  1 Ramiz Dəniz

                                                     
 
  
                                                                            
                                                    
25 
Yuxarıda qeyd etdiyim kimi Vasko da Qama hələ 1497-
ci  ildə  Atlantik  okeanında  cənuba  doğru  üzərkən  ekvator 
xəttinə  çatmamış,  marşrutdan  yayınaraq,  ekvatorial  cərə-
yanının  vasitəsilə  təxminən  1000  km.  sağ  tərəfdə  yerləşən 
Braziliyaya gedib çıxa bilərdi.
 
 
            
 
                     
Pedro Alvareş Kabral (1467-1520) 
                  XIX əsrin əvvəlindəki qravüradan
 
 
Hər  şeyi  ardıcıllıqla  araşdırsaq,  onda  görərik  ki,  Pedro 
Kabralın  kəşfində  çoxlu  qaranlıq  məqamlar  var.  Ekspedi-
siya martın 22-də bir gəmi itkisi ilə, Yaşıl Burun adalarının 

---

                                                     
 
  
                                                                            
                                                    
26 
mərkəzi  adalarından  biri  olan  San-Nikolaunu  tərk  edən 
kimi kursu birbaşa cənuba tutur. Ekvator xəttini keçən kimi 
onlar  qərb  istiqamətində  hərəkəti  davam  etdirir  və  aprelin 
22-də  17
0 
c.  en  dairəsində  Braziliya  sahillərinə  yan  alır. 
San-Nikolau adası təxminən 24
0 
qərb uzunluğunda, Brazili-
yanın  Korumban  burnu  isə  39
0 
qərb  uzunluğunda  yerləşir. 
Belə başa düşmək olar ki, eskadra yolda olarkən, cənub ilə 
hərəkət  etdiyi  xətdən  15
0 
qərbə  doğru  uzaqlaşır.  Bu  isə 
Korumban  burnunun  yerləşdiyi  enlikdə  1600  km.  məsafə 
edir. 
 
Naviqasiyanın  inkişaf  etdiyi  bir  dövrdə  belə  bir  kobud 
səhvə  yol  vermək  mümkün  deyildi.  Ən  azı  ona  görə  ki, 
portuqal dəniz səyyahları bir neçə il ərzində Afrikanın qərb 
sahillərini  kəşf  etmiş  və  bütün  ərazinin  xəritələrini  tərtib 
edərək,  Portuqaliyanın  monarxına  təhvil  verirdilər. 
Kabralın  missiyasını  diqqət  mərkəzində  saxlayan  ispan 
cəsusları  və  tanınmış  şturman,  losman,  kaputan  və 
naviqatorlar  dəqiq  bilirdilər  ki,  okeanda  azaraq,  1600  km-
lik məsafəni kor-koranə qət etmək absurddur. Ona görə ki, 
Cənubi-Passat cərəyanının hökm sürdüyü bir yerdə gəmilər 
birbaşa  qərb  istiqaməti  ilə  hərəkət  ediblər.  Buna  isə  yolda 
azmaq  deyilmir.  Portuqallar  məqsədli  şəkildə  bir  kursu 
nəzərdə  tutub  və  həmin  kurs  ilə  də  səyahətlərini  davam 
etdiriblər. 
 

---

                                                     
 
  
                                                                            
                                                    
27 
Kabralın “kəşf” etdiyi Paskual dağı (536 m.) Korumban 
burnundan qərbdə 17
0 
c. en dairəsində yerləşir, San-Nikolau 
adası isə 16
0 
37
/ 
ş. en dairəsindədir. 
 
İ. P. və V.İ. Magidoviçlər qeyd edirlər ki, “deməli, gəmi-
lər  cənub  istiqamətində  hərəkət  edərkən  Paskual  dağının 
yerləşdiyin  enliyə  qədər  33
0
  30
/   
yol  qət  etməliydi,  bu  isə 
3700 km-dən çox məsafə edir. 
 
Peru  Kaminyanın  məlumatına  əsasən,  şturmanların 
verdikləri  hesabatda  onların  4000  km.  yol  qət  etmələri 
göstərilir. Onda, Kabralın əvvəlcə 17
0 
c. en dairəsinə kimi 
cənub  istiqamətində  üzməsi,  oradan  isə  kursu  birbaşa 
qərbə  döndərərək  yolunu  davam  etdirməsi  inandırıcı 
görünmür.
1
 
 
Bundan  belə  nəticə  çıxarmaq  olar  ki,  okean  keçidi 
zamanı ekspedisiyaya Kabral yox, bilavasitə həmin marşru-
tu  yaxşı  tanıyan  dənizçi  başçılıq  etmişdi.  Əks  təqdirdə 
səyahət  vaxtı  dənizçilər  tərəddüd  edərək,  çətinliklərlə 
üzləşə  bilərdilər.  Çünki  adəti  üzrə  uzun  müddət  torpaq 
görünməyəndə  ekspedisiya  iştirakçıları  qiyam  qaldırıb, 
admiral və kapitandan kursu dəyişməyi tələb edirlər. 
 
Yaşıl  Burun  adalarının  San-Nikolau  adasından  Korum-
ban  burnuna  qədər  təxminən  (okeanlardakı  cərəyanları 
                                                 
        1
 И. П. Магидович, В. И. Магидович. Очерки по истории географи-
ческих открытий, II том. Москва, “Просвещение”.
 1982. стр.54.
 

---

                                                     
 
  
                                                                            
                                                    
28 
törətdiyi  maneələrlə  birlikdə)  4000  km-lik  məsafə  var. 
Gəmilərin hərəkət marşrutunu müəyyən etdikdə, görərik ki, 
onlar  yalnız  cənub  kursu  ilə  məsafələri  qət  ediblər. 
Korumban  burnunun  yerləşdiyi  enlikdə  məsafə  1600  km-
dir. Əgər gəmilər həmin enliyin yerləşdiyi ərazidə yollarını 
azıb, uzun müddət qərb istiqamətində hərəkət ediblərsə, bu 
inandırıcı görünmür. Ona görə ki, adi dənizçiləri demirəm, 
ən azı şturmanlar həmin yolu azmadan xəbər tutmalıydılar. 
Onların  okeanda  manevr  etmək  və  oriyentiri  tutmaq  üçün 
kompasları vardı.
 
Kompas  olduğu  halda  bu  qədər  məsafəni  azmış  şəkildə 
qət  etmək  absurd  sayılır.  Müəyyən  mənada  həmin  dövrdə 
bu  da  mümkündür.  Hava  dumanlı  və  yaxud  da  küləkli 
olanda  nəzərdə  tutulan  kursdan  yayınmaq  olar,  o  da  ki, 
maksimum 300-400 km. uzun müddətli fırtınalı havada isə 
500-700  km.  Səyahət  zamanı  aparılan  gündəlikdəki 
yazılardan  məlum  olur  ki,  ekspedisiya  ekvator  xəttini 
keçənə qədər portuqallar yolda elə də ciddi təbii fəsadlarla 
üzləşməyiblər.  Deməli,  müəyyənləşdirilmiş  kursla  müna-
sib  havada  azmaq  mümkün  deyildi.  Bundan  belə  nəticə 
çıxarmaq olar ki, portuqallar yolda azmamış və bilərəkdən 
əvvəlcədən  müəyyən  edilmiş  kursla  Braziliya  sahillərinə 
gedərək,  həmin  “kəşfi”  həyata  keçirmişdilər.  Deməli, 

---