§ 3. Beynolxalq xüsusi hüquq nonualan
laşdırılmış maddi hüquq normaları kollizion problemini aradan
qaldırır. Həmin normalar kollizion metodundan istifadədən yan
keçərək müvailq münasibətə birbaşa tətbiq edilir. Yeri gəlmişkən, bu
istiqamətdə maddi hüquq nomıalarını müəyx'ən edən, ticarət
sahəsində özünün geniş tətbiqini tapan aşağıdakı konvensiyaların
adını çəkmək olar; 1930-cu il “Veksellər haqqında” Cenevrə
Konvensiyası; 1931-ci il “Çeklər haqqında" Cenevrə Konvensiyası
(hər iki sənədə Azərbaycan Respublikası 2 may 2000-ci il tarixdə
qoşuhmışdur); 1980-ci il “Əmtəələrin beynəlxalq alqı-satqı
müqavilələri haqqında" Konvensiya; 1974-cü il “Əmtəələrin
beynəlxalq alqı-satqısında iddia müddəti haqqında" Konvensiya;
1988-ci il “Beynəlxalq maliyy'ə li- zinqi haqqında” Konvensiya və s.
Bu və ya digər məsələlər üzərində biz gələcək mövzularda daha geniş
şəkildə dayanacağıq.
Beləliklə, bej nətxalq xüsusi hüquq üçün hüquqi tənzimlən-
ıııənin özünəməxsus iki metodu xarakterikdir: birincisi, kollizion
hüquqi metod: ikincisi, maddi-hüquqi metod.
Beynəlxalq xüsusi hüquq mülki dövriyyə ilə əlaqəli olduğuna
görə beynəlxalq xüsusi hüquq münasibətləri üçün dispozitivlik
xarakterikdir. Onun da ilkin başlanğıcları kimi müstəqillik, tərəflərin
hüquq bərabərliyi və muxtariyyəti, xüsusi mülkiyyətin müdafiəsi,
müqavilə azadlığı və s. qəbul edilir.
§ 3. Beynəlxalq xüsusi hüquq norniuları
Digər hüquq sahələrində olduğu kimi beynəlxalq xüsusi hüquq da
normativ tərkib etibarı ilə hüquq normalarından ibarətdir. Bey-
ləlxalq xüsusi hüquq normalarının təsnifatı birbaşa beynəlxalq xü-
iusi hüququn metodları ilə əlaqəlidir.
Hüquqi tənzimlənmənin kol-
İzion və maddi hüquqi metodlarından irəli gələrək beynəl.xalq xü- ıısi
hüquq nonualan da iki qrupa bölünür: 1) kollizion normalar; )
unifikasiya edilmiş maddi hüquq normaları.
Beynəlxalq xüsusi hüquq normalarının
kollizion və maddi hü-
Liq
normalarından ibarət olması,
demək olar ki,
bu sahədə tədqiqat
13
§ 3. Beynəlxalq xüsusi hüquq nomıalan
Koüİzion hüquq normalarına, bir qayda olaraq, hüquqi yardım
haqqında beynəlxalq səviyyədə bağlanan ikitərəfli və çoxtərəfli
müqavilələrdə də rast gəlinir.
Beynəlxalq xüsusi hüquq norması kimi qiymətləndirilən maddi
hüquq nomıalarını iki qrupa bölürlər: 1) beynəlxalq müqavilə
vasitəsilə ıınifikasiya edilmiş maddi hüquq normaları; 2) bilavasitə
xarici elementii münasibətləri tənzimləmək üçün milli hüquq
sistemində mövcud olan qanunlarda və qanunqüvvəli aktlarda nəzərdə
tutulan maddi hüquq normaları. İkinci qrup normaların beynəlxalq
xüsusi hüquqa aid olmaları İlə bağlı hüquq ədəbiyyatında' vahid
mövqe yoxdur.
Kollizİon hüquq normalarından fərqli olaraq maddi hüquq
normaları xarici elementii mülki dövriyyədə baş verən münasibətin
İştirakçıları üçün bilavasitə davranış qaydası yaradır. Belə normalar
kollizion mərhələdən yan keçərək birbaşa tətbiq edilir.
Beynəlxalq səviyyədə maddi hüquq nomıalannın ıınifikasiya
prosesi hələ XIX əsrin II yarısında başlamış, XX əsrin əvvəllərində isə
geniş vüsət almışdır. Bu dövrdə beynəlxalq xüsusi hüququn bir sıra
sahələri üzrə, o cümlədən əmtəələrin beynəlxalq alqı-satqısı,
dəniz və
hava daşımaları, veksel və çek hüququ, intellektual mülkiyyət
məsələləri ilə bağlı uğurlu unİtikasiyaya naİl olunmuşdur.
Əksər müəlliflər, məsələn, L.A.Lunts, Q.K.Dmitriyeva, K.Q-
Matveyev və s. beynəlxalq səviyyədə ıınifikasiya edilmiş maddi
hüquq normalarını beynəlxalq xüsusi hüquq norması kimi
qiymətləndirirlər. Maddi hüquq normalarının ikinci qrupuna
münasibətdə isə, yuxanda qeyd edildİyİ kimi fikir ayrılığı mövcuddur.
Hər balda Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sistemində
kifayət pdər nonnalara istinad etmək olar ki, onlar kollizion problemlə
astlaşmadan xarici elementii münasibəti birbaşa tənzimləmək içün
nəzərdə tutulub. 13 mart 1996-cı il tarixli “Əcnəbilərin və
Me>Kiiyııapoanoe 'lacnıoc ııpaBo. CoBpcMcıııibic ııpt)rvıeMi,ı. O
TB
. pea.
M.M.Doıyc.;ıaB- CKiıii. M., 1994,
C.
78
15