Ўзбекистон республикаси ќишлоќ ва сув хўжалиги вазирлиги
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
17-ilova Byudjetlashtirishning tanqidiga oid fikrlar № Byudjetlashtirishga oid tanqidning nomi Tanqidiy fikrlarning tavsifi 283 1. Byudjet tuzish va umumlashtirish ko‗p vaqt talab qiluvchi va ko‗p xarajat talab qiluvchi jarayon ekanligi Ko‗pgina korxonalarda byud-jetlashtirish jarayoniga mene-jerlarni deyarli 20-30% ish vaqti ketadi. 2003 yilda byudjetlashtirishga deyarli yarim yil vaqt ketgan bo‗lsa, 2007 yilga kelib, mazkur jarayon 2 oy vaqtni olmoqda. Demak, byudjetlashtirish soha-sida rivojlanish juda tez ketmoqda, chunki o‗tgan 4 yil ichida byudjet tuzish jarayoniga anchagina qisqardi. Shu bilan birga ko‗pgina xalqaro kompaniyalar har yili byudjetlashtirish jarayonini tezlashtirish maqsadida kom-p'yuter dasturlarini takomil-lashtirishga taxminan 1 million dollar sarflamoqda 2. Byudjetlashtirishni korxonalar tomonidan qarorlar qabul qilish bo‗yicha moslashuv- chanlikka xalaqit beruvchi byurokratik to‗siqqa aylanganligi Byudjetlarni oshirib bajarish uchun hech qanaqa rag‗bat bo‗lmaydi va byudjetlashtirish doimo takomillashtirish hamda rivojlanishga to‗siq sifatida xizmat qilmoqda. Byudjet ko‗rsatkichlarini bajarishga e'tibor qaratiladi, korxona salohiyatini oshirish esa e'tibordan chetda qoladi. Birinchidan, byudjet motiva-siyaga qarshi vosita sifatida ishlamoqda, ikkinchidan, xodimlar haqiqiy byudjet ko‗rsatkichlarini soxtalashtir-moqda. Mazkur muammolarni hal etish uchun korxonalar moslashuvchan byudjetlardan foydalanishi lozim 3. Byudjetlarni korxona strategiyasiga yo‗naltirilmaganligi Ko‗pgina buxgalterlarning ta'kidlashicha, ular korxonani strategik rivojlantirishga emas, balki joriy yil foydasiga katta ahamiyat berilishi tufayli strategik jihatdan fikrlash-mayapti. Byudjetlar, odatda kompaniya doirasida ishlab chiqiladi va iste'molchilarni qondirish hamda qiymat yaratishga yo‗naltirilmagan 4. Byudjetlarni uni tayyorlashga ketadigan O‗tkazilgan tadqiqotga ko‗ra, byudjet tuzish uchun moliya bo‗limi tomonidan sarflanadigan vaqtni 284 vaqt nuqtai nazaridan korxonalar uchun katta ahamiyatga ega emasligi yarmidan ko‗pi ma'lumotlarni umum-lashtirishga ketadi, tahlil uchun esa faqatgina 27 % vaqt sarf-lanadi. Byudjetlar odatda o‗ta byurokratlashgan va unda asosiy e'tibor ko‗pincha kom-paniya qiymatini oshirish to‗g‗risida ijodiy (kreativ) fikrlashga emas, balki byudjet shakllarini to‗ldirishga qarati-ladi 5. Byudjetlashtirishning asosiy maqsadi kompaniya qiymatini oshirish bo‗yicha rezervlarni izlash emas, balki faqatgina xarajatlarni qisqartirishdan iborat bo‗lib qolayotganligi Tadqiqotlarning ko‗rsatishi-cha, faqatgina 27 % kompa-niyalar byudjetlashtirish bilan strategiyasini muvofiqlashti-radi, 22% i tuzatish kiritilgan xarakatlar rejasini qamrovchi prognozlarga ega xolos. Undan tashqari, byudjetlar kelajakdagi pul oqimlari va aksionerlik qiymatining muhim dvigateli hisoblanayotgan nomoddiy aktivlarni o‗lchay olmayapti va ularning o‗sishiga hatto to‗sqinlik ham qilmoqda 6. Byudjetlashtirishni ijodiy va nostandart yondashuvlarni rag‗batlantirmasligi Byudjetlar korxonadagi ierar-xik aloqa va nazoratni mustah-kamlaydi. Odatda yuqori pog‗onadagi menejerlar tomo-nidan belgilab beriladigan kompaniyani faoliyat ko‗rsa-tish sharoiti byudjetlarda qat'iy belgilab qo‗yiladi. Byudjet-lashtirish jarayoni xodimlarni nazorat qilish bilan chegara-lanib, ijodiy va nostandart yon-dashuvlarni rag‗batlantira olmayapti va mazkur sharoit-larga rioya qilish mexanizmi-nigina qamrab olyapti 7. Byudjetlashtirish kompaniyani boshqarishni yangi tarmoqli tashkiliy tuzilmalarini rag‗batlantirmasligi Borgan sari ko‗pgina kompaniyalar o‗z faoliyatini markazlashmagan tizimga o‗tkazmoqda va o‗zini bozordagi raqobat sohasidagi ustunligini oshirish uchun ittifoqlar, qo‗shma korxonalar tashkil qilishmoqda. Asosida markazlashtirilgan boshqaruv tamoyillari yotadigan byud-jetlashtirish mazkur tuzilma-larni 285 boshqarishni past sama-rali vositasiga aylanib qol- moqda 8. Menejerlar tomonidan byud-jetlar tuzishda majburiyatlarini kamaytirish va shaxsiy manfatlarini ko‗paytirishga harakat qilinishi Bu holat byudjet natijalari xodimlar yoki bir guruh xodimlar guruhini rag‗batlan-tirish bilan bog‗liq bo‗lganda ayniqsa yaqqol namoyon bo‗ladi. Bunday xatti-harakat korxonada yuz bersa va keng tarqalsa, u holda korxonani rivojlantirishga bo‗lgan intilish butunlay yo‗qoladi 9. Byudjetlarning yangilanish darajasining pastligi Byudjetlar ayniqsa, yillik byudjetlar kam hollardagina yangilanadi. Byudjetlar bir yilga tuziladi va ko‗pincha birinchi oyning oxiridayoq eskirib qolsada mazkur muddat ichida odatda o‗zgartirilmaydi 10. Byudjetlarni unchalik asoslanmagan taxmin va farazlarga asoslanishi Ko‗pincha an'anaviy byud-jetlar cheklangan asosga ega bo‗lgan farazlarni o‗zida qamrab oladi. Byudjet ishlab chiquvchilar tasdiqlangan byudjetlarni bajarish tartibini e'tibordan chetda qoldiradi. Agar farazlar noto‗g‗ri bo‗lsa, u holda yuz berishi mumkin bo‗lgan chetlanishlar tahlili chegaralangan bo‗ladi. Kompa-niya rahbariyati ham mazkur jarayonga byudjetlarni ma'lum foizlarga ixtiyoriy ravishda kamaytirish yoki ko‗paytirish orqali ko‗maklashadi 11. Byudjetlar tomonidan korxona ichidagi to‗siqlarning mustah- kamlanishi Byudjetlar bilim va ma'lu-motlarni erkin almashishiga yordamlashish o‗rniga korxona ichidagi to‗siqlarni mustah-kamlamoqda. Hamma o‗zini maqsadiga erishishga harakat qilishi tufayli sinergetik samarani yaratish uchun hamkorlik qilish bo‗yicha hech qanday manfaat, rag‗bat bo‗lmaydi 286 12. An'anaviy byudjetlashtirishni xodimlarda o‗ziga yetarli baho berilmayotganligi hissini uyg‗otishi Byudjetlashtirish odatda xo-dimlarga ko‗paytirilishi kerak bo‗lgan aktivlar sifatida emas, balki kamaytirilishi kerak bo‗l-gan xarajatlar sifatida qaraydi. Undan tashqari, byudjetdan voz kechish ―erkinlik va mus-taqillikni qadrlaydigan‖ yuqori malakali menejerlarni jalb qilishga olib kelishi mumkin degan fikrlar ham mavjud. Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|