43 m/s aniqlaymiz. 

---

314 
2 - rasm. YUgurib kelib uzunlikka sakrash
Sakrovchi vertikal holatda depsinadi, «o‗tirgan» holatda qo‗nadi. SHuning bilan 
birga massa markazi taxminan 0,6 m. ga pastga tushadi (depsinish paytida massa 
markazi taxminan 1 metr balandlikda bo‗ladi, qo‗nishda esa taxminan 0,4 metr 
balandlikda bo‗ladi). Demak, qo‗nish nuqtasi koordinatasi u ≈ 0,6 m. 
Bu koordinata quyidagi formula yordamida y = V 
0u
· t - 
2
2
gt
aniqlanadi. Son 
qiymatlarni qo‗yib, quyidagi: 4,9
t
2
–
3,43·
t – 
0,6 = 0 kvadrat tenglamaga ega 
bo‗lamiz. Uni echib, uchish vaqtini topamiz 
t 
= 0,845 s. Sakrashda uchish uzoqligini 
quyidagi formuladan aniqlaymiz s = V 
x 
·
 
t
= 8,87 m.
Tabiatda jism harakati, ko‗pchilik hollarda, egri chiziqlar bo‗ylab sodir bo‗ladi. 
Deyarli har qanday egri chiziqli harakatni aylana yoylari bo‗ylab harakatlar ketma-ketligi 
sifatida tasavvur qilish mumkin. Umumiy holda, aylana bo‗ylab harakatda jism tezligi 
ham