*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Fy 
—
 тах(вуЮ 
j
 
) 
YA’ni, korporativ tizim ushbu tizimda maksimal faoliyat ko‘rsatyotgan va 
o‘z o‘miga ega boigan korporativ munosabatlami boshqarish(korporativ nazorat 
subyekti) ni nazorat qiladi.
 
Har bir korporativ munosabatlami boshqarish o‘zi uchun eng yaxshi tizim 
resurslarini  taqsimlash  shartlarini  o‘zlashtirishga  intiladi.  Buning  uchun  u 
tizimni  vaqtinchalik  yoki  doimiy,  toiiq  yoki  qisman  nazorat  qilish  uchun 
muayyan harakatlami amalga oshirishi kerak.
 
Korporativ  boshqamv  korporativ  munosabatlar  ishtirokchisi  tomonidan 
kerakli resurslami taqsimlashga erishishga qaratilgan harakatlami taqdim etadi. 

---

203 
 
Korporativ  boshqamv  ideologlaridan  biri  Adrianu  Kedberi
60
  “Korporativ 
boshqamvning  roli-  bir  vaqtning  o‘zida  resurslardan  samarali  foydalanishni 
rag‘batlantirish  va  ushbu  resurslami  boshqarish  uchun  mas’uliyatni  teng 
ravishda talab qilishdir” deb ta’kidlagan.
 
Korporativ tizimda nazorat:
 
1)
 
birinchidan, majburiy (nazoratsiz korporatsiya mavjud emas);
 
2)
 
ikkinchidan, aksiyalarga egalik huquqi bilan emas, balki  korporatsiya 
ijro etuvchi organiga nazorat qilish imkoniyati bilan belgilanadi,
 
3)
 
uchinchidan,  bu  dinamik  xususiyatdir  (nazorat  bir  ishtirokchidan 
boshqasiga o‘tishi mumkin).
 
Tizimlidagi  ayrim  cheklovlar  sababli,  firma  rivojlanishi  va  uning 
ishtirokchilari soni oshgani sayin, tadbirkorlik muhitiga jalb qilingan shaxslarga 
axborotlar  ta’sirining  o‘ziga  xos  intensivligini  cheklashga  majbur  boiadi. 
Shuning uchun, tizimni rivojlanish jarayonida agar maxsus choralar koiilmasa, 
tadbirkor muntazam ravishda tizimni nazorat qilishda qiyinchiliklar tugiladi.
 
Shunday  qilib,  tashkilotning  resurs  bazasini  samarali  boshqarish 
quyidagilami o‘z ichiga oladi:
 
-
 
kerakli ishtirokchilami jalb 
qilish;
 
-
 
harakatlar  qoidalarini  shakllantirish,  resurslami  baholash  va  almashish 
shartlari;
 
-
 
manfaatlar muvozanatini saqlash.
 
To‘g‘ri  tashkil  etilgan  qoidalar,  boshqamv  mexanizmlaridan  foydalanish, 
korporativ munosabatlarda ishtirok etuvchi sifatida tadbirkoming rolini oshirish 
orqali tizimni nazorat qilish imkoniyatini kamaytirish imkonini beradi.
 
Asta-sekin,  bunday  oqimlar  yanada  mazmunli  boiib,  ular  katta  rol 
o‘ynaydi.  Buni  hisobga  olgan  holda,  rivojlanish  jarayonida  tizixnga  ta’sir 
ko‘rsatish imkoniyatlarini oshirish, zarur tashkiliy mexanizmlami shakllantirish 
zarur. Bu, masalan, quyidagilar orqali amalga oshirilishi mumkin:
 
-kompaniya mutaxassislari tomonidan qaror qabul qilish tartib- taomillarini 
yaratish;
 
-egasining manfaatlarini hisobga olgan holda qaror qabul qiluvchi kollektiv 
organlami  yaratish  (masalan,  direktorlar  kengashi  yoki  direktorlar  kengashi 
qo‘mitasi);
 
-korporativ ketma-ketlikni, texnologiyalami, tamoyillami ishlab chiqish va 
joriy etish;
 
-nomoddiy resurslarni kapitallashtirishni amalga oshirish.
 
Nazorat  o‘tish  imkoniyati  kutilmagan  sodir  boiishi  mumkin.  Bu  ijtimoiy 
tizimning  ishlashi  uchun  qo‘shimcha  shart-sharoitlami  keltirib  chiqaradi  va 
                     
60
 Manba: 
https://studbooks.net/1230022/bankov8koe
 delo/teoreticheskie osnovy korporativnogo upravleniva 
kommercheskihbankah 

---

204 
 
shunga  muvofiq  nazorat  subyektlari  tomonidan  hisobga  olish  va  faol  tartibga 
solishni talab qiladi.
 
Ko'rib turganimizdek, korporatsiya nazorati doimo faol tarzda olib boriladi. 
Agar  har  qanday  sabab  tufayli  nazorat  subyekti  o‘z  faoliyatini  kamaytirishga 
majbur boisa, nazorat boshqa ishtirokchiga o‘tish ehtimoli oshib boradi, bundan 
tashqari, кофогаНу tizimda nazoratni yo‘qotishning o‘ziga xos xavflari mavjud. 
Shunga  ko‘ra,  кофога1з1уа  resurslarini  taqsimlangan  boisa,  uni  qayta 
taqsimianishi mumkin.
 
Umuman  olganda,  barcha  ishtirokchilaming  har  bir  daqiqada  resurslami 
taqsimlashga umumiy ta’sirini 1 gateng deb olamiz:
 
 
Shu asosda quyidagi xulosalar chiqarish mumkin:
 
1)
 
kimdir faoliyatni albatta nazorat qiladi;
 
2)
 
ushbu  yoki  boshqa  ta’sir  imkoniyatlariga  ega  boigan  kuchlami  tahlil 
qilish, ulaming faoliyatini aniqlash va shunga muvofiq tashkilotning кофогайу 
tizimida nazoratni yo‘qotish tahdidlarini aniqlash tavsiya etiladi;
 
3)
 
Nazorat  eng  faol  ishtirokchi  yoki  guruh  tomonidan  amalga  oshiriladi. 
Faoliyatning pasayishi bilan nazoratni oikazish uchun sharoit yaratiladi;
 

---

 
4)
 
nazorat  qilish  imkoniyati  mulk  huquqlarining  mavjudligi  bilan  emas, 
balki  tizimda  ishtirokchining  faoliyati  va  o‘miga  bogiiq  haqiqiy  ta’sir  bilan 
belgilanadi;
 
5)
 
korporativ munosabatlaming faol ishtirokchilari resurslami taqsimlash 
jarayoniga ta’sir qilish orqali eng katta foyda olishadi.