12
Sobiq Ittifoq bank tizimida Davlat
banki monopol mavqega ega
bo‘lib, o‘z vaqtida emissiya instituti, qisqa muddatli kreditlashtirish va
xo‘jaliklarga hisob-kitob operatsiyalari bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi
markaz hisoblanardi. Ham emissiya, ham hisob-kitoblar,
ham kreditlar
bo‘yicha mijozlarga xizmat ko‘rsatish funksiyalarining bir joyda mo-
nopollashuvi Davlat bankini boshqaruv va nazorat organiga aylantirgan
edi.
O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi iqtisodiy mus-
taqillik sari qo‘yilgan ilk qadam bo‘ldi. Mustaqil
yosh davlatimiz siyo-
satining eng muhim yo‘nalishlaridan biri bank tizimini isloh qilishning
dastlabki bosqichida 1991-yilda qabul qilingan «Banklar va bank faoli-
yati to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni bozor sharoitlariga
mos banklar institutini vujudga keltirishning asosiy yo‘nalishlarini bel-
gilab berdi.
Mazkur qonunga muvofiq SSSR davlat bankining hududiy bo‘limi
O‘zbekiston Respublikasining Markaziy bankiga
aylantirildi va u be-
vosita davlat boshchiligida bank tizimini isloh qilishni boshladi. Juda
qisqa muddat ichida respublikamizda ikki pog‘onali bank tizimi vujudga
keltirildi.
«O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshchiligidagi ikki
bosqichli bank tizimini tashkil qilish respublikaning iqtisodiy musta-
qillikka erishish hamda bozor munosabatlariga o‘tish
ehtiyojlariga mos
keladi»,
1
ya’ni ikki pog‘onali bank tizimining yuqori pog‘onasining
bosh maqsadi milliy valuta – so‘mning barqarorligini ta’minlashdan ibo-
rat bo‘lgan Markaziy bank, quyi pog‘onasini esa bevosita mijozlar bilan
ishlovchi tijorat banklari tashkil etadi (3-chizma).
Shunday qilib, O‘zbekistonda bank tizimi ikki pog‘onali bo‘lib, bi-
rinchi pog‘onada O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki,
uning mar-
kaziy apparati va viloyatlari bo‘yicha Markaziy bank bosh boshqar-
malari tursa, ikkinchi pog‘onada tijorat banklari, ularning sho‘balari,
chet el banklari sho‘balari turadi.
O‘zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi
qonuniga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasida tashkil etilgan hamma
banklar bank faoliyatining subyektlari hisoblanadi
va ular tarkibiga qu-
yidagilar kiradi:
1
Karimov I.A. O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida. – T.: O‘zbekiston, 1999.