Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

129
t chizat vasit l rinin tamamil  yenil dirilm sinin proqramı t rtib
olunmalıdır.
lb tt , h min proqrama su elektrik stansiyalarının
rekonstruksiyası v  tikilm si m s l l ri d  da il edilm lidir. Su t s rrüfatı
obyektl ri üzr  elektrik enerjisinin 
rcl rinin azalması m qs dil  görülm li 
i l rin proqrammı a a ıdakı c dv ld  verilmi dir. 
Respublikada 30-a ya ın su elektrik stansiyası olan irriqasiya 
m qs dli su anbarının tikilm si n z rd  tutulmu dur ki, onların h cmi 3,9-
380 mln. m
3
, hesabi basqısı 18-75m arasında d yi ir. H r obyekt üçün 
layih l ndiril n hidrote niki v  elektrik avadanlı ın enerji hasilatı 0,8-30 
mln. kVt/saat, kapital qoyulu u 800-1200 rubl/kVt arasında d yi ir.
Kiçik çaylar üz rind  su elektrik stansiyalar il
laq dar görül si
i l rin miqyasını, müdd tini v  avadanlı ın tipl rini qiym tl ndirm k
m qs di il   t dqiq olunmu dur ki, su elektrik stansiyaları a a ıdakı kimi 
bölünürl r:  
– su t s rrüfatı obyektl ri (iri sisteml r) üz rind  mövcud olan v
tikilm si n z rd  tutulan su elektrik stansiyalar; 
– su anbarları (energetik m qs dli olmayan) üz rind ki kiçik su elek-
trik stansiyalar; 
– kanallar üz rind  kiçik su elektrik stansiyalar; 
– kiçik çaylar üz rind  kiçik su elektrik stansiyalar. 
Kiçik çayların nizamlanmayan hiss l rind  su elektrik stansiyalar haqqında 
dem k olar ki, su çayların su anbarları olmadan (derivasiyalı su elektrik 
stansiyalar) energetik istifad si mümkündür. Respublikada çayların nizam-
lanmayan hiss l rind  450 su elektrik stansiyasının tikilm sinin mümkün 
oldu u t dqiq edilmi dir. Tikilm si n z rd  tutulan su elektrik stansiyaların
c mi q rarla mı  gücl ri 700 Mvt, orta elektrik enerjisi istehsalı is
t
min n 3890 mln.kvt/saatdır. 42 obyekt üzr  su elektrik stansiyaların
q rarla mı  gücü 1,2-3,6 Mvt, orta enerji hasilatı 25-50 mln. Kvt/saat, üsusi 
kapital qoyulu u is  600-1500 rubl/kVt-dır

---

130
F aliyy td  olan sisteml r üz rind ki kiçik  
SES-l rin avadanlı ı
Mil SES-i 
Turbin – PO 45/820-B-190; hesablama basqısı H=35 m-d  gücü 10 MBt. 
D y ri 300 min. rub (1984-cü ilin qiym tl rin  gör ), 45 mln. manat (1994-cü 
ilin qiym tl rin  gör ). 
Hidrogenerator – CB-375/89-24; gücü 94 MVt, dövrl r sayı 250 dövr/d q,
g rginliyi 10,5 kB, F. . . gen/NOM=95%, F. . . tur/opt=94%. 
D y ri 270 min rub (1984-cü il), 40400000 manat (1994-cü il) 
Vay ir SES – i 
Turbin – PO 45/820-B-84; gücü 2,4MBt (H=42,5 m) 
D y ri 90 min.rub (1984), 13500 min manat (1994) 
Hidrogenerator – CB -173/59-10 U AÇ; gücü 2,28MBt, g rginliyi 10,5 kB. 
D y ri 20 min rub (1984), 3 mln. mann (1994), F. . . gen/nom =96,5%
Arpaçay SES – i 
Turbin – PO 140/871-B-112; gücü 4,3MBt (H=42 m). 
D y ri 243 min.rub (1984), 34650 min manat (1994) 
Hidrogenerator ( aquli), gücü 4 MBt, g rginliyi 6,3  kB. D y ri 12,875 min 
rub (1984), 18750 min. man (1994), F. . . gen/nom =93%, F. . .
tur/opt=93%. 
ki  SES – i 
Turbin – K 400/685-Q-114,3; gücü 1,25 MBt (H=15 m). 
D y ri 275700 rub (1984), 41355 min manat (1994) 
Hidrogenerator CQ 143/72-14 U L 4, gücü 1,2 Mbt,           g rginliyi 6,3  kB. 
D y ri 126 min rub (1984), 18900 min. man  
Quba SES-i 
Turbin PO 230/791 – B-50, gücü 0,4 Mbt (H=44 m). 
Suyun s rfi 1,18 m
3
/s, 1 kBt-saatın özü d y ri 2,3 q p. 
Respublikada kanallar üz rind  su elektrik stansiyalarla  laq dar 
qeyd ed k ki, su s rfi 1 m
3
/san-d n ço , uzunlu u 50 min km, o cüml d n
s rfi 5m
3
/san, uzunlu u 5,6 min km, s rfi 5-10 m
3
/san, uzunlu u 2 min km, 
s rfi 10 m
3
/san, uzunlu u 1,1 min km olan irriqasiya  b k si mövcuddur.  

---

131
Bu kanallar il boyu i l yir v  qı da is  (dekabr-yanvar) s rfl ri eyli 
artır. Hesablamalara gör  10 obyekt üzr  enerji t minatı imkanı vardır. Bel
ki, gücü 30 Mvt olan Samur – Ab eron kanalı üz rind  iki, a a ı –  k r
kanalı üz rind  is  bir kiçik su elektrik stansiyasının tikilm si mümükündür. 
T dqiqatlar n tic sind  mü yy n olunmu dur ki, çayın su s rfl ri layih d
q bul olunandan ço  oldu u üçün su elektrik stansiyaların göst ricil rin
t minat verilir. Yu arıda göst ril nd n ba qa Yu arı –  irvan, Yu arı
Qaraba , Ba
irvan kanallarında elektrik enerjisi hasilatı üçün istifad
etm k imkanı vardır. 
Kanallar üz rind  orta v  kiçik su elektrik stansiyaların tikilm si
mümkünlüyü v  onların iqtisadi s m r liliyinin öyr nilm si, avadanlıq
kompleksinin g tirilm si ba ımından  arici  irk tl rl
laq  yaratma a
geni
rait yaradır. T dqiqatlar  sasında mü yy n olunmu dur ki, Samur-
Ab eron, Mil, Yu arı –  irvan, Yu arı Qaraba  magistral kanallarından su 
elektrik stansiyalarının tikilm si m qs di il  istifad  edilm si lveri lidir. 
Bu su elektrik stansiyaların hesablamalara  sas n c mi gücl ri 525 
mln.kVt/saat t kiil edir. A a ı
k r  kanalında is  gücü 23,4Mvt, enerji 
hasilatı is  60,6 mln.Kvt/saat olan hidroenergetik potensialın olması t yin 
edilmi dir. Bel likl , t dqiqatlar göst rir ki, kanallar üz rind  gücü 1000 
Kvt-a q d r olan 70 su elektrik stansiyalarda basqı 20 metr   q d r, bir 
aqreqatın s rfi 0,5-0,2 m
3
/s, gücü 100-400 Kvt q d r olur. 
Kiçik kanallar üz rind  avadanlıqların orta iqtisadi göst ricil rind n
illik elektrik enerji hasilatı 20-257 mln Kvt/saat,  üsusi kapital qoyulu u
300-800 rubl/kVt olmasını göst rm k olar. Samur – ab eron kanalı üzr
üsusi kapital qoyulu u 320 rubl/kVt olan 257 mln. Kvt/saat elektrik enerji-
si hasil etm k olar. A a ı
k r  kanalı üzr  h min r q ml ri uy un olaraq 
550 rubl/Kvt v  217 Kvt/saata çatdırmaq mümkündür (göst ril n qiym tl r
1991-ci il  uy undur). 

---