Zbekiston respublikasi oliy va o

xiyanat qilding„
, it uvli! 
-Tuzumni 
unutding„
!(278-bet). 
-Xiyanatkaring„ kim?(277-bet). 
-Siz ozod 
bo„lding„iz
-dedi xon, devong„a chiqib o„z 
ishing„izg„a
qarang! 
(279-bet). 
Jallod xanjarini enggiga 
yanib
 Anvar ustiga engashti(281-bet). 
-
Tegimiz
ariq, 
loyg„a
botasan(282).Qo„rg„on kungirasidan Sultonalining 
ko„lagasi
(ko„lanka-soyasi) 
quyig„a
enggashti(282-bet).Yigirma qadam chamasi 
borg„ach, Ra‟noning 
kafshi 
loyg„a tishlashib oyog„ uzolmay to„xtadi (283-bet). 
-
Akun, suvor
 bo„ling (otga mining demoqchi)(283-bet). 
Domla Niyoz yorlig„ni tugatib, qog„ozni 
manglay
iga ko„tardi va ikki qo„llab 
Xudoyorga uzatdi.(86-bet). 
Yaqingacha sheva vakillari nutqida ‖manglay‖ so‗zi faol ishlatilgan bo‗lsa, 
keyingi paytda ularning tojik tilidan kirgan ―peshona‖ shakli ko‗proq qo‗llanadigan 
bo‗ldi, ―manglay‖ so‗zi ko‗proq stilistik vazifa bajaradigan holga kelib qoldi 
deyish mumkin. 
Men bu 
jigitni
 mirzabashi qilmaqchi bo„ldim,-dedi xon va tizasi tegidan bir 
qog„oz olib, domla Niyoziyga 
uzatti
, o„qing, domla (Abdulla Qodiriy.”Mehrobdan 
chayon” 85-bet). 
Bu o‗rinda xususan hozirgi imloda ―ng‖ birikmasi bilan ifodalangan burun 
tovushining matnda ayrim so‗zda til oldi, ba`zi so‗zda til orqa qilib talaffuz 
qilinishiga e`tibor bersak, bu holning Qo‗qon shevasiga fonetik jihatdan mos 
ekanligiga ishonch hosil qilamiz. Abdulla Qodiriy asarlarida qo‗llangan Qo‗qon 
sheva xususiyatlarini dars jarayonida o‗quvchilarga to‗g‗ri tushuntirish faqat til 
nuqtayi nazaridangina emas, balki xalq tarixini to‗g‗ri talqin qilishi jihatidan ham 
muhimdir. 
O‗zbek tili turkiy tillar ichida ko‗p shevali til bo‗lib, bu shevalar adabiy tilni 
boyitishga xizmat qilgan. Abdulla Qodiriy buyuk so‗z san`atkori va ustasi, xalq 
jonli tilini yaxshi bilgan va undan mohirona foydalana olgan ijodkordir. Uning 
qaysi asarini o‗qimaylik har qadamda shevaga xos so‗zlarga duch kelamiz. Abdulla 
Qodiriy o‗zining ―Mehrobdan chayon‖ asarini yozishda tarixiy shakllar bilan bir 
qatorda xalq tili, xususan Qo‗qon guruh shevalaridan ham ma`lum maqsad uchun 
o‗rinli foydalangan. ―Mehrobdan chayon― asarini o‗qish jarayonida Qo‗qon xonligi 

---

525 
haqidaligiga e`tiborni qaratsak, bu holni tabiiyligiga ishonch hosil qilamiz. 
Jumladan, quyidagi matnda bu hol juda ochiq ko‗zga tashlanadi: 
-Hissiyotga qattiq berilibsan, Ra‟no... Har qadamingda seni bir falokat 
kutadir, menga qolsa