Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

T ayanch so’ z va tushunchala r 
Ma'naviyat inson faoliyatining jaMiyat iKtisodiy, ijtiMoiy-siyosiy va Ma'naviy xayot soxasida ya 
ratgan Moddiy va Ma'naviy boyliKla r tiziMi; Madaniyat odaMzot aKl-id roKining Maxsuli; Moddiy va 
Ma'naviy Madaniyat; Madaniy va Ma'naviy Me ros; Ma'naviyat va MafKu ra; MafKu ra va jaMiyat ta 
raKKiyoti; Milliy istiqlol MafKu rasi.IKtisodiyot insonla rning Moddiy ishlab chiKa rish ja rayonla ri va bu bo 
rada yo'zaga Keladigan Munosabatla rni u rganadi; iKtisodiyot xujaliK yu ritish xaKidagi fan; bozo r iKtisodi - 
MuloKot, savdolashish, Kelishish, uMuMiy na rxni topish; bozo r iKtisodining asosiy sha rti va talabi; 
Siyosat; siyosat davlat va jaMoat ishla ri deMaKdi r; tashKi va ichKi siyosat; ta raKKiypa rva r adolatli siyosat 
va adolatsiz reason siyosat; 
XUKUK
; O'zbekistonning asosiy Konuni; xuKuKiy savodxonliK; O'zbekiston 
RespubliKasi va davlat xoKiMiyatining bulinishi; xuKuKiy deMoK ratiK davlat; raxba r xodiM va uning asosiy 
xislatla ri. Milliy Ma'naviyat; MintaKaviy Ma'naviyat; uMuMinsoniy Ma'naviyat; o'zbeK xalqining Milliy 
Ma'naviyati va uning uMuMinsoniy jixatla ri; Milliy ta rbiya va uning asosiy yunalishla ri; uMuMinsoniy 
Ma'naviy boyliKla r; 
Adabiyotlar: 

---

1.
Ka riMov IA Istiqlol va Ma'naviyat. T., O'zbekiston, 1994y. 
2.
Ka riMov I.A. Ta rixiy xoti rasiz KelajaK yo'q. T., SHa 
ГК
, 1998 y. 
3.
Ka riMov IA JaMiyatiMiz MafKu rasi xalqni-xalq, Millatni- Millat Kilishga xizMat эtsin. T., 
O'zbekiston, 1998 y. 
4.
Ka riMov IA. Milliy MafKu ra - KelajaK poydevo ri. Xalq so'zi, 2000 yil, 7-ap rel 
5.
Ka riMov IA DonishMand xalqiMizning MustaxKaM i rodasiga ishonaMan. «FidoKo r» gazetasi 
Muxbi ri savolla riga javobla ri. «FidoKo r», 2000 yil 8 iyunb. 
6.
Ka riMov I.A. O'zbekiston buyo'q KelajaK sa ri. T., O'zbekiston, 1998 y. 
7.
Ka riMov I.A. Ozod va obod Vatan, э rKin va fa rovon xayot- pi rova rd MaKsadiMiz. T., 
O'zbekiston, 2000 y. 
8.
Ka riMov IA. O'zbekiston: Milliy istiqlol, iKtisod, MafKu ra, siyosat. T., O'zbekiston, 1993 y. 
9.
Ka riMov I.A. IKtisodiyotni э rKinlashti rish - fa rovonliK poydevo ri. «O'zbekiston ovozi», 
2000
yil 22 iyulb. 
10.. Ma'naviyat yuldo'zla ri. T., 1999 y. 
11.
Abilov U. Milliy goya Ma'naviy oMilla r. T., «Ma'naviyat», 1999 y. 
12.
YAngi O'zbekistonning 7 zafa rli yili. T., SHa гк.1999. 
13.
JuMaboev Y.J. Tadbi гко rliK va Ma'naviy KaMolat. IKtisod va xisobot, № 6, 1996 y. 
14.
Azizxujaev А. DavlatchiliK va Ma'naviyat. T., SHa гк, 1997 y. 
15.
MustaKilliK: izoxli ilMiy-oMMabop lugat. T., SHa гк, 1998 y. 
16.
YAngi O’zbekistonning 7 zafa rli yili. T., SHa гк, 1999 y. 
17.
Ko raboev U. Millatning KaMoloti. MuloKot.№2, 1999 y. 
18.
OtaMu rotov S. Milliy Munosabatla rning siyosiy jixatla ri. T., 1996 y. 
19.
P riMova F. MilliyliK va uMuMinsoniyliK. MuloKot, №2, 1998 y. 
20.
Sоifnaza rоv I. Vatanpa rva rl^ning Milliy va uмuмinsоniy jixatla ri. T., Меxnat, 1997 y. 
1-
Masalaning bayoni. UKituvchi Mavzuni bayon эta r экan, avvalgi ма' ro'zada 
Ma'naviyat tushunchasi va uning jaMiyat, Kishila r xayotidagi u rni xaKida tuxtalib utilganligini эslatib utish 
joiz. SHundan sung bugungi ма' ro'zada Ma'naviy Me ros, Madaniyat, Ma'naviy Madaniyat, MafKu ra, ula 
rning rivojlanish xususiyatla ri, bi r-bi ridan fa rKla ri va uxshashliKla ri tug risida fiK r yu ritish loziMligini 
aytib utish MaKsadga MuvofiK. 
Aslini olganda, Ma'naviyat va Madaniyat bi r-bi riga yaKin tushunchala rdi r. Аммо ula r bitta na rsa 
эмas, bi ri iKKinchisidan fa rK Kiladi. SHuning bilan bi rga ula r bi r-bi rini tuldi rib tu radila r. 
Madaniy va Ma'naviy Me ros xaKida хам shunday deyish MuMKin. SHu sababdan da rsni avvalo 
Madaniyat va uning tu rla rini taxlil эtishdan boshlaMoK MaKsadga MuvofiK deb xisoblayMiz. CHunKi, 
Madaniyatni, xususan Ma'naviy Madaniyatni bilMasdan, u rganMasdan tu rib, Ma'naviy Me ros tug risida 
gapi rish ancha MushKul, inchunun Ma'naviy Me ros Ma'naviy Madaniyat doi rasiga Ki radi. 
SHunday 
Э
^
П
Madaniyat niMa? Madaniyat tushunchasini izoxlashga bagishlangan Kup ilMiy 
adabiyotla r Mavjud. Madaniyat tushunchasiga be rilgan ta' rifla r soni 260 tadan oshib Ketgan. Muallifla r 
bu tushunchaga xa r bi ri o'z nuKtai-naza ridan yondashadila r. Bunga sabab, Madaniyatning Kup Ki r rali, 
MU
raKKab, Ma'naviy-ijtiMoiy xodisa 
Э
^
П
^, uning inson va jaMiyat xayotining ba rcha Ki r rala rni кам rab 
olganligidi r. Madaniyatga be rilgan ta' rifla rda Muallifla rning fiк rla rini uMuMlashti ruvchi toMonla r 
Mavjud. SHu juMladan, ula rni uMuMlashti radigan bulsaK, Madaniyat - bu Kishila r faoliyatining jaMiyat 
iKtisodiy, ijtiMoiy-siyosiy va Ma'naviy xayoti soxasida ya ratgan, o'zla rining эxtiyojla rini Kondi rish uchun 
ishlab chiKa rgan Moddiy va Ma'naviy boyliKla r tiziMini bildi radi^. Ku rinadiKi, Madaniyat insonning 
Moddiy va Ma'naviy boyliKla rni ya ratish va o'zlashti rishdagi faoliyatini ifodalaydi. U inson aKl-id roKi, 
iste'dodi va Mexnati Maxsulidi r. Yo'qo rida aytilganideK, Madaniyat juda 
MU
raKKab Kup Ki r rali Ma'naviy- 

---

ijtiMoiy xodisa bulib, ijtiMoiy xayotning Moddiy-texniK, iKtisod iy, ijtiMoiy-siyosiy va boshKa soxala rni, 
inson Mexnat faoliyatining ba rcha saMa rala rini o'zida кам rab oladi. Si rasini aytganda, xalq oMMasi 
toMonidan ya ratilgan хамма Moddiy va Madaniy-Ma'naviy boyliKla r Madaniyatga Ki radi. Madaniyat 
deyilganda, Mexnat 
KU
rolla rini ya ratish va ula rdan foydalanish, fan-texniKa yutuKla ri va ula rni ishlab 
chiKa rishga jo riy Kilish, Kishila rning ishlab chiKa rish va ijtiMoiy KuniKMala ri, Mexnatni ijtiMoiy tashKil 
эШ^ saloMatliKni saKlash ishini yulga Kuyish, axoli u rtasida biliMla rning yoyilish da rajasi va Ma'IuMot, 
uMuMiy, uMuMiy Majbu riy va oliy ta'IiMni aMalga oshi rish, adabiyot va san'at asa rla ri, ijtiMoiy, falsafiy, 
diniy goyala r va shu Kabila r naza rda tutiladi. Ku rinadiKi, Madaniyat odaMzod aKl-id roKining эng yo'qsaK 
chuKKila rigacha bulgan na rsala rning xaMMasini кам rab oladi. U inson faoliyatining faKat Moddiy natijala 
rinigina эмas, shu bilan bi rga Kishila rning Mexnat ja rayonida voKe' buladigan biliM boyliKla ri, taj riba la 
ri, Kobiliyatla ri, ishlab chiKa rish va Kasb ма!ака!а ri, o'za ro Munosabatla rini хам o'z ichiga oladi. 
JaMiyat Moddiy ishlab chiKa rishining iKKi aMaliy tu ri - Moddiy va Ma'naviy ishlab chiKa rishga ка 
rab Madaniyat хам yi ri к iKKi tu rga Moddiy va Ma'naviy Madaniyatga bulinadi. Moddiy Madaniyat 
deganda Mexnat 
KU
rolla rini, Mexnat KuniKMala rini, shuningdeK ishlab chiKa rish ja rayonida ya ratilgan 
va Moddiy xayot uchun xizMat Kiladigan inson toMonidan ya ratilgan ba rcha Moddiy boyliKla rni 
anglayMiz. Moddiy Madaniyatga Moddiy boyliKla rning butun MajMui, ula rni ishlab chiKa rish vositala ri: 
ishlab chiKa rish ja rayonida ya ratilgan texniKa, texnologiya, texniK inshootla r, ijtiMoiy Mexnatni uyushti 
rish shaKli, 
KU
rilish va dexKonchiliKni yulga Kuyish va boshKala r Ki radi. SHula rga ка rab, Moddiy 
Madaniyatni bi r Kato r tu rla rga bulaMiz. CHunonchi, ishlab chiKa rish va texniKa Madaniyati, 
dexKonchiliK Madaniyati, Mexnatni tashKil эtish Madaniyati, injene rliK Madaniyati, pazandachiliK 
Madaniyati va boshKala r. 
Madaniyatning iKKinchi tu ri - bu Ma'naviy Madaniyatdi r. Ma'naviy Madaniyatga insonning aKli va 
Ma'nan ya ratuvchanliK faoliyatla ri va ula rning natijala ri Ki radi. Ma'naviy Madaniyat fan, falsafa, san'at, 
adabiyot, axloK, din, 
XUKUK
, siyosat, мао rif, ма' rifat va xaKozola r yigindisidan tashKil topadigan insonning 
tashKi va ichKi Ma'naviyati, ruxiyati olaMidi r. 
Ma'naviy boyliKla r oliMla r, Musavvi rla r, bastaKo rla r, shoi r va yozuvchila r, naza riyotchila r, 
xullas, xalq toMonidan ya ratiladi. Ma'naviy Madaniyatni ya ratish, o'zlashti rish va rivojla nti rish ja 
rayonida jaMiyat ta raKKiy эtadi, Mexnat unuMdo rligi о rtadi, ishlab chiKa ruvchi Kuchla r rivojlanadi, 
Kishila rning Ma'naviy Kiyofasi shaKllanadi, axloK odobi, did va fa rosati, эstetiк zavKi, ijodiy Kuchi va 
Kobiliyatla ri ta raKKiy эtadi. 
UMuMan KishiliK jaMiyatini Madaniyatsiz, xususan Ma'naviy Madaniyatsiz tasavvu r Kilish Kiyin. 
JaMiyat, inson bo r 
Э
^
П
u Ma'luM Madaniyatga эga, busiz bulishi MuMKin эмas. 
Madaniyatning ba rcha tu rla ri dialeKtiK bi rliKda, o'za ro aloKado rliKdadi r. Moddiy Madaniyatni 
Ma'naviy Madaniyatdan bataMoM aj ratib ка rash MuMKin эмas. Moddiy boyliKla r ishlab chiKa rish ja 
rayonida Moddiy va Ma'naviy Madaniyat о rganiK ravishda bi riKadi. Bi ro rta Mexnat 
KU
rolini, Moddiy 
boyliKning bi ro r tu rini inson aKl-id roKisiz, tafaKKu risiz, aqliy Mexnatisiz ya ratib va taKoMillashti rib 
bulMaydi. BoshKacha Kilib aytsaK, Moddiy Madaniyatni ba rpo эtish zaMi rida хам Ma'naviyat yotadi. Xa r 
Kanday Moddiy va Ma'naviy Madaniyat du rdonala ri inson aqliy va jisMoniy Mexnati sintezi asosida 
yo'zaga Keladi. Ma'naviy Madaniyat voKe'IiKni badiiy aKs эШ rish va o'zlashti rish vositasidi r. 
Madaniyatni Moddiy va Ma'naviy Madaniyatga bulish bilan cheKlanib KolMasliK Ke гак. 
Madaniyatga Kishila rning bi r-bi riga Munosabatla ri, oila, MaKtab, oliygox, ко rxona, tashKilotla r, 
Muassasala rdagi o'za ro Munosabatla ri хам Ki radi. 
UKituvchi Moddiy va Ma'naviy Madaniyat xaKida so'zla r эка^ talabala r diKKatini uMuMan 

---

Madaniyat, xususan Ma'naviy Madaniyatni rivojlanish Konuniyatla riga to rtishi joizdi r. 
Madaniy ta raKKiyotning uMuMiy Koidala ridan bi ri uning tuxtovsiz ravishda boyib bo rishi va 
rivojlanishidan ibo rat. JaMiyat rivojlanib bo rishi bilan Madaniyat хам sifat jixatidan o'zga radi. Bu degan 
so'z, jaMiyatning ta raKKiy э^Ы Madaniyatning o'zga rishini talab Kiladi, Madaniyatning yangilanishi эsa o'z 
navbatida jaMiyatning ta raKKiy Kilishiga sabab buladi. 
JaMiyat ta raKKiyotining xa r bi r yangi bosKichi oldingi jaMiyatning Madaniy yutuKla rini za ru riy 
ravishda Me ros Kilib oladi, uni Kayta ishlaydi, undan ijodiy foydalanadi, uni yangi yo'qo ri bosKichga Kuta 
radi. Insoniyat toMonidan ya ratilgan эng yaxshi va KiMMatli na rsala r, Moddiy va Ma'naviy boyliKla r 
yangi ta rixiy sha roitda o'zlashti riladi, Kayta ishlanadi va rivojlanti riladi. SHu u rinda uKituvchi talabala 
rga, xa r bi r avlod o'zi uchun Maxsus yangi Moddiy baza tashKil эtмasligini, ilM-fan va Madaniyatni 
yangidan ya ratMasligini, balKi o'zidan oldingi avlodla r toMonidan ya ratilgan Moddiy va Ma'naviy 
Madaniyatdan Me ros sifatida foydalanishini aytib utishi loziM. 
Madaniyat - uMuMinsoniy xodisa. U ba rchaga ba rava rdi r. Masalan, маком!а r, adabiyot, Me'Mo 
rchiliк du rdonala ri, fan-texniKa yutuKla ri, t ranspo rt va aloKa vositala ri ba rchaga tegishlidi r. Xuddi 
shuningdeK Ma'naviy Madaniyat хам Milliy va uMuMinsoniy buladi. 
Milliy Ma'naviyat, Madaniyat ta rixiy xodisa sifatida bi r Kunda, bi r yilda, balKi bi r as rda хам 
MuKaMMal shaKllanMaydi. U rta Osiyo xalqla ri Ma'naviy va Madaniyat ta rixining ibtidosi as rla r ка' riga 
singib Ketgan bulib, ula rning necha Ming yilliK Ma'naviy KaMolot pillapoyala rini bosib utganligini aniKlash 
bugun uchun anchayin 
MU
raKKab MuaMMo. 
BoshKacha Kilib aytganda, bugungi ay riM saltanatla r axli Kabila-Kabila bulib yashagan zaMonla rda 
bizning Mubo гак zaMiniMizda ilMu fan ba гк u rib yashnagani, tabiiy ilMla r, xususan, tibbiyot, 
MateMatiKa, ast ronoMiya Kabi fanla r Mad rasala rda uKitilgani, ilMiy aKadeMiyala r tashKil эtilib, Mag 
ribu Mash riKKa noM ta ratganini эslasaк va bundan xa r Kancha gu ru rlansaK a rziydi. 
UtMishda xalqiMiz Ma'naviy Madaniyatning o'zviy KisMi bulgan dini isloMni rivojlanti rishga хам 
o'zining Munosib xissasini Kushgan. Dunyoda эng Mashxu r xadisshunosla r oltita bulsa, shula rdan tu rttasi 
bizning diyo riMizdan chiKKan. 1998 yilda эsa I
MOM
a! Buxo riy tavalludining 1225 yilligi bizning yu rtda va 
butun isloM dunyosida Keng nishonlangan bulsa, 2000 yilda iMoM al-Motu rudiy tavalludining 1130 yilligi, 
Bu rxoniddin Ma rginoniy tavalludining 910 yilligi ni- shonlandi. 
Эndi Ma'naviy Me ros va uning Ma'naviyat rivojlanishidagi ba'zi jixatla rini bayon эtaмiz. Ma'naviy 
Me rosni izoxlashdan oldin uMuMan ^viliza^ya, Me ros, xususan, Madaniy Me ros, Ma'naviy Me ros 
tushunchala rining nisbati, xususiyatla ri, fa rKla rini bilib olishiMiz loziM buladi. CHunKi Ma'naviy Me ros 
uMuMan Me rosning, xususan Madaniy Me rosning ta rKibiy KisMi sanaladi. Madaniy Me rosni 
tushunMasdan Ma'naviy Me rosni хам tushunish Kiyin. Bu tushunchala rda uMuMiyliK bulsa хам, ula r bi 
rday эмas, o'za ro Kaysi bi r jixatla ri, xususiyatla ri bilan fa rKlanadi. Ma' ro'zaning oldingi Masalasida 
KU
rganiMizdeK xa r bi r jaMiyat va dav r o'z Madaniyat tipiga эga buladi. JaMiyat, dav r o'zga rishi bilan uning 
Madaniyat tipi va Ma'naviyatida o'zga rish, yangilanish buladi, аммо Madaniy ta raKKiyot o'zilib KolMaydi, 
ilga rigi Madaniyat, ^viliza^ya yo'q bulib KetMaydi, ba!Ki Madaniy Me ros sifatida saKlanib Koladi. Me ros - 
insoniyatning xa r bi r ta rixiy bosKichda yashagan avlodla ri toMonidan ya ratilgan va Keyingisiga etib 
Kelgan ba rcha Moddiy va Ma'naviy boyliKla ri MajMuidi r. Madaniy Me ros хам Me ros doi rasiga Ki radi, 
аммо undan bi roz fa rK Kiladi. UtMishdagi ba rcha Madaniyat yodgo rliKla ri Me ros sifatida saKlanib 
Kolishi MuMKin, leKin ula rni xaMMasi хам Madaniy Kad riyatga эga bulave rMaydi. Madaniy Me rosda 
KishiliKning Kelgusi ta raKKiyotiga, Ma'naviy yo'qsalishiga xizMat Kiladigan, unga ijobiy ta'si r Kiladigan Kad 
riyat axaMiyatiga эga bulgan toMonla r xisobga olinadi. 

---

UtMish avlodla r ya ratgan Madaniy yodgo rliKla rning xaMMasi хам Madaniy Me ros bulave rMaydi, 
chunKi utMishdan Kolgan na rsala rning xaMMasi хам Kad riyat axaMiyatiga эga bulave rMasligi 
xaMMaMizga ма'1им. Masalan, SHu rola r dav rida ya ratilib, uning siyosati, MafKu rasini ta rgib эtgan, 
эndi!iкda o'z 
UM
rini yashab utgan Kitobla rning bugun uchun хам, KelajaK uchun хам Kad riyati, axaMiyati 
yo'q. Tug ri, ula r Me ros, leKin Madaniy Me ros эмas, ula rni ta rixiy faKt sifatida saKlab Kuyish MuMKin. 
Yo'qo ridagila rdan Kelib chiKib, Madaniy Me ros deb, utMish avloddan Keyingi avlodga vo risliK 
asosida Koldi rilgan, zaMonda ba rKa ro rliK sinovidan utgan, sa ralangan, insoniyatning xozi rgi va Kelgusi 
ta raKKiyotiga xizMat Kiladigan Moddiy va Ma'naviy Madaniyat MajMuiga aytishiMiz MuMKin. 
KishiliKning xa r bi r avlodi ajdodla ri toMonidan ya ratilgan Madaniy boyliKla rni Me ros sifatida 
Kabul Kilib oladi. Ta rixiy vo risliK - jaMiyat va uning Madaniyati ravnaKi sha rtidi r. Ming afsusla r 
bulsinKiM, SHu rola r dav rida Madaniy Me rosga tug ri Munosabatda bulinMadi. «Boyu zaMindo rla rga, 
xoKiM sinf tabaKala riga xizMat Kilgan utMish Madaniyatining bizga Ke ragi yo'q, yangi p roleta r (yo'qsi!) 
Madaniyatni ya rataMiz» degan shio r ostida sobiK Sovet IttifoKi xalqla rining, juMladan o'zbeK xalqining 
Moddiy va Ma'naviy Madaniyatiga Ki ron Kelti rildi, sa royla r, Masjid va Mad rasala r bo'zib tashlandi, ка 
rovsiz xa roba xoliga Kelti rildi, nodi r asa rla r yondi rildi. Bu siyosat tufayli Madaniy Me ros toptaldi. 
Madaniy va Ma'naviy Me ros o'za ro bi r-bi ridan fa гк Kilsa-da, ula rning u rtasiga utib bulMas 
«Xitoy» devo rini Kuyish хам MuMKin эмas, Madaniy Me rosni ba rpo эtishning zaMi rida хам Ma'naviyat - 
ya'ni insonning Ma'naviy - ruxiy biliMla ri, Kobiliyati, iste'dodi, aKli, эмpi riK va naza riy biliM taj ribala ri, 
Mexnat MalaKasi Kabi boshKa Ma'naviy faoliyatla ri yotadi. Madaniy va Ma'naviy Me ros u rtasida 
uMuMiyliK хам, fa rKli toMonla r хам Mavjud. Аут paytda ula r u rtasida yo'qo rida aytilgan aloKado rliK, 
bogliKliK, o'za ro Munosabat, ta'si r bo r. SHuningdeK, Madaniy Me ros o'z KulaMi jixatidan Ma'naviy Me 
ros tushunchasidan Keng гок. 
Madaniy Me rosda Kup гок uMuMiyliK ustunliK Kilsa, Ma'naviy Me rosda xususiyliK ustunliK Kiladi. 
Madaniy Me ros uMuMan Madaniyat yutuKla rini o'z ichiga кам rab olsa, Ma'naviy Me ros Ma'naviy 
Madaniyat yutuKla rini o'z ichiga кам rab olishi bilan fa rKlanadi. Madaniy Me rosning Kad ri abadul-abad 
tushMaydigan KisMiga Milliy Kad riyat deyiladi. Ana эndi asta-seKin Ma'naviy Me ros tushunchasiga 
yaKinlashMoKdaMiz. Ma'naviy boyliKla r avloddan avlodga, bi r to'zuMdan iKKinchi to'zuMga Me ros 
sifatida utadi va jaMiyat, uning Ma'naviy ta raKKiyotiga Katta ta'si r 
KU 
rsatadi. Ma'naviy Me ros deb 
O
'
ZOK
va yaKin utMishdagi, xozi rgi dav rdagi Ma'naviy jixatdan goyat KiMMatli, uchMas iz Koldi radigan, Mangu 
yashaydigan, butun ijtiMoiy Manfaati va эxtiyojiga, эzguliккa xizMat Kiladigan uMuMinsoniy Ma'naviy 
boyliKla rga aytiladi. Ma'naviy Me ros Ma'naviy Kad riyat sifatida naMoyon bulib, unga ilM-fan, juMladan 
falsafa, adabiyot, san'at, axloK, dindagi real, dunyoviy ta'IiMotla r, xu rfiк rliK va boshKala r Ki radi. 
Ma'naviy Me ros zaMonla r utishi bilan o'z Kad rini yo'qotMaydi, balKi sifat jixatdan yangi axaMiyat 
Kasb эtadi. Ma'naviy Me ros Kishila r ongiga, ichKi dunyosiga, xis-tuygusiga ta'si r 
Э
^Ь, ula r ongini boyitadi, 
axloK-odobini эzguliк sa ri etaKlaydi. 
Ma'naviy Me ros bi ro r xalq, Millat, uning vaKilla ri toMonidan ya ratilib, sung uMuMinsoniyatning 
Ma'naviy boyligiga, Me rosiga aylanib Koladi. Ma rKaziy Osiyo xalqla rining utMish avlodla ri Koldi rgan 
Ma'naviy Me ros bunga Misol bula oladi. Ma'naviy Me rosiMiz jixatidan jaxondagi oldingi u rinla rdan bi rini 
эgallayмiz. P rezidentiMiz IsloM Ka riMov Kayd эtganideк, «BeshafKat dav r sinovla ridan oMon Kolgan, эng 
qadimgi toshyozuvla r, bitiKla rdan to rtib, bugun Kutubxonala riMiz xazinasida saKlanayotgan 20 Mingdan 
о rtiK KulyozMa, ula rda MujassaMlashgan ta rix, adabiyot, san'at, siyosat, axloK, falsafa, tibbiyot, 
MateMatiKa, fiziKa, xiMiya, ast ronoMiya, Me'Mo rchiliK, dexKonchiliKKa oid un Minglab asa rla r bizning 
beKiyos Ma'naviy boyligiMiz, iftixo riMizdi r. BunchaliK Katta Me rosga эga bulgan xalq dunyoda кам 

---

topiladi. SHuning uchun хам bu bo rada jaxonning sanoKli MaMlaKatla rigina biz bilan bellasha olishi 
MuMKin...»^. Bula rning xaMMasi Tu ron zaMinida yashagan ajdodla riMizning biz avlodla riga Koldi rgan 
Ma'naviy, ta rixiy Me rosidi rKiM, эndi bu nodi r Ma'naviy Me rosiMizni jiddiy u rganish, xalqiMizga 
etKazish dav ri Keldi. Buning uchun ba rcha iMKoniyatla r MustaKil davlatiMiz toMonidan, bevosita P 
rezidentiMiz IsloM Ka riMovning tashabbusi bilan ya ratib be rilMoKda. Bu iMKoniyatla rni ruyobga chiKa 
rish uchun ta rixchi, oliM, adabiyotchi, san'atKo rla rMizdan, KuyingKi Milliy Ma'naviyatiMiz jonKuya rla 
ridan gay rat-shijoat, Kunt bilan ishlash, izlanish talab эtiladi. P rezidentiMiz aytganla rideK, xalqiMizning 
tayanchi ajdodla riMiz Koldi rgan Ma'naviy Me rosning o'zi Katta bi r xazina. Bu xazinadan MustaKilligiMizni 
MustaxKaMlashda oKilona foydalanishiMiz loziM. KadiMiy yozuvla r, bitiKla r, xalq ogzaKi ijodi naMunala ri, 
ulug shoi r va MutafaKKi rla riMiz ya ratgan dunyoviy va badiiy asa rla r, Ku r'oni Ka riM, xadisla r, YAssaviy 
va BaKi rgoniyla r ya ratgan diniy-axloKiy ruxdagi asa rla r, Axмad YUgnaKiy, YUsuf Xos Xojibla r ya ratgan 
axloKiy, pand-nasixat tipidagi asa rla r, NajMiddin Kub ro, Baxouddin NaKshbandiy ya ratgan, inson ichKi 
dunyosi, ruxiyatiga ка ratilgan ta'IiMotla r, Navoiyning ulMas badiiy ijod xazinasi va boshKala r bizning boy 
Ma'naviy Me rosiMiz xisoblanadi. Ula r inson ichKi dunyosini, ruxiyatini, inchunun Ma'naviyatni sayKal 
topishiga ка ratilgan. Ula rda insonla r ма' rifatga, ilM- biliM olishga, yo'qsaK axloK-odobga, olijanob 
fazilatla rga, yaxshiliKKa da'vat эtiladi, yoMonliK, yovo'zliK ко ralanib undan saKlanishga chaKi radigan 
pand-nasixatla r, ugitla r juda Kup. Ula r Kishila rni Ma'nan ta rbiyalaydi. Ma'naviyatsizliK, Ma'naviyatdan 
мах ruM bulish insonni ugi rliK, yulgichliK, po raxu rliK Kabi illatla r sa ri yullaydi. Bundan Olloxning o'zi as 
rasin! Madaniyat, Ma'naviy va Madaniy Me ros, Ma'naviyat rivoji insoniyat ^viliza^yasi bilan boglanib 
Ketadi. Аммо ula rni bi r-bi ri bilan a ralashti rib yubo rish хам tug ri bulMaydi. ^viliza^yaning o'zi 
insoniyatning Madaniyati va Ma'naviyati ta raKKiyoti bosKichla rida ruy be ruvchi sifat jixatidan yangi 
bosKichi bulib, KishiliK jaMiyati ta rixida chuKu r iz Koldi radi. Цivi!izaцiya - ма'1им bi r ta rixiy bosKichda 
insoniyatning Madaniyat ta raKKiyotida ya ratgan, э rishgan, Kulga Ki ritgan sifat jixatidan yangi, yo'qo ri 
yutuKla ri MajMui. 
^viliza^yaning Madaniyatdan fa rKi shundaKi, u o'ziga xos bulgan, o'zgala rdan tubdan fa rK 
Kiladigan, аммо o'z dav ri ta raKKiyotida taK ro rlanMas iz Koldi radigan fan, Madaniyat, texniKa, ijtiMoiy 
ong, Ma'naviyat va boshKa soxala rdagi buyo'q, yo'qo ri 
KU
rsatKich xisoblanadi. Uning xa raKte rli toMoni 
shundaKi, u o'zidan oldingisini Kabul KilMaydi, balKi sifat jixatidan yangi, unga uxshaMagan o'zga rish la rni 
vujudga Kelti ruvchi ja rayon xisoblanadi. 
^viliza^ya xa r bi r xalqning yoxud jaMiyatning, ta rixiy bosKichning o'ziga xos ta rixiy- Madaniy 
rivojlanishi, shaKllangan Kad riyatla ri, tafaKKu r ta raKKiyoti xisoblanadi. Xozi rgi dav rda ilMiy adabiyotda 
uni «SHa 
ГК
» va «Ga rb» цivi!izaцiyasiga bulish Kabul Kilingan. Insoniyat ta rixidagi bu ^viliza^yala r xind, 
кonfuцiy!iк, buddaviyliK, MusulMon yoKi KatoliK, p ravoslav va xoKazola rning paydo bulishi shaKlida 
naMoyon bulgan. 
Bugungi цivi!izaцiya insoniyatning olaMni bilishi, undan uMuM-basha riy Manfaatla ri yulida 
foydalana bilishi, xa r bi r xalqning uMuMinsoniyat ta raKKiyotiga xizMat Kiluvchi Ma'naviyati va ма' rifati 
shaKlida naMoyon bulMoKda. 
SHunday Kilib, Madaniyat, Ma'naviy Me ros, ^viliza^yala r yutugi jaMiyat va inson Ma'naviyatining 
rivojlanishida, Ma'naviy ba rKaMo! avlodni voyaga etKazishda Katta axaMiyatga эga. SHuning uchun 
MustaKilliKning dastlabKi Kunla ridanoK utMishda toptalgan Ma'naviy Me rosiMizni tiKlashga Kat'iyan Ki 
rishildi. 
Ma'naviyat va MafKu ra bi r-bi rla ri bilan MustaxKaM boglangandi r. Ma'naviyat insonning ruxiyati, 
o'zini-o'zi anglashi, yo'qsaKliKKa intilishidagi saloxiyati bulsa, MafKu ra - ма'1им bi r davlat, jaMiyat, Millat, 

---

sinf va ijtiMoiy gu ruxla r xuKuKiy, falsafiy, badiiy, diniy goya, naza riya va ка rashla r tiziMi xisoblanadi. 
MafKu raning Ma'naviyatda tutgan u rni shundaKi, u inson, jaMiyat, yoxud Millat yoKi gu ruxla rning 
intilishla ri, ruxiyatla ri va Kayfiyatla rini o'zida MujassaMlashti radi. Ma'naviyat singa ri MafKu raning 
davlat va jaMiyat ta raKKiyotidagi roli nixoyatda Kattadi r. P rezidentiMiz IsloM Ka riMov ta'KidlaganideK, 
«MafKu ra faKat bugun эмas, balKi хамма zaMonla rda хам эng dolza rb siyosiy-ijtiMoiy Masala, xa r 
Kanday jaMiyatni sogloM, эzgu MaKsadla r sa ri bi rlashti rib, uning o'z Muddaola riga э rishishi uchun 
Ma'naviy- ruxiy Kuch-Kuvvat be radigan poydevo r bulib Kelgan»^. MafKu ra jaMiyat ta raKKiyotida 
Kuyidagi vazifala rni baja radi: bi rinchidan, davlat rivojlanishining iKtisodiy, ijtiMoiy-siyosiy va Ma'naviy-
Ma' rifiy soxala ridagi vazifala rni o'zida MujassaMlashti radi; iKKinchidan, bi r davlat, bi r MaMlaKat 
MiKyosida ba rcha fuKa rola rni, tu rli 
Millat, э!а^ sinfla r va ijtiMoiy gu ruxla rni bi r goya va MaKsad sa ri bi rlashti rishga xizMat Kiladi; 
uchinchidan, davlat olib bo radigan ichKi va tashKi siyosat goyala rini o'zida MujassaMlashti rib, uni fuKa 
rola rga ta rgib эtadi; tu rtinchidan, davlat doi rasida yashayotgan fuKa rola rni ya ratuvchiliK, bunyodKo 
rliK, ijodKo rliK faoliyatla rini faollashti radi va ula rni jaMiyat MaKsadla riga yunalti radi; beshinchidan, 
xalqning о rzu-uMidla rini o'zida ifoda эШ radi, jaMiyatda Mavjud bulgan MuaMMola rni xal Kilish uchun 
butun jaMiyat va fuKa rola rni xa raKatga Kelti radi; oltinchidan, MafKu ra jaMiyatda Ma'luM siyosiy, 
iKtisodiy va Ma'naviy-Ma' rifiy ка rashla rni shaKllanti radi. 
MafKu raning jaMiyat, Millat, shaxs va fuKa ro xayotidagi ana shunday roliga ка гамау, 
MustaKilliKning dastlabKi yilla rida respubliKaMizda uMuMan MafKu raga uning Moxiyatini tushunganla r 
хам, tushunMaganla r хам ка rshi 
KU
rash boshlab yubo rgan эdila r. YA'ni xech Kanday MafKu raga эga 
bulMagan, MafKu raviy bushliKKa asoslangan, o'z goyasiga эga bulMagan jaMiyat 
KU
rish Kabi ка rashla rni 
ilga ri su ra boshladila r. Bu ja rayon respubliKaMiz P rezidentining 1993 yil 23 ap relidagi respubliKaning bi 
r gu rux adibla ri bilan uch rashuvida «Milliy istiqlol MafKu rasi»ni ya ratish vazifasini Kun ta rtibiga 
Kuygunicha davoM 
Э
^Ь Keldi. 
O'zbekiston RespubliKasi P rezidenti IsloM Ka riMov «TafaKKu r» ju rnali bosh Muxa r ri ri va «FidoKo 
r» gazetasi Muxbi rining savolla riga javobla rida Milliy goya, Milliy MafKu raning O'zbekistonda deMoK 
ratiK jaMiyat 
KU
rishdagi tutgan u rni, axaMiyati bayon Kilib be rganligini aloxida ta'Kidlash joiz: «MafKu ra 
xa r Kanday jaMiyat xayotida za ru r. MafKu ra bulMasa odaM, jaMiyat, davlat o'z yulini yo'qotishi MuKa r 
ra r. IKKinchidan, Kae rdaKi MafKu raviy bushliK vujudga Kelsa, usha e rda begona MafKu ra 
XUKM
ronliK 
Kilishi tayin»^. Buni xa r bi r inson, O'zbekiston fuKa rosi chuKu r anglashi, Magzi-Magziga etib olishi Ke гак. 
NegaKi, jaMiyatning, jaMiyat a'zola rining MustaxKaM va ravshan MafKu rasi, goyasi, MaKsadi bulMasa, 
inKi rozga yo'z tutadi. Insoniyat ta rixida davlatla r va jaMiyatla r paydo bulibdiKi, ula rga эgizaк xolda 
MafKu raviy ка rashla r хам shaKllangan. Boisi - MafKu rasiz davlat yoKi jaMiyat baMisoli xech bi r MaKsad- 
rejasiz, tavaKKal Kilib yulga chiKKan odaMga uxshaydi. Yulga chiKdingMi - Manzil, MaKsad aniK bulMogi Ke 
гак. SHuning uchun хам P rezidentiMiz I. Ka riMov MustaKilliKning dastlabKi yilla ridan boshlab MafKu ra 
MuaMMosiga aloxida 
Э
'^Ь
О
r ка ratib KelMoKdala r. «TafaKKu r» ju rnali bosh Muxa r ri ri savolla riga 
javobla rida MafKu rani Milliy goya xalqni-xalq, Millatni-Millat Kiladigan, uning istiKbol yulla rini yo'qsaK 
MaKsad va э'tiкod nu rla ri bilan yo ritadigan Kud ratli Ma'naviy oMil, deb ta' rifladila r^. «Tu rKiston» va 
«FidoKo r» gazetala ri Muxbi rla ri savolla riga javobla rida bu goyala r yanada rivojlanti rildi, MafKu ra 
MuaMMosi Kun ta rtibiga p rezidentiMish toMonidan yanada jiddiy Kuyildi. Bunga sabab «... xozi rgi 
zaMondagi эng Katta xavf insonla rning Kalbi va ongini эgallash uchun o'zluKsiz davoM эtayotgan MafKu 
raviy 
KU
rashdi r. Эndiliкda yad ro Maydonla rida эмas, MafKu ra Maydonla rida bulayotgan 
KU
rashla r Kup 
na rsani xal Kiladi^. Mana shuning uchun хам IsloM Ka riMov MuntazaM ravishda MafKu ra dunyosida 

---

bushliKKa yul Kuyib bulMasligiga, shunday xolat yo'z be rgan taKdi rda bush Kolgan MafKu ra Maydonida 
bizga begona, о rzu-intilishiMizga MutlaKo yot goyala r u rin эgallashga u rinishi shubxasiz экanligiga 
xaMMaMizning diKKatiMizni taK ro r-taK ro r ка ratib KelayotganliKla ri bejiz эмas»
[7
^. 
P rezidentiMiz MafKu ra - uMuMMilliy, uMuMxalq axaMiyatiga эga goya bulib, u xalqni, Millatni bi 
rlashti ruvchi, uMuMsafa rba rliKKa da'vat эtuvchi Kuch экаnligini ta'Kidladila r. Inson, uning Kad r-
KiMMati, fa rovonligi, VataniMizning yo rKin Kelajagi bizning Milliy goyaMiz, Milliy MustaKilliK MafKu 
raMizning negizini tashKil эtadi. 
P rezidentiMiz I. Ka riMov Milliy istiqlol MafKu raMiz, avvalo xalqiMizning azaliy an'anala riga, 
uduMla riga, tiliga, diliga, ruxiyatiga asoslanib, KelajaKKa ishonch, Mex r-oKibat, insof, sab r- toKat, adolat, 
ма' rifat tuygula rini ongiMizga singdi rishi loziMligini ta'Kidladila r. 
SHu bilan bi rga, bu MafKu ra xalqiMizda, o'zining Kud rati va xiMoyasiga suyangan xolda, 
uMuMinsoniy Kad riyatla rga asoslanib, jaxon xaMjaMiyatidagi Muta raKKiy davlatla r о rasida teng 
XUKUK
N 
ula roK Munosib u rin эga!!ashiga doiMiy intilish xissini ta rbiyalaMogi Ke raK
[8]
. 
YU rtboshiMiz Milliy goya, Milliy MafKu ra niMala rni o'zida MujassaMlashti rishi va Kanday talabla 
rga javob be rishi Ke raKligini ta'Kidlab, Kuyidagi dastu riy axaMiyatga MoliK fiK r- Muloxazala rni bildi rgan 
эdila r: 
Milliy MafKu ra, avvalaMbo r, o'zligiMizni, MuKaddas an'anala ri-Mizni anglash tuygula rini, 
xalqiMizning Kup as rla r davoMida shaKllangan эzgu о rzula rini, jaMiyatiMiz oldiga Kuyilgan oliy MaKsad 
va vazifala rni кам rab olishi sha rt
[9]
. 
IKKinchidan, jaMiyatiMizda bugun Mavjud bulgan xilMa-xil fiK rla r va goyala r, э rKin ка rashla rdan, 
xa r Kanday toifala r va gu ruxla rning intilish la ri va uMidla ridan, xa r Kanday insonning э'tiкodi va 
dunyoKa rashidan Kat'iy naza r, ula rning ba rchasini yagona Milliy bay roK at rofida bi rlashti radigan, 
xalqiMiz va davlatiMizning daxlsizligini uMuMsafa rba rliKKa da'vat э^^ Kuch экan!igini ta'Kidladila r. 
Uchinchidan, Milliy goya bi rinchi navbatda yosh avlodiMizni vatanpa rva rliK, э!^ rtga sadoKat 
ruxida ta rbiyalash, ula rning Kalbiga insonpa rva rliK va odaMiyliK fazilatla rini payvand KilishdeK olijanob 
ishla rida MadadKo r bulishi za ru r. 
Tu rtinchidan, u VataniMiznig shonli utMishi va buyo'q Kelajagini o'zviy boglab tu rishga o'ziMizni 
ulug ajdodla riMiz boKiy Me rosining Munosib vo risla ri deb xis Kilishi, shu bilan bi rga, jaxon va zaMonning 
uMuMbasha riy yutuKla riga э rishMoKKa yu! ochib be radigan va shu MaKsadla rga Muttasil da'vat 
Kiladigan goya bulishi Ke raK
[10]
. 
MustaKilliK bizni po rloK rivojlanish iMKoniyatla riga эga Kildi. XalqiMiz Katta о rzu- MaKsadla r va 
intilishla r bilan yashayapti. XuKuKiy davlat, adolatli fuKa roliK jaMiyati - oldiMizda tu rgan nu rafshon 
Manzildi r. Аммо bu Manzilla r o'z-o'zidan dunyoga KelMaydi, uni o'z-o'zidan MashaKKatsiz, izlanishla rsiz, 
ya ratuvchiliK, ijodKo rliK ishla risiz эgallanмaydi. YAngi jaMiyat yo'qsaK da rajada rivojlangan ongni, 
Ma'naviy KaMolotni yanada baland bosKichga Kuta rilishini taKazo эtadi. Ilgo r deMoK ratiK Koida va 
tushunchala r bilan boyigan Milliy MustaKilliK MafKu raMiz ana shu yangi Ma'naviyatning xa! Kiluvchi 
Mezonla ridan bi ridi r. 
Yo'qo ridagila rdan Kelib chiKadigan bulsaK, Ma'naviyat MafKu rasiz rivojlana olMasligini 
KU 
raMiz. 
CHunKi, inson ruxiyatini shaKllanti rish, Milliy Kad riyatla rni tiKlash va jaMiyat MaKsadla rini aMalga oshi 
rishda MafKu ra xa raKatga Kelti ruvchi Kuch sifatida Katta axaMiyat Kasb эtave radi. 
Xullas, MafKu ra - uMuMMillatga, uMuMxalqKa, butun jaMiyatga taalluKli ulKan goyala r bi rligidi r. 
Аммо uning ildizla ri xa r bi r insonning Kalbida, vijdonida, iyMonida, aKl-id roKi va tafaKKu rida. SHu bois, 
xaKiKiy, xayotiy, chuKu r insoniy MafKu rasi bo r xalq, MaMlaKat va jaMiyat Kud ratlidi r. 

---

2-
Masala bayoni: MazKu r Mavzuning bi rinchi Masalasi bayonida asosiy э'^Ьо rni MustaKi! 
O'zbekistonning iKtisodiy, ijtiMoiy-siyosiy, Ma'naviy ta raKKiyot bo rasida tanlab olgan bozo r iKtisodiyoti 
yulining tug riligi, xayotiyligi Masalasiga, bu bo rada э rishilgan yutuKla r va xa! э^^Ы loziM bulgan 
MuaMMola rga ка ratish loziM. 
Inson oziK-ovKat, KiyiM-KechaK, yashash joyga Muxtoj. Xayvonot dunyosi хам oziK-ovKatga 
MuxtojliK sezadi. Inson ishlab chiKa rish о гкаli o'z эxtiyojla rini Kondi radi, xayvonla r эsa xech niMa ishlab 
chiKa rMaydila r. Insonla rning Moddiy ishlab chiKa rish ja rayonla ri va bu bo rada yo'zaga Keladigan 
Munosabatla rni iKtisodiyot fani u rganadi. Abu АП ibn Sino fanla rni tasnif Kila r эка^ iKtisodiyotni xujaliK 
yu ritish soxasidagi aMaliy fanla r Kato riga Ki ritadi. U rta as rla rda ilMla r tasnifi bilan shugullangan Abu 
Abdullox al Xo razMiy хам iKtisodiyotni xujaliK yu ritish soxasidagi aMaliy falsafiy fan doi rasiga Ki ritadi. 
Ishlab chiKa rishning usishi va Kishila r, MaMlaKatla r u rtasidagi aloKala r bozo r Munosabatla rini 
Kelti rib chiKa rgan. U rta Osiyoda bozo r Munosabatla ri KadiM zaMonla rdan boshlab shaKllangan. Ta rixiy 
xujjatla rning guvoxliK be rishicha, bundan Ming yilla r MuKaddaM Buxo ro va Xiva savdoga rla ri odaMla r 
Ko'zini Kuvnatib, xay ron Koldi rgan tova rla r va buyuMla rni Xindiston va Xitoyga, Rossiya va ga rbiy Ov 
rupa MaMlaKatla riga etKazib bo rganla r. U rta Osiyoda bozo r Munosabatla rining KadiMdan rivoj 
topganiga «Buyo'q IpaK yuli» yaKKol Misol bula oladi. SHunday эка^ xozi rgi zaMon tilida ishlatilayotgan 
bozo r iKtisodi va uning Moxiyati niMa? Uni KisKacha ifodalaydigan bulsaK, u Kuyidagila rni anglatadi: 
Bozo r iKtisodi degan so'z bi rinchi navbatda MuloKot, gaplashish, Kelishish, savdolashish, iKKi 
toMonga tug ri Keladigan uMuMiy na rxni, raKaMni, xulosani topish deMaKdi r. 
Bozo r iKtisodining asosiy sha rti va talabi - MuMKin Kada r Kup гок va MuMKin Kada r sifatli гок, 
raKobatba rdosh Maxsulot ishlab chiKa rishdi r. Xuddi shu talabla rni aMalga oshi rishning эng Kulay sha 
roitla rini KapitalizM dav ri yo'zaga Kelti rdi. Natijada insoniyat Keyingi besh as r ichida undan oldingi 
хамма ta rixdagidan Kup Moddiy va Ma'naviy Kad riyatla r ya rata oldi. Bozo r iKtisodi 
XUKM
ron 
MaMlaKatla r Moddiy va Ma'naviy boyliKla r ishlab chiKa rishning xaKiKiy Kayna r bulogiga aylandi. Bu dav 
rda insoniyatning xaKiKiy aqliy saloxiyati, ya ratuvchiliK iMKoniyatla ri naMoyon buldi. 
Jaxon taj ribasi, shu juMladan o'ziMizning MaMlaKatiMiz taj ribasi хам iKtisodiyot faKat uning 
o'zigagina xos bulgan Konunla r asosida rivojlanib bo rganligini 
KU
rsatadi. Bozo r Munosabatla rining 
Konunla rini naza r-pisand KilMasliK, bo'zish iKtisodiyotni ogi r oKibatla rga olib Kelishi MuMKin. 
CHunonchi, sobiK IttifoKda 70 yildan о rtiK гок dav r Mobaynida bozo r iKtisodiyotiga aloKasi bulMagan 
iKtisodiyotni ya ratishga u rinib 
KU
rildi. Bu sobiK Mustabid to'zuMga va uning xalqiga juda KiMMatga 
tushdi. 
IKtisodiyotning хам o'z ob'eKtiv Konun-Koidala ri, si r-as ro rla ri bo rKi, ula r bilan 
xisoblashMasliKning xech bi r iloji yo'q. Xa r doiM iKtisod o'z yulidan bo rave radi, uni tuxtatish MuMKin 
эмas. KiMKi iKtisod Konunla rini naza r-pisand KilMasa, uning Kosasi ока rMaydi. 
O'zbekiston MustaKilliKKa э rishgandan sung, u Kaysi yuldan bo rishi Ke гак, degan Masala oldiMizda 
Kundalang bulib tu rdi. YU rtboshiMiz IsloM Ka riMov MustaKilliKKa э rishishiMizning bi rinchi Kunla 
ridanoK jaxondagi tu rli MaMlaKatla rning taj ribala rini chuKu r va xa r toMonlaMa u rganib, MustaKil 
O'zbekistonning bundan buyongi ta raKKiyot yuli bozo r iKtisodiyoti Munosabatla ri yulidan bo rish 
экanligiga Kat'iy ishonch xosil эtdi. 
Аммо bozo r Munosabatla rining Kaysi yuli, Kaysi shaKli biz uchun MaKbul, Kaysi bi rini o'ziMizning 
bundan buyongi ta raKKiyotiMiz uchun tanlab olishiMiz Ke raKligi Masalasi oldiMizda tu rgan MuaMMo 
эdi. Bozo r Munosabatla riga utish Angliyada 200 yil, boshKa MaMlaKatla rda 100-150 yil Mobaynida, 
YAponiya, Ku riya MaMlaKatla rida 20-30 yil davoMida aMalga oshgan, shaKllangan. 

---

Yo'qo rida aytganiMizdeK, bozo r Munosabatla riga utish dav r talabi. Biz uchun bundan boshKa yul 
yo'q. Buni respubliKaMiz axli tug ri anglab etdi. Аммо Kutib uti rishga vaKt yo'q. VaKt, dav r nixoyatda tigiz. 
TezKo rliK bilan MustaKil RespubliKaMizning bozo r Munosabatla riga Kanday Kilib, Kaysi usulda utishini 
tanlab olish, bunda jaxonning ba rcha ilgo r taj ribala rini uMuMlashti rish va foydalanishni xal эtish loziM 
эdi. Buning uddasidan chiKdiK. Bunda P rezidentiMiz IsloM Ka riMov Katta shijoat 
KU
rsatdi. Bozo r 
Munosabatla riga utishning jaxonda о rtti rilgan ba rcha ijobiy taj ribala rini u rganib, xalqiMizning ta rixiy 
ta raKKiyotiga, ruxiyatiga, Milliy xususiyati, iKliM sha rt-sha roitla riga, MaMlaKatiMizning jug rofiy 
MavKeiga asoslangan o'ziMizga xos va 
MOS
yulni belgilab oldiK. 
Ushbu yulning, Kon^p^yaning Koidala ri P rezidentiMiz Kitobla rida, макоЫа rida va nutKla rida, 
MaMlaKat pa rlaMenti Kabul Kilgan Konunla rda, xususan IsloM Ka riMovning «O'zbekistonning bozo r 
Munosabatla riga utishining o'ziga xos yuli» asa rida xa r toMonlaMa asoslanib, bayon Kilib be rilgan. Bu 
«O'zbekiston yuli»-«IsloM Ka riMov yuli» sifatida jaxon buyicha yo'qsaK baxolanib KelinMoKda. Ushbu 
tanlangan yulning Moxiyati O'zbekiston RespubliKasining P rezidenti IsloM Ka riMov ishlab chiKKan va ilga 
ri su rgan besh taMoyilda o'z ifodasini topgan. Bu taMoyilla r faKat bizning MaMlaKatiMizda эмas, 
эndiliкda boshKa MaMlaKatla rda хам tan olindi. 
Bu taMoyilla r Kuyidagila r: 
Bi rinchidan, iKtisodiyot siyosatdan ustuvo r bulishi Ke гак va buning uchun iKtisodiyot MafKu radan 
xoli bulishi; 
iKKinchidan, davlat asosiy isloxotchi bulishi; 
uchinchidan, Konun va Konunla rga rioya Kilishning хамма na rsadan ustunligi; 
tu rtinchidan, Kuchli ijtiMoiy siyosat; 
beshinchidan, bozo r Munosabatla riga utish bosKichMa-bosKich aMalga oshi rilishi. 
Yo'qo ridagi besh taMoyilni KisKa izoxlaydigan bulsaK, ula r Kuyidagila rni anglatadi: 
Bi rinchidan, iKtisodiyot siyosiy Manfaatla rga buysundi rilganda, u ba rbod buladi. Buni SHu rola r 
Misolida 
KU
rishiMiz MuMKin. Na siyosat, na MafKu ra iKtisodiyotni nazo rat Kilishi, unga tazyiK utKazish da 
rajasiga Kuta rilMasligi Ke гак. Хам ichKi, хам tashKi iKtisodiy Munosabatla r xa r Kanday MafKu radan xoli 
bulishi loziM. Bozo rning Koidasi shunday: KiMning Maxsuloti yaxshi гок va a rzon гок bulsa, usha 
Maxsulotga talab xaMMadan 
KU
ra Kup гок buladi. Bu e rda xech Kanday siyosat yoKi MafKu ra o'z ta'si rini 
utKaza olMaydi. 
IKKinchidan, IsloM Ka riMovning «Davlat asosiy isloxotchi bulishi za ru r. U isloxotla rning ustivo r 
yunalishla rini belgilab be rishi, o'zga rti rishla r siyosatini ishlab chiKishi va uni izchil aMalga oshi rishi, 
jaxolatpa rastla r ( ret rog radla r) va Konse rvato rla rning ка rshiligini ba rta raf э^Ы sha rt»^ - degan fiк ri 
uta axaMiyatlidi r. MustaKil O'zbekiston boshKa riladigan ма' rifatli bozo r iKtisodiyotiga utayoti r. Unga 
faKat davlatning boshKa ruvchiliK Kuchiga tayanib utish MuMKin. 
Uchinchidan, IsloM Ka riMov o'zining «YAngi uy 
KU
гмау tu rib, эsкisini bo'zMang» risolasida 
xaMManing Konunga itoatKo r bulishi, Konunning хамма na rsadan ustun tu rishini ta'Kidlab utgan. Biz 
deMoK ratiK jaMiyat sa ri bo ra r экanмiz, u e rda Konun ustivo rligini unutMasligiMiz, Konun oldida хамма 
teng, uni bo'zishga xech KiM xaKli эмasligini bilishiMiz loziM. 
Konunning ustivo rligi xuKuKiy davlat ba rpo эtish za ru riyatidan хам Kelib chiKadi. 
Ma' rifiy dunyodagi bozo r - bu эng avvalo Konunga xu rMat deMaKdi r. 
Tu rtinchidan, respubliKaMizda Kup sonli Kishila r tu rMush da rajasining pastligi totalita r iKtisodiy 
to'zuMdan Kolgan Me ros. Biz tanlagan yulning o'ziga xosligi shundaKi, faKat axoli nocho r KatlaMla rini 
ijtiMoiy xiMoya Kilish о rKali bozo r Munosabatla riga utilishidi r. 

---

Oliy Majlisning XIV sessiyasida P rezidentiMiz IsloM Ka riMovning «O'zbekiston XXI as rga 
intilMoKda» ма' ro'zala rida хам XXI as r a rafasi va uning dastlabKi yilla rida axolining ijtiMoiy xiMoyasini 
ta'Minlash isloxatla rning ba rcha bosKichida asosiy yunalish bulib xizMat Kilishi aloxida ta'Kidlanganligi 
diKKatga MoliKdi r. Unda Kelgusida хам davlat toMonidan axolini ijtiMoiy Kullab-Kuvvatlash xajMi va 
MiKdo rini Kupayti rish bilan bi r vaKtda xaKiKatda yo rdaMga Muxtoj bulgan Kishila r va oilala r ijtiMoiy yo 
rdaM olishla ri loziMligi 
KU
rsatib utilgan. 
Beshinchidan, davlatiMiz raxba ri IsloM Ka riMov doiMo isloxat utKazishda shoshKaloKliKKa yu! 
Kuyib bulMasligi, uni эxtiyot!iк bilan seKin-asta utKazish za ru rligini ta'Kidlab KelMoKdala r. SHuni aytish 
Ke raKKi, isloxat biz uchun MutlaKo yangi iKtisodiy tiziMni, bozo r tiziMini ya ratishi Ke raK. YAngiliK xech 
Kachon bi rdaniga yo'zaga KelMaydi, xa r doiM iKtisodga bosKichMa-bosKich bo rilgan. O'zbekistondagi 
bozo r iKtisodiga utish хам shu na rsadan xoli эмas. 
Xullas, uKituvchi ма' ro'za rejasidagi bi rinchi Masala yo'zasidan yo'qo ridagila rni bayon Kila r эка^ 
bu soxada xozi rgacha э rishilgan yutuKla r va echiMini Kutayotgan dolza rb MuaMMola r tug risida хам 
tuxtab utishi loziM. Bu Masalala r эsa davlat raxba riMiz IsloM Ka riMovning «O'zbekiston XXI as r 
busagasida: xavfsizliKKa taxdid, ba rKa ro rliK sha rtla ri va ta raKKiyot Kafolatla ri» va «O'zbekiston XXI as 
rga intilMoKda», «Ozod va obod Vatan, э rKin va fa ravon xayot - pi rova rd MaKsadiMiz» Kitobla rida 
bayon Kilib be rilganligiga talabala r diKKatini ка ratishi loziM. 
IKtisod va Ma'naviyat o'za ro chaMba rchas bogliK. Ma'naviyatsiz iKtisod va iKtisodiyotsiz Ma'naviyat 
yo'qsaK bosKichga Kuta rila olMaydi. 
Oldin iKtisodiy Masalala rni, vazifala rni xa! Kilib, sung Ma'naviyat bilan shugullanish loziM 
deguvchila r KattiK adashadi va aldanadila r. Bunday yul, usu! xato va notug ridi r. 
IKtisodiyotning siyosatdan ustivo rligini yu rtboshiMiz IsloM Ka riMov bozo r Munosabatla riga 
utishning asosiy taMoyilla ridan bi ri 
Э
^
П
^
Ш
Kayta-Kayta uKti rib KelMoKdala r. Bundan ay riM Kishila r 
bizga MafKu ra, siyosat Ke raK эмas, degan notug ri xulosaga Kelib ijtiMoiy fanla rga nisbatan notug ri 
Munosabat bildi ra boshlagan dav rla r хам buldi. Bu nunoK, o'zoKni 
KU
ra bilMaydigan odaMla r fiK ri. 
Oldingi ма' ro'zala riMizda aytganiMizdeK, Ma'naviyatsiz jaMiyat bulishi MuMKin эмas. Xa r Kanday 
iKtisodiy Masalala rni ма'1им Ma'naviyat va ма' rifat soxibla ri xa! эtadila r. MaMlaKat KanchaliK iKtisodiy 
rivojlangan bulsa, bu MaMlaKatda Ma'naviyat va ма' rifat shuncha yo'qsaK buladi. Yo'qsaK Ma'naviyat va 
ма' rifatga эga bulgan MaMlaKatning iKtisodiy Kuch-Kud rati хам yo'qo ri buladi. DeMaKKi, Ma'naviyati va 
ма' rifati yo'qsaK inson yu rt, MaMlaKat, xalqi oldida o'ziga yo'qlatilgan Mas'uliyatni chuKu r xis эtadi. SHu 
yu rt, MaMlaKat, xalq uchun xalol, fidoKo rona ya ratuvchiliK, bunyodKo rliK Mexnati bilan uning 
yo'qsaKliKKa pa rvozi uchun o'z xissasini Kushishi Ke raKligini te ran xis эtadi. SHunday Kilib, yo'qsaK 
Ma'naviyat va ма' rifat yo'qsaK iKtisod, yo'qsaK iKtisod эsa yo'qsaK Ma'naviyat va ма' rifat bilan boglanib 
Ketadi. 
А
У
riM Kishila r э rKin bozo r iKtisodi sha roitida Ma'naviy-Ma' rifiy va axloKiy Kad riyatla rning 
KiyMati tushib Ketadi, Madaniyat iKKinchi da rajali na rsaga aylanadi, Ma'naviy KashshoKliK avj oladi, deb 
da'vo Kiladila r. Э rKin bozo r iKtisodiyoti bilan Ma'naviyatni bunday ка raMa-Ka rshi Kuyish MutlaKo u 
rinsiz, aKsincha yo'qo rida aytganiMizdeK ula r bi r-bi rla rini tuldi radi, chunKi faKat Ma'naviy sogloM, 
Kuchli jaMiyatgina isloxatla rga tayyo r bulishi MuMKin. 
Э rKin bozo r iKtisodiyoti sha roitida iKtisodiy unglanish, iKtisodiy tiKlanish, iKtisodiy rivojlanish 
Ma'naviy unglanish, Ma'naviy poKlanish, Ma'naviy yo'qsalish xa raKatla ri bilan taMoMila uygun xolda bo 
radi. 
Mana shuning uchun хам jaMiyat Ma'naviyatini yanada yo'qsalti rish XXI as r a rafasi va uning 

---

dastlabKi yilla ridagi ustivo r yunalishla rdan bi ri 
Э
^
П
^ iKKinchi chaKi riK O'zbekiston RespubliKasi Oliy 
Majlisining bi rinchi sessiyasida belgilab Kuyildi. YU rtboshiMiz IA Ka riMov «Ozod va obod Vatan, э rKin va 
fa rovon xayot - pi rova rd MaKsadiMiz» Kitobida ta'KidlaganideK, xa r Kaysi ijtiMoiy toifa va KatlaMning 
o'ziga xos xususiyatla rini inobatga olgan xolda, uMuMiy gapla r bilan эмas, aMaliy ishla r bilan 
Ma'naviyatni yo'qsalti rish diKKatiMiz ма rKazida bulishi sha rt^. 
DeMaK, Ma'naviyat va iKtisod bi r-bi rini inKo r эtмaydi, balKi bi r-bi rini Kuvvatlab, o'za ro ta'si 
rlanib, rivojlanib bo radi. Xozi rda iKtisodiy isloxotla rning yangi, yo'qo ri bosKichiga utayotgan экanмiz, 
deMaK ishlab chiKa rish ta гмок!а ri ishga tushib, iKtisodiy yo'qsalish yo'z be radi. Bu эsa fan, Madaniyat va 
Ma'naviyat ta raKKiyotiga ijobiy ta'si r Kiladi. Xususan, bunga Kad rla r tayyo rlash Milliy dastu ri va uni 
aMalga oshi rish bo rasidagi ishla r yaKKol Misol bula oladi. 
Keyingi yilla rda P rezidentiMiz IsloM Ka riMov Ma'naviyat - iKtisodiy rivojlanishning хам asosidi r, 
degan yangi fiK rni u rtaga tashladi. SHu rola r zaMonida Ma'naviyatning roliga bunchaliK Katta 
Э
'^Ь
О
r be 
rilMagan эdi. UMuMan, biz 
O
'
ZOK
yilla r davoMida Ma'naviyat, Madaniyatni iKtisoddan Keyingi u rinla rga 
Kuyishga odatlanib Kolgan эdiк. Эndiliкda Ma'naviyat bi rinchi u ringa chiKdi. 
Ma'naviyatning bi rinchi u ringa Kuyilishiga iKKita sabab bo r: Bi rinchidan, biz YAponiya Kabi yo'qsaK 
rivojlangan MaMlaKatla rning ta raKKiyot oMilla rini u rganib, faKat yo'qsaK Ma'naviyatgina yo'qsaK 
iKtisodiy rivojlanishni ta'Minlashi MuMKinligiga aMin buldiK. 
IKKinchidan, respubliKaMizda iKtisodiy rivojlanishni о rKaga su rayotgan, unga tusiK bulayotgan 
sababla rdan эng MuxiMi - Ma'naviyatsizliK экашш anglab etdiK. Bu xaKiKat achchiK bulsa хам, аммо uni 
tan olMasdan ilojiMiz yo'q. 
IKtisod, Ma'naviyat va ма' rifatning o'za ro chaMba rchas bogliK 
ЭОДП
^
Ш
bizning ota- bobola riMiz 
tug ri tushunib etganla r. SHunga tayangan xolda ula r комМ, Ma'naviyati yo'qsaK inson xaKida butun bi r 
axloKiy talabla r MajMuasini, boshKacha aytganda axloK KodeKsini ishlab chiKKanla r. Undagi asosiy o'zaK, 
jixat Kishi Kalbida xa roMdan xaza r, nopoKliKKa, adolatsizliKKa nisbatan 
MU
rosasiz isyon bulishi, bozo r 
Munosabatla rida insof va diyonat, xa rido rga Munosabatda saMiMiyliK, yuMshoK MuoMala, xa rido r 
Kunglini topishga intilish asos Kilib olingan. 
Ma'naviyati yo'qsaK Kishi bi rovning xaKiga, davlat, jaMoa MulKiga xiyonat KilMaydi, sadoKatli 
buladi, Vatani, эli, yu rti, xalqi uchun jonini fido эtishga o'zini ayaMaydi. Buning aKsi ula гок, Ma'naviyati 
KashshoK Kishila r nopoK, fi ribga r, po raxu r, ug ri, Kallob, Vatan va Millat Manfaatla riga befa гк ка raydi. 
Siz bulajaK Mutaxassisla r bunday Kishila rdan yi гок buling, ula rga nisbatan naf ratli buling, ula rdan u 
rnaK olMang. 
KelajaKda O'zbekiston yo'qsaK da rajada rivojlangan iKtisod iyoti bilangina эмas, balKi biliMdon, 
Ma'naviyati etuK fa rzandla ri bilan хам jaxonni xay ratga solishi va unga yo'z tutishi loziM. Bunga эsa 
iKtisod va Ma'naviyat, ма' rifatni bi rga, o'za ro Mutanosib, Mushta гак rivojlanishiga axaMiyat be 
rganiMizdagina э rishishiMiz MuMKin. 
Biz MaKsad Kilib olgan ^viliza^yalashgan bozo r Munosabatla ri faKat yo'qsaK Ma'naviyat va ма' rifat 
negizida, yo'qsaK axloKiyliK va vatanpa rva rliK negizla rida bunyod э^^Ы MuMKin. Buni xaMMaMiz te ran 
anglab olishiMiz Ke raK. 
Ma'naviyat va ма' rifatli, iyMonli Kishila rgina o'zining xalol-poK Mexnati bilan boyliK ya ratuvchi, 
izlanuvchi, insofli, Mexnatseva r, tadbi 
ГКО
r, э!^ rt da rdiga ма!хам buluvchi xaKiKiy vatanpa rva r buladi. 
SHunday fuKa rola rga эga bulgan MaMlaKat, jaMiyat iKtisodiy ta raKKiyot pogonala ridan o'zluKsiz yo'qo 
riga Kuta rilib bo radi. 
Ma'naviyatli va ма' rifatli Kishila rda yaxshiliKKa MoyilliK va yoMonliKdan tiyilish xissi Kuchli buladi. 

---

DeMaKKi, tu rli yoMonliKla rdan tiyilish xissi jaMiyatda osoyishtaliK va fa rovonliKKa olib Keladi. 
KelajaK yoshla rniKi bulgani uchun хам MaMlaKatiMizda ula rning ма' rifatli, tadbi 
ГКО
r, 
ZUKKO
va o'z 
Kasbining ustasi, iyMon^'tiKodli, zaMon talabla ri da rajasida etuK, Ma'naviy ba гкамо! bulishla ri uchun P 
rezidentiMiz boshliK xuKuMatiMiz va Keng jaMoatchiliK ba rcha iMKoniyatla rni ya ratib be rMoKda. IlM-
fan, ta'IiM-ta rbiya, xuna r эgallashni izchilliK bilan aMalga oshi rish iKtido rli yoshla rga ochilgan Keng 
iMKoniyatdi r. Bu bo radagi olib bo rilgan ish Oliy Majlisning IX sessiyasida Kad rla r tayyo rlash Milliy dastu 
ri va O'zbekiston RespubliKasining «Ta'IiM tug risidagi» Konunini Kabul Kilinganligida xaMda bu Masala 
iKKinchi chaKi riK Oliy Majlis bi rinchi sessiyasida ustivo r yunalishla rdan bi ri Kilib belgilanganligida o'z 
ifodasini topgan. YU rtboshiMiz ta'Kidlaganla rideK, bizning KelajagiMiz, MaMlaKatiMiz Kelajagi u rniMizga 
KiM Kelishiga bogliK. 
SHunday Kilib, Ma'naviy ba гкамо!, ма' rifatli, Madaniyatli, tadbi гко r, fozi! inson эng oliy faoliyat - 
Mexnat, ya ratuvchanliK, bunyodKo rliK bilan Mashgul bulishi uchun, uning yashashi va sha roitini tubdan 
yaxshilash ta raKKiyotiMizning ob'eKtiv Konuniyati bulib KolMoKda. 
Bozo r Munosabatla riga utish va uning rivoji tadbi гко rliK bilan chaMba rchas boglanib Ketadi. 
Zotan bozo r iKtisodiyotining talabi tadbi гко rliK va ishbila rMonliKdi r. Tadbi гко r хам Ma'naviy poK, ма' 
rifatli bulishi Ke гак. 
Tadbi гко r xalol va xa roMni aj rata bilishi, xa roMdan xaza r Kilishi loziM; tadbi гко r ма' rifatli, 
dunyoKa rashi Keng кам rovli, bi r - yoKlaMaliKdan xoli bulishi loziM; tadbi гко r o'zi boshlagan ishga Kat'iy 
ishongan bulishi, aniK MaKsadni o'z oldiga Kuygan va uning natijala rini aniK tasavvu r эta bilgan bulishi 
loziM; 
tadbi гко r o'z xatola rini tan ola bilishi va uni o'z vaKtida tug rilashga intilishi Ke гак; 
tadbi гко r tavaKKalchasiga хам ish yu ritishi, unga bo rishi Ke гак; 
tadbi гко r fa rosatli, insofli, Mexnatseva r bulishi Ke гак va boshKala r. 
Xullas, MustaKil O'zbekiston tanlab olgan bozo r iKtisodiyoti yuli shuning uchun хам istiKbolliKi, u xa 
r bi r Kishidan uta tadbi гко rliKni, xozi rjavobliKni, tejaMKo rliKni, uddabu ronliKni, vaKti-soati Kelganda 
sab r-toKatliliKni, sovuKKonliKni, xa r bi r vaziyatda ishning Ko'zini bilishni, MuoMalada nixoyatda эxtiyotкo 
rliKni, xa r bi r so'zning shaKli va MazMunini aj ratishni va fa гк Kilishni talab эtadi. 
Yo'qo rida tadbi гко r xislatla ri Kanday bulishi xaKida KisKa fiK r yu ritdiK. Bu xislat va xususiyatla r 
o'zbeK xalqida azaldan Mavjud. Afsusкi, ula rning Kupchiligi tu rli sababla r ta'si rida Kishila riMizning 
yodidan chiKib, xayolidan ozMi-KupMi Kuta rilgan, yoKi Mustabid to'zuM va uning MafKu rasiga yot na 
rsala r sifatida o'z о rasidan xaydab chiKa rilgan. Эndi ula r tiKlanishi va xayotiMizda o'zla riga xos u rin 
эgallashi Ke гак. Bozo r iKtisodi - deMaKKiM zaMon talabi, MustaKilliK Konuni. MaMlaKatiMizda Kishila 
rning, ayniKsa yoshla rning tadbi гко rliK ishi bilan shugullanishla riga ba rcha iMKoniyatla r ya ratilgan va u 
Konun bilan MustaxKaMlangan. Vazifa ana shu Konun doi rasida tadbi гко rliKni xa r toMonlaMa rivojlanti 
rib, O'zbekistonni jaxonning rivojlangan MaMlaKatla ri Kato ridan u rin olishiga olib chiKishdi r. SHuning 
uchun хам yoshla r bizning, MaMlaKatiMizning Kelajagi deyMiz. Zotan buyo'q KelajaK Ma'nan yo'qsaK, ма' 
rifatli yoshla riMiz Kulidadi r. 
Bu bo rada yu rtboshiMiz IsloM Ka riMovning «O'zbekiston - ulKan iMKoniyatla r MaMlaKati», 
«O'zbekiston XXI as r busagasida: xavfsizliKKa taxdid, ba гка ro rliK sha rtla ri va ta raKKiyot Kafolatla ri» asa 
rla ridan tuliK javob topishiMiz MuMKin. O'zbekiston Milliy MustaKilligining iKtisodiy asosla ri tug risida 
so'z Ketganda uning noyob tabiiy-хом ashyo iMKoniyatla ri xaKida aloxida aytib utish loziM. O'zbekiston 
Kelajagi buyo'q davlat deyilganda xuddi shu iMKoniyatla r хам naza rda tutilganligini yoddan chiKa 
rMasligiMiz Ke гак. 
YU rtboshiMiz IsloM Ka riMov xaKli 5aae0aa aytganideK, O'zbekiston o'z e r osti boyliKla ri bilan xaKli 
su ratda fax rlanadi. Bu e rda Mashxu r Mendeleev dav riy sisteMasining deya rli ba rcha эleмentla ri 

---

topilgan. Xozi rga Kada r 2700 dan ziyod tu rli foydali KazilMa Konla ri istiKbolli joyla r aniKlangan. Ula rning 
bi rgaliKdagi KiyMati MaMlaKatiMiz va xo rijiy Mutaxassisla r baxosiga 
KU
ra 3,3 t rillion AKSH dolla ridan о 
rtiK гок baxolanayoti r. 
Xa r yili respubliKa Konla ridan taxMinan 5,5 Millia rd dolla rliK MiKdo rda foydali KazilMala r 
olinMoKda. 
Bi r Kato r foydali KazilMala r, chunonchi, oltin, u ran, Mis, tabiiy gaz, volbf гам, каliy to'zla ri, fosfo 
ritla r, Kaolinla r buyicha O'zbekiston dunyoda etaKchi u rinla rdan bi rini эgallaydi. Masalan, oltin zaxi rala 
ri buyicha O'zbekiston dunyoda 4-u rinda, Kazib olish buyicha 7-u rinda, Mis zaxi rala ri buyicha 10-11-u 
rinda, u ran zaxi rasi buyicha 7-8-u rinda tu radi. 
O'zbekiston noyob yoKilgi^ne rgetiKa resu rsla riga эga экanligi bilan хам aj ralib tu radi. Kidi rib 
topilgan gaz zaxi rala ri 2 t rillion Kub Met rga yaKin, KuMi r - 2 Millia rd tonnadan о rtiK, 350 Million 
tonnaga yaKin neft zaxi rala ri Mavjud. 
O'zbekistonning yi riK sanoati 200 ta гмокт o'z ichiga oladi. 2000 dan ziyod zavod va fab ri ка la rda 
juda Kup soxada Kullaniladigan Maxsulotla r ishlab chiKa riladi. 
RespubliKa rivojlangan ichKi t ranspo rt va aloKa tiziMiga эgaligi bilan хам aj ralib tu radi. CHunonchi, 
teMi r yulla r ta rMogi o'zunligi 6700 
KM
, avtoMobilb yulla rining o'zunligi 80 Ming KiloMet r. 
O'zbekiston Kud ratli ilMiy-Ma'naviy poten^alga хам эgadi r. RespubliKa xududida Fanla r 
aKadeMiyasi, 120 dan ziyod ilMiy tadKiKot institutla ri, 60 dan о rtiK Oliy 
UKUV
yu rtla ri Mavjud. IlMiy 
xodiMla r soni 100 Mingdan о rtiK bulib, ula r о rasida 200 dan о rtiK aKadeMiK, 2200 ga yaKin fan doKto 
rla ri va p rofesso rla r, 14600 dan ziyod fan noMzodla ri va do^ntla r bo r. 
O'zbekiston rivojlangan, Kup ta гмокП KishloK xujaligiga эgadi r. O'zbekiston KiMMatbaxo хом ashyo 
- paxta etishti radigan jaxondagi эng yi riK ulKala rdan bi ri xisoblanadi. O'zbekiston bu эктт etishti radigan 
MaMlaKatla r о rasida jaxonda tu rtinchi u rinni va paxta Maxsulotla rini э^о rt Kiladigan MaMlaKatla r 
ichida iKKinchi u rinni эgallaydi. Xa r yili MaMlaKat dalala rida, bogla rida 5 Million tonnagacha Meva va 
sabzavotla r etishti riladi. 
O'zbekistonning Mexnatseva r, iste'dodli va MexMondust xalqi RespubliKaning chinaKaM boyligidi r. 
U rta Osiyodagi ba rcha Mexnat resu rsla rining 40% ga yaKini O'zbekiston xissasiga tug ri Keladi. 
MustaKilliK yilla ri O'zbekistonda ba гка ro rliK va tinchliK, fuKa rola r osoyishtaligi va Millatla ra ro 
totuvliK saKlanib tu ribdi. YAxshi KushnichiliK va insonpa rva rliK o'zbeKla r tabiatidagi tugMa Milliy va diniy 
fazilat xisoblanadi. Ba rcha zaMonla rda O'zbekiston Kup Millatli davlat bulib Kelgan va KelajaKda хам 
shunday davlat bulib Koladi. O'zbekistonda 100 dan ziyod Millat va э^ vaKilla ri bulgan 24 Million Kishi 
yashaydi. TinchliK, ijtiMoiy totuvliK va adolat goyala ri bizning ajdodla riMiz Koldi rib Ketgan Ma'naviy Me 
ros xisoblanadi. 
Xullas, yo'qo rida 
KU
rganiMizdeK juda Katta boyliKla r Mavjudligi, Kud ratli sanoat bazasi, ilMiy va 
intelleKtua! saloxiyat, davlat suve reniteti yangi jaMiyat ba rpo эШ^ O'zbekistonni rivojlangan, gullab 
yashnayotgan davlatga aylanti rish uchun za ru r bulgan iKtisodiy, ijtiMoiy, Ma'naviy, ма' rifiy asos bulib 
Koladi. 
3-
Masala bayoni. Ma'naviyat ta raKKiyotida davlat toMonidan olib bo riladigan siyosatning 
roli nixoyatda Kattadi r. Kaysi MaMlaKatda Ma'naviyat va ма' rifatni Kuta rish, u xaKida gaMxu rliK Kilish 
davlat siyosati da rajasiga Kuta rilgan bulsa, usha MaMlaKatda tinchliK, ba гка ro rliK vujudga Keladi, ilM-
fan, ма' rifat va Madaniyat rivojlanadi. Bu o'z navbatida MaMlaKat oldida tu rgan tu rli эng 
MU
raKKab 
MuaMMola rni хам xa! эtish iMKonini ya ratadi. Davlat o'z faoliyatida Ma'naviyat va ма' rifatni rivojlanti 
rishni ustivo r vazifa sifatida ка ragandagina uning ba гка ro r ta raKKiy эШЫ uchun iMKoniyatla r Kengayib 

---

bo radi. Bu xolatni tug ri anglagan MaMlaKatiMiz raxba riyati, xususan P rezidentiMiz IA Ka riMov 
MustaKilliKning dastlabKi Kunla ridanoK Ma'naviyat va ма' rifatni rivojlanti rishga aloxida axaMiyat be rib, 
unga raxnaMoliK Kilib Kelayoti rla r. YU rtboshiMizning bi ro r nutKi, asa ri yo'qKi ula rda u yoKi bu jixatdan 
Ma'naviyat va ма' rifat Masalala riga yondashMagan bulsinla r. 
Ma'naviyat va ма' rifatni rivojlanti rish davlat siyosati da rajasiga Kuta rilganligining yaKKol Misoli 
Kilib 1994 yi! 23 ap relda «Ma'naviyat va ма' rifat» jaMoatchiliK ма rKazini tashKil эtish tug risida»gi; 1996 
yi! 9 sentyab rdagi «Ma'naviyat va ма' rifat» jaMoatchiliK ма rKazi faoliyatini yanada taKoMillashti rish va 
saMa rado rligini oshi rish tug risida» P rezidentiMiz fa rMonla rini; O'zbekiston RespubliKasi Vazi rla r 
MaxKaMasining 1998 yi! 25 iyuldagi «Ma'naviy - ма' rifiy isloxotla rni yanada chuKu rlashti rish va uning 
saMa rado rligini oshi rish cho ra tadbi rla ri tug risida» ка ro ri; RespubliKa Oliy Majlisi bi rinchi chaKi ri к 
tuKKizinchi sessiyasida Kabul Kilingan «Kad rla r tayyo rlashning Milliy dastu ri va uMuMiy u rta ta'IiMni 
islox Kilish tug risida» Kabul Kilingan Konunni va boshKala rni 
KU
rsatishiMiz MuMKin. Keyingi utgan dav r 
Maboynida yo'qo rida Kabul Kilingan fa 
ГМОП
va Konunla rni baja rish yo'zasidan bi r Kato r ijobiy ishla r 
aMalga oshi rildi. SHu u rinda uKituvchi bu bo rada aMalga oshi rilayotgan va oshi rilgan, o'z echiMini 
topgan Masalala r buyicha Misolla r Kelti rishi MaKsadga MuvofiK. 
Ma'naviyat, ма' rifat va siyosatning o'za ro bogliKligi Masalasi ustida tuxtalishdan oldin siyosatning 
Moxiyatini ochib be rish loziM. 
Siyosat - yunoncha so'z bulib, MazMuni davlat yoKi jaMoat ishla rini anglatadi. Siyosat - Katta 
ijtiMoiy gu ruxla r, Millatla r, davlatla r ichKi va tashKi Munosabatla ri soxasidagi faoliyatni anglatadi. 
Siyosat - bu Muayyan davlatla r xoKiMiyati, siyosiy pa rtiyala r, ijtiMoiy-siyosiy xa raKatla r, jaMoat 
tashKilotla rining MaMlaKat ichKi xayotida va xalqa ro Maydonda xalqla r, Millatla r, ijtiMoiy gu ruxla rning 
MaKsad va Manfaatla rini xiMoya Kilishga ка ratilgan faoliyatidi r. 
Siyosat xa r Kanday jaMiyatda хам davlat faoliyatini ifoda эtadi. CHunKi jaMiyatdagi ba rcha ja 
rayonla r va MuaMMola rning Kuyilishi xaMda ula rning xa! э^^Ы davlat olib bo radigan siyosat bilan bogliK 
buladi. 
Siyosat эng yi riK iKKi yunalishga - tashKi va ichKi siyosatga bulinadi. O'z navbatida ula r хам o'zining 
bi r necha ta гмок!а riga bulinadila r. Bu e rda gap uning ta гмок!а ri xaKida эмas, balKi siyosatning 
Ma'naviyat bilan Munosabatla ri xaKida bo rMoKda. 
Siyosat MaMlaKat ichKi xayotida iKKi yunalishda olib bo rilishi MuMKin. Ula rning bi ri ta raKKiypa 
rva r, insonpa rva r, adolatli siyosat bulsa, iKKinchisi adolatsiz, reason siyosatdi r. 
MaMlaKatda faKat tu rli gu ruxla r va xa raKatla r 
XUKM
ronligini ta'Minlashga, MexnatKashla r, xalq 
oMMasi Manfaatla riga zid bulgan, ula rni bi r-bi riga ка гама-ка rshi Kuyishga va shu asosida to r doi 
radagi gu ruxla r Manfaatla rini xiMoya Kiluvchi to'zuMni saKlab Kolishga ка ratilgan siyosat - adolatsiz, 
reason siyosatdi r. Bu siyosatning jaMiyat va MaMlaKat MiKiyosida 
XUKM
ronligi inson xuKuKla rining 
poyMol эtilishiga, MaMlaKat Moddiy va Ma'naviy boyliKla rining talon-ta roj Kilinishiga, MaMlaKatda zu 
ravonliK, joxilliK, teKinxu rliK, Ma'naviy va Moddiy KashshoKliKning vujudga Kelishiga olib Keladi. 
MaMlaKatda olib bo riladigan bunday adolatsiz, reason siyosat nafaKat uning ichdan eMi rilishiga, 
balKi xalqa ro Munosabatla rda хам ob ru^'tibo rining tushishiga olib Keladi. Xullas, bunday siyosatning olib 
bo rilishi MaMlaKatni xaloKatga olib Keladi. 
Adolatsiz, reason siyosatga ка гама-ка rshi ula гок ta raKKiypa rva r, insonpa rva r, ма' rifatpa rva r 
siyosat MaMlaKat va uning xalqi Manfaatla riga xizMat Kiladi. Bunday siyosat эng avvalo inson zotini 
uluglashni, uning Moddiy va Ma'naviy Manfaatla rini xiMoya Kilishni, MaMlaKatda tinchliK, ba гка ro rliKni 
ta'Minlashni MaKsad Kilib oladi. II
M
, ма' rifat, Madaniyatni, texniKa, texnologiyani rivojla nti rish, fuKa rola 

---

rning zaMonaviy biliMni эgallashla riga Keng yul ochish va gaMxu rliK Kilish ta raKKiypa rva r, insonpa rva r, 
ма' rifatpa rva r siyosatning MuxiM yunalishini tashKil эtadi. 
Bunday siyosatning ustivo rligi va Ma'naviyatli toMoni shundaKi, u MaMlaKatda Mavjud MuaMMola 
rni xal Kilishda vazMinliK vaziyatini vujudga Kelti radi, xa r Kanday tupalon va beboshliKning oldini olishga, 
эng 
MU
raKKab Munoza rali MuaMMola rni хам 
MO
'
ZOKO
rala r, baxsla r yuli bilan xal Kilishga yo rdaM be 
radi. 
Davlat ta raKKiyotpa rva r, insonpa rva r, ма' rifatpa rva r siyosat olib bo rishni MaKsad Kilib olgan va 
unga ама1 Kilgan bulsa, u albatta tashKi siyosatda хам o'zga xalqla rning e rla rini to rtib olish, ula rni aso 
ratga solish, talonchiliK Kilish Kabi tajovo'zKo r siyosatni эмas, balKi ba rcha davlatla r bilan tinch-totuv 
yashash, o'za ro хамко rliK Kilish siyosatini olib bo radi. TashKi siyosatda bunday yulni tutgan davlatla r 
KU
rollanish uchun Ketadigan xa rajatla rni MaMlaKatning Ma'naviy va ма' rifiy rivojlanishiga sa rflaydi. 
MustaKil O'zbekistonda P rezidentiMiz IsloM Ka riMovning bevosita raxnaMoligida хам ichKi хам tashKi 
siyosatda ta raKKiyotpa rva r, insonpa rva r va ма' rifatpa rva r siyosat olib bo rilMoKda. Buning natijasida 
O'zbekistonning xalqa ro Maydonda ob ru^'tibo ri tobo ra oshib bo rMoKda. U tanlagan yul jaxondagi 
MaMlaKatla r toMonidan tan olinMoKda. 1997 yil MaMlaKatiMizda «Inson Manfaatla ri» yili, 1998 yil 
«Oila» yili, 1999 yil «Ayolla r yili» sifatida iz Koldi rdi. 2000 yil эsa «SogloM avlod» yili sifatida utMoKda. 
Siyosatning Ma'naviy xayotga real ta'si ri MaMlaKatda ма' rifatni, ilM-fan, adabiyot va san'atni rivojla nti 
rish tug risida 
KU
rsatadigan aMaliy ishla rda naMoyon buladi. 
O'z navbatida fuKa rola rning yo'qsaK Ma'naviyatga va ма' rifatga эga bulishla ri MaMlaKatning xa r 
toMonlaMa rivojlanishiga o'zining ijobiy ta'si rini 
KU
rsatadi. 
Ma'naviyat va ма' rifatga tayangan MaMlaKatda tinchliK, ba гка ro rliK 
XUKM
roan buladi va u ta 
raKKiy Kilib bo rave radi. Ma'naviyati va ма' rifati yo'qsaK xalqning davlati хам xa r toMonlaMa yo'qsalib bo 
rave radi. Unday davlat, MaMlaKat va xalqni zu ravonliK siyosati va 
KU
ro! yo rdaMi bilan o'ziga ка ratishi 
MuMKin, аммо Ma'naviy jixatdan bataMoM ка гам Kila olMaydi. Bunga Kuyidagi fiK r Misol bula oladi. 
CHo r Rossiyasi Tu rKistonni istilo эtgach, sha rKshunos oliM V.V.Ba rtolbd (1869-1930) bu ulKaga bi r 
necha bo r tash rif buyu rib, sung SanKt-Pete rbu rg fanla r aKadeMiyasi Madaniy Kengashida xisob be radi. 
U o'z xisobotida shunday ta'Kidlaydi: «Biz shu paytgacha Madaniy saviyasi o'ziMizdan ancha past bulgan 
xalqla rning e rla rini bosib oldiK. Эndi bulsa, Tu rKiston Misolida taMoMan tesKa ri axvolga duch Kelib tu 
ribMiz... Tu rKistonliKla r bizning xa rbiy ustunligiMizga tan be rishdi, аммо Ma'naviy ustunliKla riMizni tan 
olishganla ri yo'q. Vazifa shuni tan oldi rishdan ibo ratdi r... To shuni tan olinMas эка^ biz o'zil- Kesil galaba 
KozondiK deb ayta olMayMiz»^. Buni izoxlashga xojat bulMasa Ke гак. Ma'naviyat o'zining saloxiyati bilan 
xalq va MaMlaKat xayotida siyosatni tug ri, adolatli, insonpa rva rliK yunalishida olib bo rishda Katta 
axaMiyatga эgadi r. Davlatning Kuch-Kud rati, uning ba rKaMolligini ta'Minlashning MuxiM oMilla ridan bi 
ri siyosatni ana shu yunalishda olib bo rish sanaladi. А
УП
vaKtda Ma'naviyat davlat siyosatini oMMaga 
etKazib tu rishga yaKindan yo rdaM be radi. 
Ma'naviyat va 
XUKUK
bi r-bi ri bilan bogliKdi r. JaMiyat, davlat doi rasida 
XUKUK
no гма!а rining belgila 
nishi odaMla rning Kaysi da rajada Ma'naviyatga эga bulish la riga bogliKdi r. MaMlaKat MiKyosida Kabul 
Kilinadigan Konstitu^on Konunla r va boshKa no rMativ xujjatla rning da rajala ri shu MaMlaKat fuKa rola 
rining Ma'naviyati va siyosiy Madaniyatini ifoda эtadi. Bu Masalaning bi r toMoni. 
IKKinchidan, кonstituцion Konunla r va boshKa no rMativ xujjatla r fuKa rola rning 
XUKUK
va э 
rKinliKla ri, bu rchla rini va davlat siyosatining yunalishla rini fuKa rola rning Ma'naviyati rivojlanishi da 
rajala riga 
MOS
ravishda rasMan belgilab be radi. Аммо shuni aloxida ta'Kidlash loziMKi, yo'qo ridan tu rib 
Konun Kabul Kilish xa r Kanday yo'qsaK da rajadagi Konun va no rMativ xujjatla r faKat fuKa rola rning 

---

Ma'naviy saloxiyati va siyosiy ongi da rajasidagina ама! Kiladi, undan na riga uta olMaydi. Aslini olganda, 
odaMla rning Ma'naviyati va siyosiy ongi Kabul Kilinadigan Konunla r va boshKa xujjatla rda belgilanadigan 
rasMan no гма!а rdan yo'qo ri bulishi Ke гак. Ana shundagina fuKa rola r jaMiyatning ta raKKiy Kilishida 
fao! ishti гок эtadila r. 
Aga r fuKa rola rning Ma'naviyati va siyosiy ongi Kabul Kilingan Konunla r va boshKa xujjatla rning da 
rajala ridan о rKada Koladigan bulsa, u Konunla r va xujjatla r KanchaliK fuKa rola r Manfaatla rini ifoda 
эtмasin, ula r Kogozda Kolib Ketave radi. Bunday xolatda jaMiyat xayotida iKKi salbiy xolat 
XUKM
su radi. Bi 
rinchidan, fuKa rola r bilan davlat u rtasida, Masofa o'zoKlashib bo radi; iKKinchidan, ta raKKiyot xaKida 
aytiladigan so'zla r bilan real xayot bi r-bi riga tug ri KelMay Koladi. Bu эsa jaMiyat ta raKKiyotiga salbiy ta'si 
r 
KU
rsatadi, bunga yu! KuyMasliK uchun davlat o'z fuKa rola rining Ma'naviyatini rivojlanti rishi va siyosiy 
ongini usti rish tug risida gaMxu rliK Kilishi talab э^Ык 
MustaKil O'zbekiston davlati P rezidentiMiz IsloM Ka riMov rax-ba rligida fuKa rola rning 
Ma'naviyati, siyosiy va xuKuKiy ongini usti rish soxasida doiMiy gaMxu rliK Kilib KelMoKda. Buni MustaKil 
VataniMizning bi rinchi asosiy Konuni xisoblangan Konstitu^yaMizda yaKKol 
KU
rishiMiz MuMKin. 
Bu Konstitu^yada MaMlaKatiMizda 
KU
rilMoKchi bulgan adolatli, deMoK ratiK, 
XUKUK
ustivo rligiga 
asoslangan jaMiyat 
KU
rishning yunalishla ri belgilab be rilgan. MustaKilligiMizning 
Moxiyati va iMKoniyatidan Kelib chiKib fuKa rola riMizning xuKuKla ri, э rKinliKla ri, bu rchla rining no rMala 
ri belgilab Kuyilgan. 
Konstituцiyaмizda Milliy xususiyatla riMiz va Kad riyatla riMizdan Kelib chiKib, bi r Kato r xuKuKiy no 
rMala r belgilanganKi, u xalqiMiz Ma'naviyati, Kalbi va ruxiyati Ki r rala rini o'zida ifoda эtgan. JuMladan, 
«Voyaga etMaganla r, Mexnatga layoKatsizla r va yolgiz KeKsala rning xuKuKla ri davlat xiMoyasidadi r» 
(45-Modda), «Xotin-Kizla r va э гкак1а r teng xuKuKlidi rla r» (46-Modda), «Oila jaMiyatning asosiy buginidi 
r, xaMda jaMiyat va davlat Muxofazasida bulish xuKuKiga эga» (63-Modda), «Davlat va jaMiyat etiM bolala 
rni boKish, ta rbiyalash va uKitishni ta'Minlaydi, bolala rga bagishlangan xay riya faoliyatini ragbatlanti 
radi» (64-Moddaning 2- KisMi), «OnaliK va bolaliK davlat toMonidan Muxofaza Kilinadi» (65-Moddaning 
iKKinchi KisMi). 
Ku rinib tu ribdiKi, Konstituцiyadan Kelti rilgan xa r bi r Moddada davlatiMizning fuKa rola ri xuKuKla 
ri, э rKinliKla rini ta'Minlash, ula rni Moddiy va Ma'naviy jixatdan usti rish tug risida 
KU 
rsatayotgan gaMxu 
rligi o'z ifodasini topgan. MaMlaKatiMizda fuKa rola riMizning xuKuKiy biliMla rini oshi rish tug risida 
izchilliK bilan siyosat olib bo rilMoKda. JuMladan, 1996 yil 11-13 sentyab rda ToshKentda inson xuKuKla rini 
ta'Minlovchi Milliy Muassasala rning faoliyatiga bagishlangan xalqa ro seMina r utKazildi. Bu seMina rda 
inson xuKuKla rini ta'MinlashdeK эng dolza rb Masala MuxoKaMa эtildi. P rezidentiMiz fa rMoni bilan inson 
xuKuKla ri buyicha O'zbekiston RespubliKasi Milliy Ma rKazi tashKil эtildi. Bu davlatiMizning uMuMinsoniy 
Ma'naviy Kad riyatla rni ta'Minlash yulidagi dadil KadaMidi r. 
Xa r bi r fuKa roning o'z 
XUKUK
va bu rchla rini bilishla ri, unga ама1 Kilishla ri jaMiyat xayoti uchun, 
MaMlaKatda ba гка ro rliKni va Konunla rning ustivo rligini ta'Minlashda Katta aMaliy axaMiyatga эga. 
MaMlaKatiMizda Ma'naviyatiMizning MuxiM oMili sifatida Milliy tiliMizning yoshla riMiz toMonidan 
chuKu r o'zlashti rilishi, uning chinaKaM davlat MaKoMini olishi za ru rligi MuntazaM ta'Kidlanib 
KelinMoKda. XaKiKatda bu bo rada juda Katta ishla r aMalga oshi rildi. 
Davlat tili tug risida Konun Kabul Kilinganligiga (1989 yil 21 oKtyab гь) 10 yildan oshdi. TiliMizga be 
riladigan bunday iMKoniyat uchun Kanchadan-Kancha Millatpa rva r odaMla riMiz 
KU 
rash olib bo rdila r. 
LeKin vaKt utishi bilan «xis-xayajonla riMiz» sunib bo rMoKda. Аммо bi r Kato r joyla rda davlat tilini jo riy 
Kilish KoniKa rsiz axvolda экaniga achinasan Kishi. Xususan, xujjatla r rus tilida tuldi riladi, xisobotla r rus 

---

tilida talab Kilinadi, Majlis bayonla ri rus tilida olib bo riladi. 
Bugungi Kunda Kuchala rning noMla rini MillatiMizning fan, Madaniyat va davlat a rbobla ri noMla 
riga alMashti rish хам KoniKa rsiz xolatdaligi xaKiKatdi r. 
Aslida davlat tilini ba rcha jabxala rda jo riy эtish buyicha respubliKa, viloyatla r va shaxa rla rda 
Maxsus xay'at to'zilgan. Bunday xay'atla rning ishi хам sust, talab da rajasida эмas. Bu xol albatta 
Ma'naviyatiMiz rivojiga o'zining salbiy ta'si rini utKazadi. 
Konunla rni bilish, ula rga itoat эШ^ o'z xuKuKla rini, э rKinliKla rini va bu rchla rini tushunib etish xa r 
bi r fuKa roning yo'qsaK Ma'naviy fazilati. Bu adolatli, deMoK ratiK, 
XUKUK 
ustivo rligiga asoslangan yangi 
jaMiyat 
KU
rishning хам Kafolatidi r. Xuddi shu Ma'noda yoshla riMiz, talabala riMiz xuKuKiy biliMla rni 
chuKu r o'zlashti rishla ri va siyosiy ongla rini rivojlanti rishla ri bugungi KuniMizning эng dolza rb 
MuaMMosi xisoblanadi. 
XoKiMiyat o'z Moxiyati va MaKoMiga 
KU
ra raxba rliK va 
XUKM
ronliK Kilish Munosabatla rini ifoda 
э^^ tushunchadi r. XoKiMiyat aloxida shaxs, gu rux, odaMla r, tashKilot, siyosiy pa rtiya, davlatning ijtiMoiy 
хамко rliKning boshKa ishti roKchila riga Kuch ishlatish yoKi Kuch ishlatMasliK vositala ri va uslubla ri yo 
rdaMida o'z i rodasini utKazish va ula rning xa raKatla rini boshKa rishni anglatadi. 
O'zbekiston RespubliKasi MustaKilliKKa э rishgach, davlat xoKiMiyat va boshKa ruv ido rala rini 
yangitdan tashKil эtdi. Natijada yangi davlat о rgani - viloyat, shaxa r va tuMan xoKiMligi boshKa ruvi 
vujudga Kelti rildi. XoKiMliKla r o'z faoliyat doi rasida O'zbekiston RespubliKasi Konunla rini, P rezident fa 
rMonla rini, davlat xoKiMiyati yo'qo ri о rganla rining xuKuKiy xujjatla rini aMalga oshi radila r, respubliKa 
va Maxalliy axaMiyatga MoliK Masalala rni MuxoKaMa эtish, xayotga jo riy эtishda bevosita ishti гок 
эtadila r. SHu juMladan, xoKiMliKla r davlatning Ma'naviyat va ма' rifat soxasidagi siyosatini aMalga oshi 
rishda хам Mas'uldi rla r. 
Ma'naviyat xoKiMiyat tiziMida tu rli tabaKa, tu rli toifadagi axolining uMuMiy Manfaatla rini o'zida 
MujassaM 
Э
^Ь, ula rning bi r MaMlaKat fuKa rosi sifatida uMuMiy эxtiyojla rini Kondi rishning MuxiM oMili 
sanaladi. 
MustaKil O'zbekiston xalqi o'z oldiga xuKuKiy deMoK ratiK davlatni ba rpo эtishni MaKsad Kilib 
Kuygan. Bu MaKsadning saMa rali aMalga oshishi davlat boshligi va joyla rdagi xoKiMla rning dunyoKa 
rashi, ogi r paytla rda эng MaKbu! va эng tug ri yunalishni tez anglab olish Kobiliyati bilan bogliK. Da 
rxaKiKat, jaMiyat va insoniyat ta raKKiyotida shaxsning roli benixoya Katta. Raxba r - shaxsning Ma'naviy, 
ijtiMoiy-siyosiy ba rKaMolligi, Kanday MaKsad va goyala r bilan yashayotganligi MuxiM axaMiyatga эga. 
SHuning uchun хам SHa гк donishMandla ri xoKiMiyat tepasida tu rgan Kishi KanchaliK dono, aKlli va sezgi 
r bulsa, bu usha davlat, uning xalqi uchun хам shunchaliK Katta baxt deyishgan. YA'ni SHa гк MutafaKKi rla 
ri davlat va jaMiyat, podsho va raiyat xaKida yozganda, nufo'zli insonning Ma'naviy etuKligiga, poKligiga 
asosiy 
Э
'^Ь
О
rini ка ratib, adolat, rostliK, Mex r-shafKat, saxovat va Kanoat Kabi sifatla rni xiMoya Kilganla r. 
Buyo'q MutafaKKi r Abu Nas r Fa robiy «Fozi! Kishila r shax ri» noMli asa rida davlatni boshKa ruvchi 
raxba r shaxsning un iKKi fazilatini sanab utadi. Uning fiK riga 
KU
ra, raxba r avvalo sogloM, aKlli, xushyo r, 
zaKovatli odaM bulishi, Kalbida adolat tuygusi jush u rib tu rishi, dustu dushManni, rost va yolgonni aj 
ratadigan bulishi Ke гак. Davlatni fozi! Kishila r boshKa rishi loziM. Fozi! Kishila r Kupaygan shaxa rla rda 
osoyishtaliK, fa rovonliK хам buladi, deb 
KU
rsatadi. 
Yo'qo ridagila rdan Kelib chiKadigan bulsaK, xozi rgi MustaKilliK dav rida davlat raxba ridan, 
xoKiMiyat tiziMida ishlayotganla rdan juda Katta Mas'uliyat va fidoiyliK talab эtiladi. XoKiMiyat tiziMidagi 
xa r bi r raxba r shaxs butun xayot zavKini MashaKKatga alMashti rgan, o'z xayoti va jonini MaMlaKat va 
xalq xayoti yuliga tiKKan vatanpa rva r, xalqpa rva r, xalol, poK, tug ri - Kuyingchi xa r toMonlaMa yo'qsaK 

---

Ma'naviyatli, ba гкамо! inson bulishi Ke гак. 
P rezidentiMiz IsloM Ka riMov xalq deputatla ri SaMa rKand va Navoiy viloyatla ri Kengashla rining 
navbatdan tashKa ri sessiyala rida so'zlagan nutKla rida ta'KidlaganideK, lavoziM Kishiga Kib ru xavo, boyliK 
tuplash va Kayfu safo uchun be rilMaydi. А^т^а, u yo'qsaK Mas'uliyatni, xayotning butun roxat-fa rogatidan 
Kechishni, Ke гак bulib Kolganda o'zidan Kechishni talab Kiladi. Bunday ка rash xa r bi riMiz uchun, shu 
juMladan, ayniKsa xoKiMiyat tiziMida ishlayotganla r uchun odatga aylanishi, xayotiMizga singib Ketishi Ke 
гак. 
Raxba r xodiMla r o'z xayot faoliyatla rida davlatchiliK, э^^т boshKa rishda adolat, vatan, xalq 
Manfaatini xa r na rsadan ustun Kuyish taMoyilla riga ама! Kilishla ri yo'qsaK Ma'naviyliK Mezonla riga 
MOS
tushadi. Aga r raxba r xodiM ayshu-ish ratga be rilib, o'zining talabchanliK, tashKilotchiliK va raxba rliK bu 
rchini unutib Kuysa, usha joyda Konunga rioya Kilish, ta rtib-intizoM Masalala ri Kolipdan chiKib Ketishi 
tabiiy xol. Raxba r o'z faoliyatida 
MaxalliychiliK, oshna-ogayniga rchiliK, ка rindosh-u rugchiliK Kabila rga yul Kuysa, bu ta raKKiyotiMiz va 
tinch-fa rovon xayotiMizga xavf soladigan taxdidga aylanadi. XoKiMiyat tiziMidagi raxba r xodiMla rning 
Ma'naviy Kiyofasidagi bunday salbiy illatla r jaMiyatiMiz, MustaKilligiMiz uchun Katta xavf 
Э
^
П
^ IsloM Ka 
riMovning «O'zbekiston XXI as r busagasida: xavfsizliKKa taxdid, ba гка ro rliK sha rtla ri va ta raKKiyot 
Kafolatla ri» asa rida Keng, at roflicha bayon Kilib be rilgan. Gap shundaKi, xoKiMiyatning boshKa ruv 
tiziMida ishlayotgan raxba r xodiMla r aMaldan Mag ru rlanib, boshi aylanib, o'z faoliyatida MaxalliychiliK, 
oshna ogaynichiliK, u rug- ayMoKchiliK illatiga yul Kuysa, bunday raxba r xudbinliK Kasaliga ducho r bulib, 
oyogi e rdan o'ziladi. Э1^^ naza ridan Koladi. P rezidentiMiz aytganideK, raxba rla r Kelib Ketadi, э1, xalq 
Koladi. LeKin ana shu raxba r xalq Kunglidan o'ziga joy topa oldiMi? Эsda Koladigan bi ro r xay rli ish Kila 
oldiMi? 
KiMdan bog Koldiyu, yaxshi noM, yaxshi xoti ra Kolayaptiyu, KiMdan yoMon noM, dog, isnod 
Kolayapti, buni odaMla rning o'zla ri aj ratib oladi^. 
Xulosa shuKi, MustaKilligiMizni MustaxKaMlash, xalq ishonchini Kozonish uchun xoKiMiyatni boshKa 
ruv tiziMiga Ma'naviy ba гкамо1 shaxsla rni ja lb Kilish ta raKKiyotiMizning MuxiM sha rti xisoblanadi. 
4-
Masala. Milliy Ma'naviyat xaKida fiк r yu rita r экanмiz, bu tushunchani bilib olishni 
«Millat» tushunchasini izoxlashdan boshlash MaKsadga MuvofiK. 
«Millat» so'zi «o'zaK», «tub Moxiyat», «negiz» degan Ma'noni bildi radi. «Millat» so'zi a rab tilida 
Kuyidagi uch Ma'noni anglatadi: bi rinchi - din, Mazxab; iKKinchi - uMMat; uchinchi - xalq, KavM. Millat 
so'zi 
KU
r'oni Ka riMda хам Kullanilgan. Ku r'onda xa r bi r Millat vaKili o'z Milliy Kad riyatla rini rivojlanti 
rishi savobli ish, o'z Millatidan, KavMidan Kechib, boshKa Millatga utib olishi эsa gunox deb ta' riflangan. 
Ev ropa adabiyotida Kullaniladigan «naцiya» so'zi эsa Kabila, xalq degan Ma'noni bildi radi. 
Binoba rin, bu iKKi tushunchada хам asosan Muayyan э^к bi rliKla rning o'ziga xosligini bildi ruvchi 
Ma'no yotadi. 
Oldingi ма' ro'zala rda ta'KidlanganideK, insonla r, jaMiyat rivojlanib bo rgan sa ri Ma'naviy 
Munosabat, aloKala r rivojlanib bo rave radi va ula r jaMiyat ta raKKiyotida Katta rolb uynab Kelgan. 
Ma'naviyatni uch gu ruxga bulish MuMKin: 
Bi rinchisi - Milliy Ma'naviyat, iKKinchisi - MintaKaviy Ma'naviyat, uchinchisi - uMuMinsoniy 
Ma'naviyat. 
Milliy Ma'naviyat- Muayyan э!а^ Millatga, uning ajdodla riga xos bulgan goyat KiMMatli Ma'naviy 
boyliKla rdi r. 
MintaKaviy ( regional) Ma'naviyat- Muayyan jug rofiy MintaKa Millatla riga xos, ula r uchun uMuMiy 

---

bulgan Ma'naviy boyliKla rdi r. Masalan, U rta Osiyo xalqla rining Ma'naviyatidagi; yoKi yanada Keng гок 
doi rada oladigan bulsaK, SHa гк va Ga rb Ma'naviyatidagi Mushta raKliK, uxshashliKni olishiMiz MuMKin. 
MintaKaviy Ma'naviyatda tu rli э1а^а rning uMuMiy bi rligi, bi r-bi riga yaKinligi, tu rMush ta rzi va 
Moddiy xayot sha roitla riga xos Mushta гак jixatla r naMoyon buladi. 
UMuMinsoniy Ma'naviyat - butun insoniyatga, jaxon xalqla riga tegishli bulgan Ma'naviy- axloKiy 
boyliKla rdi r. 
Milliy Ma'naviyat - boshKa Millat Ma'naviyatidan tubdan fa гк Kilinadigan Ma'naviyat degani эмas. 
CHunKi bizdagi Milliy Ma'naviyat boshKa xalqla rda Muayyan ta rzda bo r, Mavjuddi r. Аммо Milliy 
Ma'naviyatda boshKa xalqla rning Ma'naviyati aynan taK ro rlanMaydi. SHunday bulganda эdi Milliy 
Ma'naviyat bulMas эdi va biz bu xaKda so'zlaMas хам эdiк. 
Milliy Ma'naviyat, avvalo ta rixiy xodisa 
Э
^
П
^ bilan aj ra lib tu radi. U bi r Kunda, bi r yilda, balKi bi r 
as rda хам MuKaMMal shaKllanMaydi. Milliy Ma'naviyat ta rixi Millatning Ma'naviy taKoMil ja rayoni bilan 
bogliK. Unda ba'zan as rla r Kunla rga va aKsincha, Kunla r as rla rga teng bulishi MuMKin. Milliy Ma'naviy 
KaMolot zaMonda, ya'ni Millatning butun ta rixi davoMida yo'z be radi. Bunda эsa u ba'zan shiddat bilan 
yo'qsalib bo rsa, ba'zan эsa ма'1им da rajada tanazzulga yo'z tutishi хам MuMKin. Insoniyat ta rixiy ja 
rayoni uchun bi r na rsa ayonKi, ta rix xodisala ri, shaxsla r, voKeala r utib Ketadi, Moddiy Madaniyat unsu 
rla ri eMi riladi, аммо Ma'naviyat yo'qsalib, boyib, tobo ra Keng гок KulaM va te ran гок MazMun Kasb 
Э
^Ь 
bo rave radi. Millatning aKsa riyat KisMi Ma'naviy tanazzulga yo'z tutgan fojiaviy sha roitla rda хам Milliy 
Ma'naviyat yo'qolMaydi, KulaMi va MazMuni jixatdan o'zi etishgan KaMolot bosKichini yo'qotMaydi. Milliy 
Ma'naviyat э rishgan KaMolot bosKichini yo'qotish uchun (shu juMladan, uMuMan Milliy Ma'naviyatni 
хам) ajdodla r ya ratgan ba rcha Ma'naviy Me rosni Maxv э^^ insonla r xoti rasini taMoMila uchi rib 
tashlash, ula rdan xatto i rsiy xoti rani хам ba rbod Kilib - ManKu rtga aylanti rish Ke гак buladi. Bunday 
xoldan Sizu Bizni Olloxning o'zi as rasin! 
Millat Mavjud эка^ Milliy Ma'naviyat buladi. Milliy Ma'naviyatni yo'qotish MuMKin эмas. Milliy 
Ma'naviyatni yo'qotish uchun KanchaliK xa raKat Kilinsa, shunchaliK MilliyliKni, Milliy Ma'naviyatni saKlash 
uchun 
KU
rash Kuchayadi. Xulosa shuKi, inson Kalbidagi MilliyliKni yo'qotish MuMKin эмas. 
Ku rinadiKi, Milliy Ma'naviyat xodisasi хам ta rixiy, хам bugungi Kunda Mavjudligini saKlab tu rgan 
Kup ulchaMli voKe'liKdi r. Inson Ma'naviy olaMi ulchaMla ri cheKsiz bulib, uni xech bi r na rsa bilan ulchash, 
Kiyoslash MuMKin эмas. Milliy Ma'naviyat avvalo Milliy ongda rivojlanishi bilan xa raKte rlanadi. SHuning 
uchun хам MustaKilliKKa э rishganiMizdan buyon Milliy ongni rivojlanti rishni ta rbiyaviy ishning MuxiM 
bugiMi sifatida olib ка raMoKdaMiz. Milliy ongning rivojlanishi pi rova rd Milliy o'zliKni anglash sa ri 
etaKlaydi. 
Milliy Ma'naviyatning asosiy belgi va o'zagi - Milliy ах!ок sanaladi. Bizning Milliy axloKiMizdagi 
belgila r boshKa xalqla r axloKiy ка rashla rida Muayyan ta rzda naMoyon buladi. 
Milliy Ma'naviyatda - Milliy xis, tuygu, ruxiyat хам MuxiM u rin эgallaydi. CHunonchi, zaMona 
taKozosi bilan boshKa yu rtga safa rga bo rgudeK bulsaK va usha e rda Milliy Kuy, KushiKni эshitgudeк 
bulsaK, bizning vujudiMizni ajib bi r xis, tuygu кам rab oladi va undan ruxiy xo'zu r olaMiz, Kanoat xosi! 
эtaмiz. YA'ni Ma'naviy ozuKalanaMiz. 
Milliy Ma'naviyatda - Milliy Manfaat хам MuxiM го!ь uynaydi. SobiK SHu rola r dav rida Milliy 
Manfaatni MillatchiliKKa yuyganla r va Milliy Manfaat yo'zasidan xa raKat Kilgan Kishila rni, raxba rla r va 
yozuvchila rni Millatchi deb badnoM эtganla r. 
O'zbeK xalqi uchun uMuMinsoniy Ma'naviyat bilan bi rga Milliy Ma'naviyat va uning boyliKla ri хам 
goyat KiMMatlidi r. Bula rga o'zbeK xalqining o'zi ya ratgan, boyitgan, saKlab Kelayotgan, avloddan-avlodga 

---

utib, boyib, sayKal topib, rivojlanib bo rayotgan Milliy-Ma'naviy boyliKla r, ajdodla rdan Kolgan axloKiy 
an'ana, ма rosiMla r, axloKiy pand-nasixatla r va xoKazola r Ki radi. 
U rta OsiyoliK MutafaKKi rla rning ilMiy Me rosida, Manbala rda o'zbeKla rda Kad rlangan, o'zbeKona 
ах!ок, odobga oid Ma'naviy fazilatla r xaKida Kuplab KiMMatli fiK r, Ma'IuMotla r 
Mavjuddi r. Zaxi riddin MuxaMMad Bobu r o'zining «Bobu rnoMa» asa rida o'zbeKla rga xos bulgan Kuplab 
Ma'naviy-axloKiy sifatla rni tasvi rlaydi. Bula r iyMon va э'tiкodliliк, a ndisha liliK, oilaga Muxabbat, 
bolajonliK, xalоlliк, bi rovning xaKiga xiyonat KilMasliK, fa rzandla rning ota- onala riga, aKa-uKa, opa-singil, 
ка rindosh-u rugla riga Mex ribonligi, diniy Kad riyatla rga rioya Kilish, savodxonliK, saxovatliliK, xushfe'lliK, 
shi rinso'zliK, ма rdliк, odilliK, xayoliliK, saxiyliK, odaMiyliK, ок KungilliliK, Mexnatseva rliK va boshKala rdi r. 
U rta Osiyoga sayoxatga Kelgan Ge rMan VaMbe ri «Buxo ro yoxud Mavo rounnax r ta rixi» asa rida 
Oltin U rdadagi o'zbeKla rning MusulMoncha ta rbiyalanganini, savdo-sotiKda ogi r vazMinligini, ок 
KungilliliK va saMiMiyligini, KaMgapligini, sadoKatliligini, dovyu raKligini, shinavandligini, oilaviy 
Munosabatla rda poKligini, Muloxazaliligi, andisha bilan tug ri so'zlashishini, ota-onaga xu rMati va э'tiкodi 
Kuchliligini, bi rinchi bulib uti rMasliK va bi rinchi bulib so'zlashMasligini, MugoMbi rliKni bilMasligini, dinga 
э'tiкodi Kuchli bulib, bu jixatdan anatoliyali tu гк1а rga uxshashligini 
KU
rsatgan. 
O'zbeK xalqining xozi rgi Milliy Ma'naviyati va Kad riyatla ri utMish Milliy Ma'naviyatining davoMi 
bulib ula rga dustliK, u rtoKliK, MexMondustliK, odaMga rchiliк, insonpa rva rliK, axloKiy te ranliK, tadbi гко 
rliK, fazilatliliK, saxiyliK, xushMuoMalaliliK, jaMoa ichida o'zini tuta bilishliK, xayoliliK, sizlab MuoMala 
Kilish, ozodaliK, xushchaKchaKliK, xushfe'lliK, ма rdliK, saMiMiyliK, lutfi ка гамliliк, ro'zgo rpa rva rliK, shi 
rinso'zliK, tashabbusKo rliK, ona-yu rt va xalqiga MuxabbatliliK, insofliliK, diyonatliliK, rostguyliK, xa l о lli к, 
о ru-noMusliliK, tug riliK, rejaliliK, poKliK, sab r- andishaliK, vazMinliK, xojatba ro rliK, ota-ona va Kattala rni 
xu rMat Kilish, Mexnatseva rliK, utMishga xu rMat, insofliliK, iyMonliliK, Milliy gu ru r, MustaKilliKni Kad 
rlash, vatanpa rva rliK, Millatpa rva rliK va boshKa Milliy, Ma'naviy - axloKiy fazilatla r Ki radi. 
Millat, xalq bo r 
Э
^
П
uning Ma'naviy dunyosida Milliy jixatla r doiM saKlanib Koladi. O'zbeKla rning 
Milliy Ma'naviyati, э гкак va ayolla rning o'ziga xos sha rKona axloKiy fazilatla ri, ota-ona, fa rzandla r, Kuni-
Kushnila r, Maxalla-Kuy aloKala ri, xalolliK, iyMon, vijdon bilan bogliK Ma'naviyati faKat utMish sadosi эмas, 
balKi xozi rgi Kun uchun хам xosdi r. 
O'zga Millatla rning Ma'naviy Kad riyatla ri KanchaliK ta'si r 
KU
rsatMasin Kattala rga, ota- onaga xu 
rMat, KaMta rliK, xalolliK, iyMon, Mexnatseva rliK, MexMondustliK singa ri Milliy Ma'naviy fazilatla riMiz 
ba гка ro rdi r. CHunKi bu Ma'naviy xislatla r avloddan-avlodga utib Kon-KoniMizga singib Ketgan. Ayolla 
riMiz KanchaliK zaMonaviylashMasinla r, ula r xayo, ibo, noMus bobida, oila, ка rindosh-u rugla rga 
nisbatan Munosabat bobida sha rKona, o'zbeKona fazilatla rni ta гк эtмaydila r. Millat bo r эка^ uning 
Ma'naviyati saKlanib Koladi va rivojlanave radi. 
Yo'qo rida ta'KidlaganiMizdeK, ota-onani, yoshi ulugla rni va KichiKla rning izzatini o'z u rniga Kuyish, 
xu rMat Kilish хам Milliy Ma'naviyatiMizga Ki radi. Bu yul istiqlol va istiKbol MuaMMola rini utMishning 
boy taj ribasi bilan boglashga yaKindan yo rdaM be radi. 
Odatda Kishila r Kupincha iKKi ishda Katta xatoga yul Kuyadila r. Bi rinchisi - yoshla rni xali yosh deb, 
ula rga ishonMaganida, iKKinchisi - KeKsala rni ка riya deb chetga su rib Kuyganida. YOshla rda KelajaKKa 
intilish bilan bogliK bulgan Katta tashabbus, Kuch va gay rat buladi. KeKsala r эsa xayot yulida Kup issiK va 
sovuK Kunla rni boshdan Kechi rib, boy taj riba о rtti rgani uchun ula rda o'zoKni uylab, bosiKliK bilan ish 
Kilish, etti ulchab bi r Kesish singa ri Ma'naviy boyliK va etuK tafaKKu r saloxiyati bo r. O'zbeKla rning «ка ri 
bilganni pa ri bilMas», degan xiKMatida Kup Ma'no bo r. YOshla rning tashabbusi, Kuchi, gay rati KeKsala 
rning boy xayotiy taj ribasi bilan boglangandagina yaxshi ijobiy saMa ra be radi. KeKsa avlodning biliMi, 

---

xayot taj ribasi yoshla r uchun Ma'naviy KaMolot va ib rat MaKtabidi r. KeKsa avlodning xayot taj ribasini 
MensiMasliK хамма dav rla rda хам jaMiyat uchun faloKatli oKibatla rga olib Kelgan. CHunonchi, 1920-30 
yilla rda xali xayotda bi ro r ogi r saboKni 
KU
rMagan, baland-pastni bilMagan 15-17 yoshliK KoMsoMolla r 
Kuplab ishbila 
ГМОП
, Mexnatseva r dexKonla rni 
KU
I
OK
Kilish, Molu-MulKini Musoda ra эtib, 
O
'
ZOK
e rla rga 
bada rga Kilish vazifasini o'z ziMMasiga olgani хам Katta iKtisodiy, ijtiMoiy, Ma'naviy bux ronla rga sabab 
buldi. Xozi r хам KeKsala rning Kad riga etMaydigan, ula rni MensiMaydigan yoshla r oz эмas. Bu o'zbeK 
Milliy Ma'naviyatidagi salbiy bi r xol, 
KU
rinish. Uning oldini olish za ru r. 
Sovet totalita r to'zuMi sha roitida Ma'naviy-axloKiy fazilatla rning Milliy jixatla ri, an'anala rini inKo r 
эtish yoKi KaMsitish Kuchaydi. Ula rni Ma'naviy ко!окПк ifodasi sifatida talKin эti!di. SHa гк xalqla rining, 
juMladan o'zbeK xalqining Ming yilliK Ma'naviy boyliKla rini o'zida MujassaMlashti rgan xadisla r, sha riat 
xuKMla ri diniy xu rofat sifatida ко ralandi. 
XalqiMizning ах!ок, andisha, sha rMu-xayo, xa!оlliк va poKizaliK, inson Kad r-KiMMati tug risidagi 
Ma'naviy Kad riyatla riga zid bulgan ev ropacha an'anala r yoshla r Ma'naviyatiga salbiy ta'si r utKazdi. SHu 
tufayli Ma'naviy tubanliK yo'zaga Keldi. YOshla rda as riy Milliy Ma'naviyatiMizga zid bulgan bag ritoshliK 
(fa rzandni, ota-onani tashlab Ketish singa ri), KotilliK (o'z fa rzandini uldi rib yashi rish), xudbinliK, Maishiy 
bo'zuKliK, giyoxvandliK Kabi Ma'naviy Kiyofa yo'zaga Kelib, ildiz ota boshladi. 
Abdulla Av!oniy va boshKa ма' rifatpa rva r fidoiyla r XIX as rning oxi ri va XX as rning boshla rida Tu 
rKistonda 
XUKM
ron bulgan Ma'naviy inKi roz xaKida gapi rib, bu ogi r vaziyatdan ta'liM-ta rbiya ishla rini 
yaxshilash, axloKni yo'qsalti rish о rKaligina chiKish MuMKinligini Kayd Kilgan эdila r. «Ta rbiya, - degan эdi 
Abdulla Avloniy, - bizla r uchun yo xayot - yo MaMot, yo najot - yo xaloKat, yo saodat - yo faloKat 
Masalasidi r». 
Bu fiK rla rning axaMiyati xozi rda хам KaMaygani yo'q. O'zbeK Millati faKat Milliy Ma'naviy KaMolat 
о rKaligina yo'zaga Kela boshlagan Milliy-Ma'naviy aynishning oldini olishi MuMKin. 
Sovet totalita r to'zuMi ba rbod bulishi, O'zbekistonning o'z MustaKilligini Kulga Ki ritishi jaMiyatiMiz 
Ma'naviyatida chuKu rlashib bo rayotgan inKi rozning oldini olish uchun tang rining inoyati, xalqiMizning 
baxti buldi. Milliy MustaKilliK tufayli jaMiyatiMizda Milliy Ma'naviy poKlanish, unglanish, tiKlanish ja rayoni 
yo'z be rdi. YOsh avlodni, Siz Kabi talaba yoshla rni vatanpa rva rliK, insonpa rva rliK, Millatpa rva rliK ruxida 
ta rbiyalash, Milliy gu ru r tuygusini Kuchayti rish, iyMon, vijdon, xalolliK, poKliK, Mexnatseva rliK, ishbila 
rMonliK singa ri xislatla rni shaKllanti rish, MustaKilliKning ongli fidoyisiga aylanti rish xozi rgi Kundagi 
Milliy-Ma'naviy ta rbiya ishining asosiy MaKsadidi r. SHu u rinda Milliy-Ma'naviy ta rbiya va uning asosiy 
yunalishla ri va Moxiyatini aniKlab olish za ru r. 
Milliy ta rbiya - u yoKi bu Millatni, э!а^ tashKil Kiluvchi Kishila rning Milliy Madaniyatni, Me rosni, 
Kad riyatla rni, u rf-odatla rni, an'anala rni o'zlashti rishdagi faoliyatini rivojlanti rish bulib, u Milliy ong va 
Milliy o'zliKni anglashning sub'eKtidi r. 
Milliy ta rbiyaning asosiy yunalishla rini Millatpa rva rliKni, xalqpa rva rliKni, vatanpa rva rliKni, 
Mexnatseva r-liKni, yo'qsaK insoniyliKni rivojlanti rish, Me rosni, u rf-odatni, Kad riyatla rni, fan, texniKa, 
texnologiyala rni o'zlashti rishga intilishni rivojlanti rish, Mex r-oKibat, iyMon- э'tiкod, о r-noMus, insof-
diyonat, Milliy va uMuMinsoniy Kad riyatla rning Moxiyatini tushunib etish va unga ама! Kilish ruxiyatini 
shaKllanti rish Kabila r tashKil эtadi. 
Milliy ta rbiyaning yana bi r yunalishi - ota-ona, ка rindosh-u rugla rning xu rMatini joyiga Kuyish, 
oilaning MuKaddasligi tuygula rining ba гкамо1 bulishiga э rishish, o'za ro Munosabatla rda yonMa-yon 
yashayotgan o'zga Millatla r va э1а^а r vaKilla rining Manfaatla rini xisobga olish Kabila r tashKil эtadi. 
Xullas, P rezidentiMiz IsloM Ka riMov ta'KidlaganideK, Milliy tabiatiMizga xos bulgan Mex r- oKibat, 

---

MU
ruvvat, andisha, о r-noMus, sha rMu-xayo, ibo-iffat Kabi betaK ro r fazilatla r va xalqiMizning Kup 
jixatdan aj ratib tu radigan bag riKengliK, MexMondustliK, oKKungilliliK xususiyatla ri xaKida 
O
'
ZOK
gapi rish 
MuMKin^. 
Xech bi riMizni xalqiMizga xos ana shunday fazilatla r ta гк эtishga yul Kuyib bulMaydi. 
Yo'qo rida Kayd эtganiмizdeк, uMuMinsoniy Ma'naviyat - butun insoniyatga, jaxon xalqla riga 
tegishli bulgan Ma'naviy boyliKla rdi r. UMuMinsoniy Ma'naviyat 
O
'
ZOK
va yaKin utMishdagi xozi rda эsa 
Ma'naviy jixatdan juda KiMMatli, inson Kalbida uchMas iz Koldi radigan, Mangu yashaydigan, insoniyat 
ijtiMoiy Manfaati, эxtiyoji uchun xizMat Kiladigan, ula rni эzguliккa yullaydigan Ma'naviy boyliKla rdi r. 
UMuMinsoniy Ma'naviy boyliKla riga эsa ilM-fan, juMladan falsafiy tafaKKu r yutuKla ri, adabiyot va san'at 
asa rla ri, Kashfiyot va ixti rola r, Ma'naviy Madaniyat du rdonala ri, xu rfiк rliK, uMuMinsoniy axloKiy Me'yo 
rla r va boshKala r Ki radi. 
UMuMinsoniy Ma'naviyat o'z ijobiy axaMiyatini xech Kachon yo'qotMaydi. Oltin zanglaMas, Kuyosh 
ко rayMas deganla rideK, uMuMinsoniy Ma'naviyat хам doiM KadiMiy va navKi ron bulib tu rave radi. Ula r 
uMuMbasha riy Ma'naviyat deb хам yu ritiladi. Inson ozodligi, saloMatligi, xa r bi r shaxsning yashash, 
biliM olish, KeKsayganda ijtiMoiy xiMoyalanish iMKoniyatla ri va u xaKda gaMxu rliK Kilish Kabi Ma'naviy 
Mas'uliyat o'z axaMiyatini doiM saKlab Kolave radi. Adolat, tengliK, axil KushnichiliK Kabi Ma'naviy Kad 
riyatla r as rla r osha yashab KelMoKda, uni butun insoniyat avaylab-as rab KelMoKda. Mexnatseva rliK, 
эzguliк, yaxshiliK Kilish, tinchliK, dustliK, xalolliK, vatanpa rva rliK va boshKala r хам uMuMinsoniy 
Ma'naviyat sanalib, u xa r bi r xalq, Millatda o'ziga xos ravishda naMoyon buladi. 
O'zidan Kattala rni, ota va onani xu rMat Kilish, fa rzandla r xaKida gaMxu rliK Kilish хам 
uMuMinsoniy Ma'naviy jixatla ri bilan aj ralib tu rishini yoddan chiKa rMasliK Ke гак. Vijdon, bu rch, 
baynaiMilaIchiliK хам uMuMinsoniy Ma'naviyat tiziMidan u rin olgandi r. 
Yo'qo ridagi Ma'naviyat tushunchala rining Millati yo'q. U хамма Millat, xalq uchun bab-ba roba r 
tegishlidi r. Аммо ula rning xaMMasi faKat Muyayan Milliy shaKlda naMoyon buladi. UMuMinsoniy 
Ma'naviyatda biz Milliy Ma'naviyatning эng olijanob, эng yo'qsaK 
KU
rsatKichla rining uMuMjaxon 
MiKiyosida MujassaMlashgan bi rligini 
KU
raMiz. 
O'z ta raKKiyoti uchun xa r bi r Millat uMuMinsoniy Ma'naviyat boyliKla ridan, xazinasidan 
foydalanishi, unga suyanishi ta rixiy za ru ratdi r. Buningsiz zaMonaviy ilgo r Millat xaKida о rzu Kilish 
MuMKinMas. UMuMinsoniy Ma'naviyat boyliKla ridan foydalanish Milliy cheKlanganliK Kobigidan chetga 
chiKishga, olaMni Keng гок 
KU
rish va Ko'zatishga undaydi. 
Aga r Milliy Ma'naviyat bulMasa uMuMinsoniy Ma'naviyat yo'q, uMuMinsoniy Ma'naviyatla rsiz эsa 
xozi rgi zaMon ilgo r Millatla ri yo'q. Millatla r uMuMjaxon, uMuMbasha riy Ma'naviyatning ya ratuvchila 
ridi r. IsloM Ka riMov aytganideK: «Bizning Milliy xususiyatla riMiz uMuMinsoniy Kad riyatla r bilan 
boglanib Ketgan. As rla r davoMida xalqiMiz uMuMbasha riy, uMuMinsoniy Kad riyatla r taKoMiliga ulKan 
xissa Kushgan. Tu rli Millat vaKilla riga xu rMat, ula r bilan baxaMjixat yashash, diniy bag riKengliK, 
dunyoviy biliMla rga intilish, o'zga xalqla rning ilgo r taj ribala ri va Madaniyatini u rganish Kabi xususiyatla 
r хам xalqiMizda azaldan MujassaM»^. UMuMjaxon, uMuMinsoniy Ma'naviyat эsa xozi rgi zaMon ilgo r 
Millatla ri ta raKKiyotining zaMini, tayanchi va negizidi r. 
MustaKil O'zbekiston ta raKKiyotida эsa Milliy va uMuMinsoniy Ma'naviyatning ana shu dialeKtiK 
bogliKligini xisobga olishiMiz dav r talabi. Buni эsa P rezidentiMiz IsloM Ka riMov Ma'naviyat tug risidagi 
siyosatni ishlab chiKish va aMalga oshi rishda xisobga olganligining guvoxiMiz. Xususan, P rezidentiMiz 
«O'zbekistonning o'z istiqlol va ta raKKiyot yuli» asa rida «Milliy Madaniyatning o'ziga xosligini tiKlashga 
aloxida 
Э
'^Ь
О
r be rilishi Ke гак. SHu bilan bi rga Milliy o'z-o'zini anglashning tiKlanishi jaxon insonpa rva rliK 

---

Madaniyati va uMuMbasha riy Kad riyatla ri, idea lla ridan bizning Kup Millatli jaMiyatiMiz an'anala ridan aj 
ra lib Kolishi MuMKin эмas»
[3
^, - deb ta'Kidlagan эdi. MustaKilliKni MustaxKaMlash, sogloM avlodni ta 
rbiyalash, KoMil insonni voyaga etKazish bo rasidagi ta rbiyaviy ishla rni Milliy Ma'naviyatiMiz boyliKla ri 
bilan bi rga uMuMinsoniy Ma'naviyat boyliKla ridan foydalanish negiziga 
KU
rMogiMiz loziM. 
Bozo r Munosabatla riga utish dav rida Kup Millatli davlatla r uchun Milliy siyosatni tug ri, aniK 
Ko'zlangan MaKsad asosida olib bo rish juda MuxiMdi r. Bu эsa ta raKKiyotning jadallashuviga yo rdaM be 
radi. Millatla rning va ula r Madaniyatla rining bi r-bi riga ta'si r 
KU
rsatishi Kup Millatli davlatla rda 
yashayotgan xalqla rning Ma'naviy-aqliy boyishi uchun yaxshi Manba bulib xizMat Kilib Kelgan. 
Millatla r u rtasidagi tu rli Munosabatla rni uygunlashti rish sobiK Sovet IttifoKi xududida yangi 
MustaKil Milliy davlatla r ка ro r topayotgan dav rda, ayniKsa, MuxiM axaMiyat Kasb эtмoкda. Bu Masalaga 
ziy raKliK va noziKliK bilan yondashishni talab Kiladigan dolza rb Masaladi r. Kup Millatli davlatla rda Milliy 
Masalani ba rcha Millat va xalqla r Manfaatla rini xisobga olMasdan xa! эtishga u rinish yoMon, salbiy 
oKibatla rga olib Kelishi MuMKin. SHu nuKtai naza rdan ка raydigan bulsaK, Kup э!а^ davlatla r juMlasiga Ki 
ruvchi O'zbekiston RespubliKasi uchun хам Millatla ra ro Munosabat juda MuxiMdi r. Bu xududda asosiy 
Millat - o'zbeKla r bilan bi r Kato rda o'z Madaniyati, an'anala ri va Ma'naviyatiga эga bulgan yo'zdan о rtiK 
Millat vaKilla ri istiKoMat Kiladila r. Ula rning MaMlaKat axolisi uMuMiy ta rKibidagi ulushi 20 foizdan 
oshiKni tashKil эtadi. Bozo r Munosabatla riga utish dav rining dastlabKi bosKichla rida deMoK ratiK va 
siyosiy isloxatla rning bo rishini uMuMiy baxolab, aytish MuMKinKi, O'zbekistonda Millatla ra ro 
Munosabatla r Masalasiga aloxida, эxtiyotкo rliK bilan yondashilMoKda. 
O'zining ta rKibi va MazMuni jixatidan xilMa-xil xalqla r bi rligidan tashKil topgan bizning 
jaMiyatiMizda Millatla ra ro totuvliKni saKlab Kolishda bizning Konun bazaMiz yaKindan yo rdaM be 
rMoKda. 
O'zbekiston RespubliKasining Konstituцiyasida: «O'zbekiston xalqini Millatidan Kat'iy naza r 
O'zbekiston RespubliKasining fuKa rola ri tashKil эtadi», -deb ta'Kidlanadi. O'zbekiston RespubliKasining 
«FuKa rola r saylov xuKuKla rining Kafolatla ri tug risida»gi Konuni O'zbekiston RespubliKasining хамма 
fuKa rola riga «...ijtiMoiy Kelib chiKishidan, ijtiMoiy va MulKiy MavKei, i rKiy va Millatga 
Mansub!igidan...Kat'iy naza r» teng saylov xuKuKini be radi. 
O'zbekiston xududida yashaydigan эЫк ozchiliKning xuKuKla rini xiMoya Kilish davlat Kon^p^yasi 
O'zbekiston Konstituцiyasida yaKKo! belgilab be rilgan. Unda aytilganideK, «O'zbekiston RespubliKasi o'z 
xududida istiKoMat Kiluvchi ba rcha Millat va э!а^а rning tilla ri, u rf-odatla ri va an'anala rini xu rMat 
Kilinishini ta'Minlaydi, ula rning rivojlanishi uchun sha roit ya ratadi». MustaKilliK yilla ri Millatla ra ro 
Ma'naviy va Madaniy-Ma' rifiy Munosabatla rning Kengayishi va chuKu rlashuvi ana shu Konun doi rasida 
rivojlanti rilib KelinMoKda. SHu yilla r 
Maboynida Milliy uygonish ja rayoni faKat o'zbeKla r о rasidagina Kechib KelMayoti r. O'zbekistonda 
yashayotgan boshKa Millatla rning vaKilla ri о rasida хам э^к - Madaniy, Ma'naviy asosla rda jipslashish ja 
rayonla ri faol yo'z be rMoKda. 1989 yildayoK jaMoat tashKilotla ri - Milliy-Madaniy ма rKazla r tashKil эtila 
boshlagan эdi. Xozi r RespubliKada 80 dan о rtiK Milliy- Madaniy ма rKaz Mavjud. Bula rdan ba'zila rining 
ruyxatini Kelti raMiz: 
O'zbekiston RespubliKasining ко reys Madaniy ма rKazla ri asso^a^yasi (1993 y); 
KOZOK 
Madaniy ма 
rKazi (1995 y); Ki rgiz Madaniy ма rKazi (1995 y); O'zbekiston neMisla rining «Videge rbu rt» Madaniy ма 
rKazi (1994 y); rus Madaniy ма rKazi (1994 y); O'zbekiston «^xisxa» tu гк Madaniy ма rKazi (1997 y) va 
boshKala r. O'zbekistonning Kup Millatli jaMiyatini siyosiy, iKtisodiy, Madaniy-Ma'naviy jixatdan Kayta 
KU
rish ja rayonida ijobiy rol uynaMoKda. 

---

Bizning jaMiyatiMiz эЫк gu ruxla r va Millatla r u rtasida shu xududda yashaydigan xa r Kanday 
odaMga o'zini э rKin va teng 
XUKUK
N deb xis Kilishi iMKonini be radigan o'za ro Munosabatla r u rnatishga 
intilMoKda. YU rtiMizda Milliy ayi rMachiliKning xa r Kanday 
KU
rinishla ri ко ralab KelinMoKda. Milliy 
KalondiMogliK goyat za ra rli, biz ula rdan yi гок bulishiMiz Ke гак... CHunonchi Milliy KalondiMogliK 
Kasaliga yuliKKan Kishila r o'z Milliy Ma'naviyatini bilib, boshKa Millat Ma'naviyatini tan olMaydila r. 
Bunday Munosabat taMoMila notug ri. Ula r jaxon xalqla ri Ma'naviy Me rosi u rtasidagi aloKado rliKni, bi r-
bi rini boyitishini bilMaydila r. 
Milliy MaxdudliK, xudbinliK Kasaliga chalingan KiMsala r эsa - Mening MillatiM Ma'naviyati, 
Madaniyati bulMaganda jaxon Madaniyati, Ma'naviyati bulMas эdi, degan goyat za ra rli ка rashni, goyani 
ilga ri su rib, xiMoya эtadila r. MustaKilliK sha roitida bunday za ra rli goyala rni ilga ri su rish va xiMoya 
эtishga intilish Millatla ra ro Munosabatla rning negiziga putu r etKazadi, Milliy totuvliKKa raxna soladi. Biz 
KanchaliK o'z MadaniyatiMiz, Ma'naviyatiMizni xu rMat KilMayliK, shu bilan bi rga boshKa Millatla r, jaxon 
xalqla ri Ma'naviyatiga хам xu rMat bilan ка rashiMiz loziM. 
Bizning MaKsadiMiz «YU rtiMizda istiKoMat Kiluvchi ba rcha insonla r uchun Millati, tili va dinidan 
Kat'iy naza r, Munosib xayot sha roiti ya ratib be rish, rivojlangan deMoK ratiK MaMlaKatla rdagi 
Kafolatlanadigan tu rMush da rajasi va э rKinliKla rini ta'Minlash»*^.