Gerbert Spenser hayoti va faoliyatiga nazar. G. Spenserning falsafiy qarashlari. Bilish muammosi. Jamiyat va tarixga Spenserning munosabati

Mavzu: Gerbert Spenser falsafasida pozitivizm


Reja:
Kirish

1. 
   Gerbert Spenser hayoti va faoliyatiga nazar.
   
2. 
   G.Spenserning falsafiy qarashlari. Bilish muammosi.
   
3. 
   Jamiyat va tarixga Spenserning munosabati.
   
4. 
   Pozitivizm
   

Xulosa
Ilova.

Toshkent – 2022
Kirish
«Tarix falsafasi» atamasi nisbatan yaqinda paydo bo‘lgan bo‘lsa-da, dastlabki falsafiy-tarixiy g‘oyalar qadim zamonlardayoq vujudga kelgan. Shu sababli tarix falsafasining hozirgi konsepsiyalari mohiyatini yaxshiroq anglab yetish uchun tarixiy o‘zlikni anglashning tadrijiy rivojlanish jarayoniga nazar tashlash lozim. Tarixiy jarayonning yagonaligi va rang-barangligi, uni davriylashtirish va uning shakllarini tizimga solish haqidagi tasavvurlar, shuningdek insoniyat tarixiy rivojlanishini harakatlantiruvchi kuchlar va uning yo‘nalishi haqidagi masala har doim yuqorida zikr etilgan jarayonning muhim tarkibiy qismlari hisoblangan. XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr boshida tarixiy bilim sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarildi. Turli matnlarning tarixiy va lingvistik tahlili metodlarining takomillashishi, arxeologiyaning rivojlanishi, o‘tmish guvohliklariga yanada tanqidiyroq yondashish natijasida tarixiy bilim fan maqomini qo‘lga kiritdi. Shu bilan bir vaqtda tarixiy va tabiiy ilmiy bilimlar butunlay har xil ob'ektlarga mansub bo‘libgina qolmasdan, o‘zlari ham bir-biridan butunlay farq qilishi yanada teranroq anglab yetildi. Tarixiy o‘zlikni anglash jarayoni evolyusiyasining keltirilgan tavsifi bizga tarix falsafasining hozirgi konsepsiyalariga nazar tashlash imkonini beradi. Bu konsepsiyalar orasida gnoseologik yo‘nalish (tanqidiy tarix falsafasi), ontologik konsepsiya, aksiologik konsepsiya, tarixning texnokratik konsepsiyalari alohida o‘rin egallaydi.
Gerbert Spenser evolyutsiya nazariyasini va shaxsning jamiyatdagi ahamiyatini himoya qilgan ingliz sotsiologi va faylasufi. Bundan tashqari, u dinning o'rniga fanning ahamiyatini targ'ib qildi. U 19-asr oxiridan 20-asr boshlariga qadar eng muhim ziyolilardan biri edi. Spenser tabiatshunos Charlz Darvinning turlarning kelib chiqishi haqidagi nazariyalariga asoslanib, jamiyatlarning vaqt o'tishi bilan rivojlanish kontseptsiyasini tushuntirdi. U "tabiiy tanlanish" insoniyat jamiyatlari, ijtimoiy tabaqalar va shaxslarga qanday taalluqli ekanligini tushuntirib berdi.


Xulosa
Spenser o'z davri mutafakkirlariga murojaat qilib, an'anaviy diniy e'tiqodni zamonaviy ilm-fan yutuqlari bilan almashtirgan e'tiqod tizimiga ega bo'lishni talab qildi. Ingliz sotsiologining falsafiy versiyasi deizm (Xudoga bo'lgan ishonch) va pozitivizmning kombinatsiyasi bilan shakllangan. Bir tomondan, unga XVIII asrda otasining deizm (an'anaviy diniy g'oyalardan ajralib turadigan) va mashhur Jorj Kombning asarlari ta'sir ko'rsatdi. Spenser sintetik falsafaning maqsadlarini belgilab berdi: birinchisi, olam hodisalarining ilmiy izohlarini kashf qilishda istisnolar mavjud emasligini namoyish etish; aks holda, buni tasdiqlaydigan tabiiy qonunlar mavjud edi. Spenserning ishi biologiya, psixologiya va sotsiologiya haqida yozishga asoslangan bo'lib, ushbu ilmiy fanlarda tabiiy qonuniyatlarning mavjudligini namoyish etishga harakat qildi. Sintetik falsafaning ikkinchi maqsadi xuddi shu tabiiy qonunlar muqarrar taraqqiyotga olib kelganligini ko'rsatish edi. Ogyust Konte faqat ilmiy uslubning birligini ta'kidlagan. Aksincha, Spenser ilmiy bilimlarni asosiy qonun: evolyutsiya qonuni bilan birlashtirishga intildi. Spenser pozitivistik sotsiologiya g'oyalarini fan faylasufi Ogyust Kontdan o'z loyihasi uchun o'qigan va ma'lum darajada qarz olgan. Shunga qaramay, Spenser pozitivizmning mafkuraviy jihatlarini rad etdi, ijtimoiy ilmni evolyutsiya tamoyili nuqtai nazaridan isloh qilishga urindi, unga koinotning biologik, psixologik va sotsiologik jihatlarini tatbiq etdi.
Spenser dastlabki sotsiologiyaga qimmatli hissa qo'shgan, ayniqsa, uning tarkibiy qismlarini ijtimoiy totuvlik uchun ishlaydigan butun tizim sifatida ko'rib chiqadigan tarkibiy funktsionalizmga ta'siri haqida tadqiqot olib bordi. Biroq, uning Charlz Darvin g'oyalarini sotsiologiya sohasiga kiritishga urinishi muvaffaqiyatsiz tugadi. Amerikalik sotsiolog Lester Frenk Uord Spenser nazariyalariga hujum qildi. Amerikalik Spenserning ishiga qoyil qolgan bo'lsa-da, u siyosiy xurofotlar uni adashtirdi deb hisoblar edi. XX asrning boshlarida Maks Veber Spenser nazariyalari ta'sirida bo'lgan metodologik antipozitizmni namoyish etdi. Spenserning eng munosib hissasi va tabiiy qonuniy jarayonlarida omon qolishi ijtimoiy fanlar, siyosat va iqtisodiyot sohalarida doimiy jozibadorlikka ega edi.