• Основные стратегические варианты

Mo`ljaldagi 
xarajatlar 
Minimum
Q0 
Mo`ljal E(Q) 
Birlamchi 
talab Qm 
Bozorning joriy salohiyati 
 
Jami markеting 
bosimi 
M 
Mo`ljaldagi 
xarajatlar 
Minimum
Q0 
Pasayish 
Yuksalish 
Mo`ljal E(Q) 
Birlamchi 
talab Qm 
 
4.2-rasm. Bozordagi talab - umumiy marketing bosimi funksiyasi sifatida 
Firma muhitning mavhumligi oldida mutlaqo ojizdir; uning qo‘lidan keladigan 
birgina narsa - birlamchi talab, ayniqsa, sezgir bo‘lgan asosiy omillar ustidan 
ishonchli nazorat qilib borish tizimini barpo etish yo‘li bilan kelajakni oldindan 
ko‘rishga urinib ko‘rishdir.
Kengayadigan va kengaymaydigan birlamchi talab.
Birlamchi talabning 
minimal va maksimal darajasi o‘rtasidagi farq bozor imkoniyatlarining ko‘lamini 
tavsiflaydi. 
-
Egri chiziqning birinchi qismi bilan ifodalangan talab 
birlamchi talab 
deb 
ataladi, chunki birlamchi talab miqdoriga hajmni yoki umumiy marketing 
faoliyatining intensivligini o‘zgartirish orqali osonlik bilan ta’sir ko‘rsatish mumkin.
-
Egri chiziqning ustki qismida talab noelastik bo‘lib boradi, unga tegishli 

---

78 
bozor esa 
kengaymaydigan bozor
deb ataladi. Marketing faoliyatining yanada 
kuchayib borishi etuklik bosqichiga etgan bozorning hajmiga ta’sir qilmaydi. 
Shunday qilib, kengaymaydigan bozorda uning hajmi aniq belgilab qo‘yilgan 
bo‘ladi. Savdo hajmining biror firma foydasiga salgina ortishi muqarrar ravishda 
uning bozordagi ulushi ham ortishini anglatadi. 
Bozor salohiyatining mohiyatini ifodalovchi asosiy ko‘rsatkichlar xususida 
to‘xtalib o‘tamiz. Mahsulotga bo‘lgan umumiy talab xususiyati talabning o‘zgarishi 
va talab hajmining o‘zgarishi singari, bozorning kengligi va undagi xaridorlar 
ishtiyoqiga bog‘liq bo‘ladi. Bozor talabi funksiyasi vositasida yalpi talab miqdori 
tebranib turadi. YAlpi talab miqdori o‘z navbatida mamlakat, viloyat, tarmoq kabi 
ko‘lamlarda, turlicha davr mobaynida o‘ziga xos o‘zgarish xususiyatlariga ega 
bo‘ladi. Demak, yalpi talab o‘zining yuqori va quyi chegaralariga ega bo‘ladi. Jami 
talabning yuqori chegarasini ifodalovchi miqdor bevosita bozor salohiyatini aks 
ettiradi. 
U holda