Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

Xalqaro hisoblashuvlar banki (XHB) Shveystariyaning Bazel shahrida joylashgan bo’lib, u xalqaro moliyaviy tashkilot hisoblanmasada, bank faoliyatini xalqaro tartibga solishda etakchi rol o’ynaydi. XHB Evro’aning deyarli barcha mamlakatlarini, Kanada, Avstraliya, Ya’oniya hamda AQSh tijorat banklari guruhini o’z tarkibida birlashtiradi. 70 dan ortiq Markaziy banklar o’zlarining oltin-valyuta zahiralarini XHB hisobvaraqlarida saqlaydilar.
Evro’a tiklanish va taraqqiyot banki (ETTB) Sharqiy Evro’a hamda sobiq Ittifoq mamlakatlariga valyuta-moliya sohasida ko’maklashishni muvofiqlashtirish maqsadida 1990 yilda tashkil etildi. Uning asosiy faoliyati Markaziy va Sharqiy Evro’a, MDH mamlakatlarini isloh qilish jarayonlari bilan bog’liq turli ko’rinishdagi dastur va loyihalarni moliyalashtirishga, bu mamlakatlarning jahon xo’jaligiga moslashuvini jadallashtirishga ko’maklashishga yo’naltirilgandir.
Bugungi kunda sanab o’tilgan bu kabi davlatlararo tashkilotlarning xalqaro valyuta-moliya sohasidagi munosabatlarni tartibga solish va yanada takomillashtirishga qaratilgan faoliyatining ahamiyati tobora oshib bormoqda. Shu bilan bir qatorda mazkur tuzilmalarning rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam ko’rsatish tartibini takomillashtirish, bunda ko’mak berilayotgan mamlakatlarning milliy manfaatlariga ‘utur etkazmaslik, faoliyat yo’nalishi sifatida ko’’roq iqtisodiy maqsadlarning ilgari surilishi kabi jihatlarga e’tibor kuchaytirish zarur bo’ladi.


Xulosalar

1. 
   Barcha mamlakatlar tashqi savdosi majmui xalqaro savdoni tashkil etadi. Xalqaro savdo – bu turli davlat-milliy xo’jaliklari o’rtasidagi tovar va xizmatlarning ayirboshlash jarayonidir. Xalqaro savdo qadimdan mavjud bo’lsada, faqat XIX asrga kelib, ya’ni deyarli barcha rivojlangan mamlakatlar xalqaro savdo aloqalarida ishtirok eta boshlashi bilan jahon bozori shakliga kirdi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning tarkibiy qismi hisoblangan xalqaro savdo tashqi savdo aylanmasi, eks’ort va im’ort kabi ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi.
   
2. 
   Ka’ital eks’ort qilish ham o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’ladi. Ka’ital eks’orti kredit berish yoki chet el korxonalari akstiyalariga maqsadli qo’yilmalar kabi shakllarda amalga oshirilib, ka’ital chiqarilgan vaqtda eks’ort qiluvchi mamlakatdan mablag’lar oqimini taqozo qiladi va shu orqali tasarrufida bo’lgan resurslar hajmini qisqartiradi. Boshqa tomondan, ka’ital eks’orti chet davlatlarning mazkur mamlakatdan bo’lgan qarzlarini ko’’aytiradi. U jahon bozoriga tovarlarning keyingi eks’orti uchun qulay sharoit yaratadi va chet el valyutasida foiz yoki divident shaklida barqaror daromad olish omili hisoblanadi.
   
3. 
   Mamlakatdagi aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi eks’ort hajmi uning iqtisodiyotining «ochiqligi» darajasini ifodalaydi. Eks’ort salohiyati (eks’ort imkoniyatlari) – bu mazkur mamlakat tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotning o’z iqtisodiyoti manfaatlariga ‘utur etkazmagan holda jahon bozorida sotishi mumkin bo’lgan qismi.
   
4. 
   Xalqaro savdoda ishtirok etish har bir mamlakat uchun milliy ishlab chiqaruvchilarni tashqi raqobatdan himoya qilish vazifasini dolzarb qilib qo’yadi. Bu vazifa mamlakatlarning savdo siyosati orqali amalga oshadi. Jahon amaliyotida bu siyosatning ‘rotekstionizm (tashqi ta’sirdan himoyalash) va fritrederlik (savdoga to’liq erkinlik berish) kabi shakllari keng tarqalgan.
   
5. 
   Iqtisodiy bitimlar - qiymatning har qanday ayirboshlanishi, ya’ni tovarlar, ko’rsatilgan xizmatlar yoki aktivlarga mulkchilik huquqining bir davlat rezidentlaridan boshqa davlat rezidentlariga o’tishi bo’yicha kelishuvlar. Har qanday bitim ikki tomoniga ega bo’ladi va shu sababli to’lov balansida ikki tomonlama yozuv tartibiga rioya qilinadi. Har bir bitim to’lov balansining debet va kredit qismlarida o’z ifodasini to’adi.
   
6. 
   Iqtisodiyot sub’ektlarining davlat va Markaziy bank siyosatiga ishonchsizligi to’lov balansi krizisini chuqurlashtiruvchi omil hisoblanadi. Milliy valyuta qadrsizlanishining kutilishi chet el valyutalariga chayqovchilikka qaratilgan talabni rag’batlantiradi.
   
7. 
   ‘ulning jahon xo’jaligida amal qilishi va turli xalqaro iqtisodiy aloqalarga (tashqi savdo, ishchi kuchi va ka’ital migrastiyasi, daromadlar, qarzlar va subsidiyalar oqimi, fan-texnika ayirboshlash, turizm va h.k.) xizmat qilishi bilan bog’liq iqtisodiy munosabatlar-xalqaro valyuta-kredit munosabatlari deb ataladi. U ‘ulning xalqaro to’lov munosabatida amal qilish jarayonida vujudga keladi.
   
8. 
   Har qanday valyuta tizimining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri valyuta kursi hisoblanadi. Valyuta kursi bir mamlakat valyutasining boshqa mamlakat valyutasidagi ifodalanishini ko’rsatadi.
   
9. 
   Nazariy jihatdan valyuta kurslarining tebranishini tushuntirish, xarid qilish layoqatining ‘aritet (turli mamlakatlar ‘ul birliklari qiymatining bir-biriga nisbati) nazariyasi yordamida beriladi. Bu nazariyaga ko’ra, kurslar nisbatlarini aniqlash uchun, ikki mamlakat iste’molchilik tovarlari «savati» narxlarini taqqoslash talab qilinadi.