Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

137

am politikis gatarebis SesaZleblobas agreTve aZlevda ame­

rikelebis msgavsi politika aborigenuli tomebis winaaRmdeg, bri­

tanelebis politika indoeTSi, frangebis politika aziaSi, por­

tugalielebis zangebiT vaWroba, yvela evropeli saxelmwifos opiumis 

omebi CineTSi da a.S. magram civilizebulma erebma es epizodebi swrafad 

gadalaxes, dagmes da moinanies, xolo ruseTi dRemde ar aRiarebs 

faqtebs. 

sxva qveynebis istoriasTan SedarebiT iyo erTi seriozuli gansx­

vaveba, rasac ermolovi werda, rom `mTis xalxi mravalmxrivad ukeTesia, 

vidre ruseTis kavaleria an kazakebi. zafxulis dRes SeeZloT cxeniT 

gaevloT asi mili ganTiadis mzis Casvlamde, rac evropisTvis, ra Tqma 

unda, daujerebeli iqneboda~. msgavsi SemTxveva mxolod adreul Sua 

saukuneebSi gvxdeba, rodesac inglisi omobda maTze upirates aborigen 

kelt­iberielebis STamomavlebTan, SotlandielebTan, irlandielebTan 

da uelselebTan. 

rusi generlebi swavlobdnen napoleonis brZolis xerxebs mam­

luqebis winaaRmdeg egvipteSi, magram problema is iyo, rom Tavad 

napoleonmac ver moZebna partizanuli omis winaaRmdeg raime 

efeqtiani xerxi. rusi imperatoris sayvareli idea iyo, rom Camoegdo 

uTanxmoeba, raTa waeqezebina mosaxleoba ebrZolaT erTmaneTTan da 

xSirad oqroze momuSave rusi kumikebi ibZodnen CeCnebis winaaRmdeg, 

CeCnebi yabardoelebis, es ukanaskneli trans­yubanis noRaelebis, 

eseni ki abazgebisa da Safsungebis winaaRmdeg. am politikis mixedviT, 

ermolovi xSirad qiraobda adgilobriv kavalerias mezobeli 

teritoriis dasalaSqrad `me ar mWirdeba es aramzadebi, magram min­

da, rom maT Soris davTeso SuRli da ganxeTqileba movutano, rac 

momavalSi SeiZleba sasargeblo aRmoCndes~. aseTi politika kavkasiaSi 

ki yovelTvis efeqtiani iyo. amas emateboda ruseTis evropidan 

importirebuli teqnikuri upiratesoba, adgilobrivebs arasdros 

gaegonaT qvemexis xma. Tumca yvelas hqonda iaraRi, magram am dros 

ruseTis armiaSi brtyelluliani muSketebis nacvlad evropidan 

Semovida Rarebiani SaSxanebi, rac metad upiratesi iyo srolis 

manZiliT, gadatenvis siCqariT da miznis sizustiT, es ki gadamwyveti 

iyo mTebSi dapirispirebisas.

ermolovi afasebda qarTvelebis sabrZolo SesaZleblobebs. is 

icnobda da pativs scemda qarTvel general cicianovs zubovis der­

bentSi laSqrobidan 1796 wels, rodesac Tavad ermolovi 19 wlis oficeri 

iyo. im dros kavkasiaSi ZiriTadad mxolod saqarTvelos gaaCnda saxedro 

Zala. Tumca misi zogadi azri qarTvelebze imperialisturi iyo (iseve 

rogorc cicianovis azri), rom qarTvelebi arian zarmacebi, xarbebi, 

---

138

gaunaTleblebi, warmoSobis siamayiT daavadebulni, Tandayolili 

swrafva aqvT anarqiisadmi, magram iyvnen gulmarTali xalxi. da bolos, 

isini sakmarisad ar imsaxureben rusebis dacvas. ermolovi werda, rom 

evropa kmayofili unda iyos ebraelebiT, radgan maT metad hqondaT 

pozitiuri Tvisebebi somxebTan SedarebiT, visTanac mas saqme hqonda 

kavkasiaSi. 

ermolovma awarmoa warmatebuli diplomatiuri misia sparseTis 

samefo karze 1817 wlis ivlisSi. igi Sexvda fat ali Sah yajars 

sulTanieSi da mis vaJs abas mirzas TavrizSi. ruseTma datova yvela 

dapyrobili miwa, gulistanis xelSekruleba kvlav dadasturda da 

ermolovi triumfiT dabrunda TbilisSi. amJamad man xeli mohkida 

saqarTvelos administrirebas da gazarda Sida wesrigi da usafrTxoeba. 

TbilisSi Seiqmna policia. lekebis maradiori bandebi veRar bedavdnen 

soflebis aoxrebasa da vaWarTa transportis Zarcvas. samxedro da 

safosto gzebi daigo, gaumjobesda vaWroba da komunikacia. ermolovma 

Tbilisis ramdenime quCa qviT daago da gadaxura bazari. evropuli 

tipis sazogadoebrivi Senobebis agebam Secvala qalaqis iersaxe. igive 

RonisZiebebi tardeboda imereTis Zvel dedaqalaq quTaisSi.

1818 wels ermolovma wamoiwyo kampania lekebis winaaRmdeg da 

daRestanSi gagzavna polkovniki pesteli Colonel  Pestel or batalionTan 

erTad. pestali damarcxda da Sercxvenili ukan gaagzavnes ruseTSi. 

1820 wels kampania gaagrZela general­maiorma madatovma, warmoSobiT 

yarabaRidan, romelmac saxeli gaiTqva napoleonis omebSi. madatovma 

dapatiJa daRestnis didgvarovnebi, romlebic kargad da Tbilad 

miiRes. RamiT, mTebSi dabrunebisas, uxucesebma sagangebo TaTbiri 

gamarTes. dabrunebulebi amtkicebdnen, rom ruseTis jarebi ricxviT 

cotani iyvnen da daRestnelebma mSvidad daiZines. magram, sinamdvileSi, 

ruseTis jaris ZiriTadi nawili karavidan moSorebiT Cumad iyo 

mobilizebuli. xolo imave RamiT gahyva ukan mters, avida mTebSi da 

daarbia isini. ermolovma madloba gadauxada madatovs SesaniSnavi 

misiisTvis da upataka imperators, rom `daRestnis damorCileba, 

romelic gasul wels daiwyo, axla bolomde Sesrulebulia~.

ruseTis es warmateba amierkavkasiaSi ganapiroba im kinklaobam, 

romelic hqondaT sparselebs, avRanelebs da Turqebs erTmaneTSi. 1821 

wels kinaRam omic ki daiwyo TurqeTsa da sparseTs Soris. sparseTis 

ufliswuls abas mirzas gaaCnda ingliselebis mier gawvrTinili armia 

ingliselebis mier Seqmnil artileriasTan erTad da didi survili 

Tavisi samflobelos gafarToebisa. man Tvali TurqeTs daadga. 

britanel oficrebs akrZaluli hqondaT gadaekveTaT TurqeTis 

sazRvrebi (vinaidan TurqeTSic ingliseli oficrebi msaxurobdnen) da 

---

139

abas mirzas banakidan ukan daixies. magram abas mirza ver gaaCeres da 

misma jarma TurqeTis baiazidisa da yarsis provinciebi aaoxra. amiT 

sparseTis Zalebi ruseTis sazRvars saxifaTod miuaxlovda. aleqsandre 

I cdilobda, Tavidan aecilebina aseTi situaciebi da britaneTs 

Suamavloba sTxova. sparseTis armia gaecala ruseTis sazRvrebs. mefem 

madlobis werili gaugzavna britanel diplomatebs.

1821 wlis oqtombris, mefe aleqsandres brZanebulebiT, saqarT veloSi 

rusul da ucxour firmebs mieniWa specialuri sabaJo SeRa vaTebi aTi 

wlis manZilze. es gegma SeimuSava rusma mweralma griboedovma Griboedov, 

romelic iyo qarTveli didgvarovani ekaterine WavWavaZis Princess Ekaterina 

Chavchavadze meuRle. am gegmis mixedviT, unda Seqmniliyo saxelmwifo 

samxreT kavkasiis kompania 100 milioni rublis kapitaliT, ruseTSi 

erT­erTi yvelaze didi. is unda Seqmniliyo indoeTSi britanuli ost­

induri kompaniis East  India  Company msgavsad, romelic marTavda mTel 

indoeTis subkontinents sufTa ekonomikuri da ara uxeSi politikuri 

meTodebiT. aqcionerebi unda yofiliyvnen general­gubernatorebi, rusi 

da qarTveli generlebi, somexi vaWrebi da imperatoris mier daniSnuli 

sxva damsaxurebuli pirovnebebi (rogorc axlaa ruseTSi saxelwifo 

firmebi – gazpromi, xadakovskisTvis warTmeuli rosnefti da sxva). 

mxolod muslimebi iyo gamonaklisi. ruseTs es did mogebas moutanda 

soflis meurneobidan, vaWrobidan, abreSumidan, baqos navTobidan da 

a.S. Tbilisi da baqo gaxdebodnen erT­erTi umdidresi qalaqebi, radgan 

yvela gza aziidan evropisken, kavkasiaze gadioda. Tbilisis vaWrebma 

daiwyes kavSiris damyareba marselTan, germaniasTan da triestTan, raTa 

sparseTSi didi raodenobiT gaetanaT evropuli nawarmi. britanuli, 

franguli, Sveicariuli komerciuli saxlebi did interess iCendnen am 

mzardi bazrisadmi. 

magram yvelaferi 1832 wels dasrulda, rodesac samma berZenma 

vaWris ojaxma konstantinopolidan moisyida ruseTis imperatoris 

karTan daaxloebuli mosamsaxure peterburgSi da gadasaxadebisgan 

gaTavisufleba gauqmda. griboedovis gegma ar ganxorcielda. rus­

ma Sovinistebma ramdenime statia gamoaqveynes rusul presaSi, rom 

am gegmis mixedviT, SeiZleboda Seqmniliyo meore amerikis Seer­

Tebuli Statebi, amjerad kavkasiaSi. baroni rozeni, iukovski, 

finansTa ministri kanvini Baron  Rosen,  Jukovski,  Kanvin iCemebdnen, 

rom kavkasia iyo kolonia da rom koloniuri politika unda gan­

xorcielebuliyo. gadasaxadebi gaizarda da sazRvrebi Caiketa. es 

iyo kavkasiis dasasruli. adgilobrivi warmoebac ki akrZaluli iyo. 

yvela savaWro gza axla gadioda konstantinopolze. es Cveulebrivi 

politika iyo centralizebuli imperiisaTvis, ar aZlevda saSualebas 

---