13-Ma`ruza
Mavzu` Antropogenlik omillar. Yong`in ekologik omil sifatida. O`simliklarni muxitning indikatori sifatida foydalanish.
Reja
1. Antropogenlik omil
2. To`g`ridan-to`g`ri ta`sir etish
3. Yong`in ekologik omil sifatida
4. O`simliklarni muxitning indikatori sifatida foydalanish
49
Tayanch so`zlar: Antropogenlik omil, to`g`ridan-to`g`ri ta`sir etish, To`g`ridan-to`g`ri ta`sir
etish, sho`pish, o`rish, rekreatsionallik, ruderal`, o`rt indikator, geologiyalik induktsiya.
O`simliklarga ta`sir etadigan borcha ekologik omillarning ichidagi eng Yoshi, eng
kerakligi va umuma buzilivchilik tasirini tigizadigan omil-bul antrpogenlik omil bo`lib topiladi.
Odam ekosistemasiniing geterotroflik bo`laginiing zvenosi vakili sifatida erta vaqtlardan
boshlab-aq o`simliklar qatlamina tasirini tikgizadi. Odamning hayotiganing baslanishdagijiynash
davrida o`simliklarga ta`sir hayvonlarnikidan az ayirmashilikga ega bo`lib, al
odamlarning mehnat harakatining kem-kemnen Rivojlanishi bilan o`simliklarga va o`larning
hayotiy muxitina hozirgi katta va harxil formada ta`sir ete baslagan. Odamlarning tabiyatga
bo`lgan tasirining tezligi ongli va ongsiz to`rda bizing uaqtimizdagi Ilmiy texnikaviy
revolyutsiya, xalq soniniing usishi davrida birmunsha o`sti. Misoli` ayiemgi er o`rta va Kishik
Osiyo, Messopotomiya madaniyatning markazining tumanlari bo`lgan ellarida O`rmonlarni
sho`pish usha joylarning quriqloshib cho`listanlikqa aylanishina olib keladi. Afrika va Indiya
tropik o`rmonlarning moydanlarining qishqarishi savanna moydanlari-ning kengayishiga olib
keladi. Shunday hadiysalar Janubiy Amerikada da bo`lib o`tti. Oldingi madeniyatning markazi
bo`lgan O`rto Osiyoda Amudar`ya va Sirdar`ya jagalarida, Yanada Oraylik Aziya va Shimol
Amerikada da mal chorvachiligining katta rivojlanishlari bul erlarda siljimali qumliklarning
kengnen tarqalishina olib keldi. Al Shimol Amerikada o`rmonlarni yo`q etish eroziyani foyda
etib {bedland} dep ataladigan katta kengisliklar kelib chiqdi.
O`simlik qatlamina insonlarning ta`sir juda katta. Bunday ta`sirlar hamma vaqtta
maqsadga muvoffiq bo`lib belgili bir maqsetga qaratila bermagan. Shunga bog`lik o`larning
ta`sir qanday da bir maqsadga ega bo`ladi. Biroq bul doimiy foydali bola bermaydi. Sababi
ba`zida odamzot o`simlikti o`zlarining foydasi uchun o`larni kesip yo`q etsa, ularni o`sirgan,
tarbiyalagan. Natijada insonlar o`simliklarning hozirgi sortlarin foyda etti. Shunday qilib
odamlar o`z hayotida o`simlik qatlamlariga ongli va ongsiz formada ta`sir etib kelgan.
A.P. Shennikovning (1950) ko`rsatuvi bo`yicha odamlarning o`simliklarga ta`sirlarining
asosiy formalari ikki to`rli bo`ladi - t i k k e l e y t a s i r e t i sh i Shuning ichida odamlarning
mehnat harekatiga bog`lik o`simliklarni jiyna7 basxila7, sho`pish o`rish va boshqalar al
to`g`ridan-to`g`ri to`rine o`simliklarning yashash muxitin odamlarning to`g`ridan-to`g`ri to`rda
o`zgartishi bo`lib xisoblanadi. Bul odamlarning muxitga to`g`ri-to`g`ri tasirinien o`simliklarning
o`zgarishi bilan muxitta o`zgarishi mumkin. Misoli` o`rmonlarni keskende yaki hozirgi to`rlarni
otirg`izganda. Shunday qilib odamlarning o`simliklarga to`g`ri va to`g`ridan-to`g`ri tasirini birbirigan
ayirish juda shartli emas.
Odamlarning o`simliklar qatlamina ta`sirlarining hozirgi har xil formalari I-keste
keltiriklgen. Bunda tekgina asosiy formalari ko`rsatilgan. Al shu darslikta asosan autoekologik
darajada qaratiladigan o`simliklarning hayotigaga ta`sir etadigan antropogenlik omillar tug`risida
so`z etiladi.
Dostları ilə paylaş: |