Zbekiston davlatchiligining shakllanish asoslari

4-MAVZU O‘ZBEKISTON DAVLATCHILIGINING
SHAKLLANISH ASOSLARI

Reja:

4.1. Ilk davlatlar rivojlanishining davrlashtirilishi.
4.2. Boshqaruv tizimi va ilk dan latlar paydo bo‘lishining ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy asoslari.
4.3. Davlatchilik kelib chiqishiga doir nazariyalar. Davlat shakllari va boshqaruv tizimi.
4.1. Ilk davlatlar rivojlanishining davrlaslıtirilishi

O‘rta Osiyo o‘ziga xos tarixiy-geografik va tarixiy-madaniy hu- dud hisoblanib, ikkita yirik daryo — Amudaryo va Sirdaryo tufayli bu hududlarda ko‘p asrlar davomida sivilizatsiya taraqqiy etib borgan. Mazkur hududda paydo bo‘ lgan davlatlar qadimgi davrlarda va o‘rta asrlarda ham o‘ziga xos xususiya.t1ari bilan ajralib turgan. Qadimgi davrlarda Xorazm, Sug‘d, Baqtriya viloyatlaridagi etnik, moddiy madaniyat, til va yozuv bir-biriga yaqin bo‘lgan. Bu holat har bir vilo-

yaming tarixiy-madaniy shakllari hamda madaniy taraqqiyot darajasi bilan izohlanadi.
So‘nggi yillar tarixshunosligida O‘ zbekiston tarixidagi qadirngi davlatlar rivojlanishining davrlashtirilishi ishlab chiqildi (E.V. Rtveladze).
Ushbu davrlashtirish tarixiy hamda arxeologik tadqiqotlar natijalariga asoslangan bo‘lib, mil. avv. II mingyillining ikkinchi yarmidan milodiy III—IV asrlargacha bo‘ lgan quyidagi 6 ta davrga ajratiladi:
Birinchi davr — mil. avv. 11 mingyillikning ikkinchi yarimi
Bu davrda shimoliy Baqtriya (Surxon vohasi) da davlatchilikning İlk ko‘rinishi shakllanib, uning tepasida oqsoqollar kengashi va saylanadigan hukmdor turgan bo‘lishi mumkin. Bunday ko‘rinishdagi ilk davlatlar bu davrda Baqtriya hududlarida shakllangan nisbatan yirik uyushmalar tarkibiga kirgan bo‘lislıi ehtimoldan xoli emas. Nisbatan taraqqiy etgan iqtisod, jumladan, sug‘orma dehqonchilik, sopol va metall hunarmandchiligi, ichki va tashqi savdo munosabatlari bunday uyushmalarning davlatchilik xususiyatidan dalolat beradi.
Ammo davlatchilikning muhim belgisi hisoblangan yozuvning bu hududlar- da mavjudligi hozirga qadar to‘1a isbotlanmagan.