Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

132

razmis damarcxeba yarabaRis SuSaSi. danayofis droSebi sparselebs 

CauvardaT xelSi, faqti TiTqmis uprecendentoa kavkasiis omebis 

istoriaSi. monteis Monteith cnobebiT, am brZolaSi sparselebis 

warmateba ganpirobebuli iyo britaneli oficris darsi todis D’Arcy 

Todd xelmZRvanelobiT. 

1812 wlis oqtombris yvela problemis miuxedavad, rusebma qarTveli 

generlis orbelianis xelmZRanelobiT daamarcxes aleqsandre da 

misi daRestnis urdo siRnaRSi. ramdenime dReSi rusma generalma 

kotliarevskim gadakveTa mdinare araqsi da sabolood daamarcxa 

sparseTis mTavari armia aslanduzSi, sadac brZolis velze 10  000 

gvami darCa. 11 inglisuri qvemexi CauvardaT xelSi, romelsac hqonda 

warwera `SahTa Sahs mefeTa mefisgan~. sparseTSi moRvawe ori britaneli 

oficeri maiori kristi da artileristi kapitani lindsi Major  Christie 

and  artillery  Captain  Lindsey am brZolaSi daiRupnen. daWrili maiori 

kristi diliT ipova rusma oficerma, romelmac daxmareba SesTavaza, 

magram man gadawyvita, rom ar Cabarebuliyo cocxlad da sastiki 

winaaRmdegoba gauwia. sanam kazaki mas esroda, mokla 6 kaci, iuwyeba 

montei. britaneTis mediaSi kristis sikvdilis lord kerzonis mier 

aRwera, rom is iyo `mokluli rusi oficris mier, rodesac daWrili 

iwva miwaze~, Tumca WeSmarit simarTles warmoadgenda, sinamdvileSi 

mainc sxvagvarad iyo. kotliarevski ramdenjerme iyo daWrili momdevno 

brZolaSi lenkoranTan 1812 wels. cixesimagre axali aRdgenili iyo 

ingliseli inJinrebis gegmis mixedviT. daWrili generali TadarigSi 

gavida da Tbilad iyo miRebuli mefis mier peterburgSi.

amis Semdeg pauluCi gadavida ruseTis dasavleT armiaSi, magram 

kvlav gadainacvla fineTis general­gubernatoris postze barklai de 

tolisTan uTanxmoebis gamo. man momavalSi datova samsaxuri ruseTSi 

da ramdenime xnis ganmavlobaSi iyo genuas mmarTveli.

evropaSi napoleonTan omma didi moTxovna gaaCina resursebze, rac 

kavkasiaSi didi Zalebis ganlagebas SeuZlebels xdida. Sesabamisad, 

axali general­gubernatori rtiCSevi rtischev,  romelmac ZiriTadi 

samxedro kariera gaikeTa baltiis regionSi, gulwrfeli da miamiti 

plitikosi iyo da britaneTs sTxova Suamavloba iranTan mSvidobis 

damyarebaze. ingliselebs sWirdebodaT ruseTis mxardaWera evropaSi 

da uSuamdgomla kavkasiaSi mSvidobas. iranelebi blokirebulni 

iyvnen. garda amisa, rusebis sabednierod, xorasanSi didi ajanyeba 

daiwyo Cineli `meomari jariskacis~ meTaurobiT, rac iranis armiis 

mniSvnelovani nawilis kavkasiis frontidan gadanacvlebas iwvevda. 

miRweul iqna gulistanis (1813 w.) samSvidobo xelSakruleba da 

SeTanxmebis mixedviT ruseTs daukanonda aziuri saxanoebi – yarabaRi, 

---

133

ganja, Saqi, Sirvani, derbenti, yuba, baqo, TaliSi, lenkorani, daRestani 

da mTliani saqarTvelo samegrelosTan, imereTTan, guriasa da 

afxazeTTan erTad. xevsurebmac ki naxes rusebi simonoviCis meTaurobiT 

1813 wlis gazafxulze, romelmac SeaRwia SatilSi, maT cixesimagreSi. 

samwuxarod, am nusxaSi ver moxvda somxeTi, Tumca somxebs miecaT 

SesaZlebloba, muslimur teritoriebidan gadmosaxlebuliyvnen dabr­

kolebis gareSe (samwuxarod, aman sasikvdilo gavlena iqonia rusi 

mwerlis griboedovis pirad bedze). teqsti moamzada britanelma 

diplomatma ser jor oslim Sir  Gore  Ouseley, romelmac moipova didi 

gavlena sparseTis samefo karze. ruseTi sapasuxod hpirdeba, rom mxars 

dauWers abas mirzas, rogorc sparseTis samefo gvirgvinis memkvidres, 

fat ali Sah yajaris Fat’h­Ali  Shah  Qajar sikvdilis Semdgom. 

1816 wels mefe aleqsandre I­ma, evropaSi didi gamarjvebiT 

STagonebulma, gadawyvita civilizacia da saboloo mSvidoba Seetana 

velur kavkasiaSi da kutuzovisa da bagrationis Semdeg gaegzavna 

kavkasiaSi misi saukeTeso generali aleqsei ermolovi Yermolov (Ermoloff) 

napoleonis omebis erT­erTi gmiri, austerlicisa da borodinos 

brZolebis monawile, daniSnuli iyo prokonsulad saqarTveloSi 

1816­dan  1827 wlamde. man Tavisi kariera daiwyo suvorovis dros, 

romelmac mianiWa wm. giorgis jvari gmiruli saqacielisTvis varSavis 

Sturmis dros, 16 wlis asakSi. Semdeg is wavida italiaSi da msaxurobda 

avstriis razmSi frangebis winaaRmdeg. 1796 wels monawileoba miiRo 

sparseTis omSi zubovis meTaurobiT derbentis aRebis dros. magram 

imperatorma pavlem is daapatimra, radgan eWvmitanili iyo samxedro 

SeTqmulebis mowyobaSi da peterburgis cixesimagreSi patimrobis 

Semdeg gadaasaxles kostromaSi. magram male, mefe aleqsandres dros, 

1805 wels man monawileoba miiRo austerilicis brZolaSi da moipova 

barkli de tolis Stabis ufrosis Tanamdeboba 1812 wlis samamulo omis 

dros.  1814 wels rusma da prusielma gvardielebma misi meTaurobiT 

daikaves parizi. 1816 wels igi dainiSna saqarTveloSi 56  000­kaciani 

armiis meTaurad.

ermolovi iyo napoleonis antimonarqistuli ideologiis gavlenis 

qveS, misi wodeba `prokonsulic~ niSandoblivi iyo. napoleonmac Tavisi 

kariera daiwyo egviptis prokonsulis tituliT. aravin icoda, Tu 

rogor SeiZleboda situacia hipoTeturad ganviTarebuliyo dekambrist 

antimonarqistebis ajanyebis gamarjvebis da `rusi napoleonis~ 

moTxovnis SemTxvevaSi. im dros, napoleonis damarcxebis Semdeg, bevri 

rusi axalgazrda generali ocnebobda monawileoba mieRo balkaneTze 

revoluciur qmedebebSi da mogvianebiT ki TviT ruseTSi. baironi 

ibrZoda saberZneTSi. puSkinic ocnebobda saberZneTSi gamgzavrebaze. 

---

134

mefe aleqsandre I bevrs sZulda ruseTSi, misi winaaRmdegobis gawevis 

gamo, rom gagzavniliyo damxmare jari saberZneTSi adgilobrivi 

despoti monarqis winaaRmdeg. ermolovma gadawyvita, Tavisi kariera 

gaekeTebina aRmosavleTSi, radgan evropis dasavleT nawilSi Zalzed 

areuli situacia sufevda. da man kavkasia dainaxa, rogorc misi 

uzarmazari energiis farTo asparezi. ganswavluli rusi oficeri, 

evropis ganmaTavisuflebeli, gaigzavna, rom ebrZola TurqeTsa da 

sparseTSi, romelic ufro despoturi iyo, vidre ruseTi (miT umetes, 

rom es marTlac ase iyo).

ermolovi iyo gansakuTrebuli simamacis mqone, warmosadegi 

Sesaxedaobis, ubadlo fizikuri Zalis patroni, uangarod patiosani, 

zne­CveulebiT spartaneli, da misi jari mas aRmerTebda. is iCemebda, 

yovelgvari safuZvlis gareSe, Cingiz yaenobas, rogorc misi memkvidre. 

sinamdvileSi, misi winapari murza­aslan­ermola Murza­Aslan­Ermola 

Camovida monRolTa urdodan da moinaTla 1506 wels. igi Sovinisti 

iyo da sarkastuli ena hqonda. erT dRes mas hkiTxes, ras isurvebda, 

razec man upasuxa: `rom gavxde germaneli, avixden yvelafers, rac 

msurs~. sxva SemTxvevaSi, imperatoris generlebis mimarTulebiT man 

dasva kiTxva, `Tu SeiZleba, batonebo, mipasuxeT, romelime Tqvengani 

rusulad laparakobs?~ oficialuri banketis dros mefe aleqsandrem 

ixumra, rom ermolovi magidasTan ijda rogorc qveynis pirveli piri, 

magram man sarkastulad upasuxa, rom moxarulia iyos meore aseTi 

mefis, aleqsandres Semdgom.

rusi nacionalistebisagan gansxvavebiT, advilia imis SemCneva, 

rom saqarTveloSi omobdnen evropeli generlebi: knoringi, hermani, 

nibolsini, benkerdorfi, gilenSmidti, osten­sakeni, fese, fuksi, 

hese, hofmani, Taube, emanueli, baroni rozeni, baroni tornau, baroni 

zasi, albranti, brumeri, grabe, vrangeli, pulo, freitagi, ludersi, 

neidgarti, foki, Svarci, benkerdorfi, hasfordi, redi, kemferti, 

vais­admirali greigi da markus pauliCi Knorring,  Hermann,  Niebolseen, 

Benkendorf,  Gillenschmidt,  Osten­Sacken,  Fese,  Fucks,  Hesse,  Hoffmann,  Taube, 

Emanuel,  Baron  Rosen,  Baron  Tornau,  Baron  Zass,  Albrandt,  Brummer,  Count  Grabbe, 

Wrangel, Pullo, Freitag, Luders, Neidgart, Fok, Schwartz, Count Benckendorff,  Hasfort, 

Read, Kempfert, Vice­Admiral Greig and Marquis Paulicci. ra Tqma unda, cnobili 

rusebis monawileobiT: generlebi gudovCi, tormazovi, rtiSCevi, 

kotliarevski, veliamenovi, krasovski, vadbolski, raevski, menSikovi, 

pankratievi, bekoviCi, strekalovi, bariatinski, lanskoi, golovini, 

volJinski, voroncovi, gurko, sliefcovi, nesterovi, vrevski Generals 

Gudivch,  Tormazov,  Rteeshtcheff,  Kotliarevsky,  Veliameenoff,  Krasovsky,  Vadbolsky, 

Rayevsky,  Menshikov,  Pankratiev,  Bekovitch,  Strekalov,  Baryatinsky,  Lanskoi, 

---