7-ma’ruza tilning fonetik-fonologik sathi

3-ma’ruza Leksema va uning til qurilishidagi maqomi

Reja

• 1.Leksema tushunchasi.
• 2.Leksemaning paradigmatik munosabatlari.
• 3.Leksemaning sintagmatik munosabatlari.
• 4.Leksemaning ierarxik munosabatlari.
• Leksema ikki jihatli birlik.

So'z tilning eng muhim nominativ birligidir, chunki u borliqdagi narsa- buyumlarni. predmet sifatida tasavvurqilinadigan mavhum tushunchalarni, harakat-holatni, rang-tus, maza-ta'm, hajm-miqdor, xislat kabi belgi- xususiyatlarni nomlaydi: daraxt (predmet nomi), ong (mavhum tushuncha nomi), ishlamoq (harakat nomi), oq (rang-tus nomi), shirin (maza-ta'm nomi), katta (hajm nomi), besh (miqdor nomi) kabi. Tilning lug'at boyligidagi bunday so'zlar leksik birliklar sanaladi.

• So'z tilning eng muhim nominativ birligidir, chunki u borliqdagi narsa- buyumlarni. predmet sifatida tasavvurqilinadigan mavhum tushunchalarni, harakat-holatni, rang-tus, maza-ta'm, hajm-miqdor, xislat kabi belgi- xususiyatlarni nomlaydi: daraxt (predmet nomi), ong (mavhum tushuncha nomi), ishlamoq (harakat nomi), oq (rang-tus nomi), shirin (maza-ta'm nomi), katta (hajm nomi), besh (miqdor nomi) kabi. Tilning lug'at boyligidagi bunday so'zlar leksik birliklar sanaladi.

Leksik mazmunli so'zlar leksikologiyada, grammatik mazmunli so'zlar esa grammatikada (so'z turkumlari bilan bog'lab) o'rganiladi.

• Leksik mazmunli so'zlar leksikologiyada, grammatik mazmunli so'zlar esa grammatikada (so'z turkumlari bilan bog'lab) o'rganiladi.

Tilshunoslikda leksik mazmunli so'zlarning strukturasi har xil ta'riflanmoqda: ayrim manbalarda leksik mazmunli so'zlarning ifoda plani (tovushlardan tarkib topgan nioddiy tomoni) leksema deb, mazmun plani (ifodalanuvchisi) esa semema deb ta'riflanadi. Demak, leksema va semema leksik birlikning (so'zning) o'zaro aloqada bo'lgan ikki tomoni ekanligi aytiladi"-. Boshqa manbalarda esa leksema so'zning ifoda planigina emas, balki lining* ifoda ya mazmun planlari birligidan iborat yaxlit butunlik ekanligi ta'kidlanadi.

• Tilshunoslikda leksik mazmunli so'zlarning strukturasi har xil ta'riflanmoqda: ayrim manbalarda leksik mazmunli so'zlarning ifoda plani (tovushlardan tarkib topgan nioddiy tomoni) leksema deb, mazmun plani (ifodalanuvchisi) esa semema deb ta'riflanadi. Demak, leksema va semema leksik birlikning (so'zning) o'zaro aloqada bo'lgan ikki tomoni ekanligi aytiladi"-. Boshqa manbalarda esa leksema so'zning ifoda planigina emas, balki lining* ifoda ya mazmun planlari birligidan iborat yaxlit butunlik ekanligi ta'kidlanadi.