[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
350
Əd.: Nəzirli Ş., Cümhuriyy ət generalları, B., 1995; Süleymanov M ., M ehmandarov, B., 2000.
xadimi, tərcü məç i, Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla mentinin ü zvü. Ruhani mə mur ailəsində doğulmuşdur. Rəşid bəy Əfəndiyevin qardaşıdır. Nu xada (Şəkidə) evdə və məhəllə məktəbində (1880-88) ibtidai təhsil, Ye lizavetpolda (Gəncə) sənət məktəbin ində kənd təsərrüfatı üzrə orta ixt isas təhsili (1 88 8-94 ).Tiflisdə Aleksandr Müəllimlər İnstitutunda ali pedaqoji (1895-98) təhsil a lmışdır.
1898 ildə Bakıda pedaqoji fəa liyyətə başla mış, mü xtə lif məktəblə rdə müə llim və müd ir (1898-1920) işlə mişdir. Qafqaz müsəlman müəllimlərinin birinc i (1906) və ikinc i (1907) qurultaylarında fəal iştirak etmiş, Sü ley man Sani A xundov və Fərhad Ağazadə (Şərq li) ilə birgə tərtib etdiyi yeni əlifba layihəsini müzakirəyə çıxa rmış, onlarla birlikdə hə min əlifba layihəsi və qurultayda qəbul olunmuş proqra m əsasında "İkinci il" (1908) dərsliy ini ya zıb nəşr etdirmişdir. Əfəndizadə Azərbaycan Milli Şurasın ın "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"una (1918, 19 noyabr) əsasən Nuxa (Ş ə k i) şəhərindən Azərbaycan Parla mentin in deputatı seçilmişdir. Pa rla mentdə əvvəlcə "Əhra r" fraksiyasına daxil olmuş, 1919 il noyabrın əvvəllərində bu fraksiyadan ayrılaraq, ö zünü sol müstəqil elan etmişdir. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə Əfəndizadə Maarif Na zirliy inin ə lifba islahatına dair təşkil etdiyi ko missiyanın tərkib ində çalışmışdır. Müzakirəyə təqdim etdiyi əlifba lay ihəsi ko missiya tərəfindən bəyənilmişdi. Əfəndizadənin tərtib etdiyi əlifba əsasında müstəqil dövlətin "Son türk əlifbası" adlı əlifba dərsliyin in (1919) nəşrinə icazə verilmişdi. "Rüstəmin yu xusu, yaxud röyası" (1906), "Şagirdlərə hədiyyə" (1914) kitabları nəşr olun muşdur. Birinci kitab haqqında M.Ə.Rəsulzadə rəy dərc etdirmişdir. Əfəndizadə tərcü mə ilə də məşğul o lmuş, İ.A.Krılovun, M.Y.Lermontovun şeirlərini ana dilinə çev irmişdir. ƏFƏNDĠZADƏ Həmdulla əfəndi İsmay ıl oğlu (1888, Quba qəz., Dəvəçi nahiyəsinin Qələgah k. - 1928) – ictimai xad im, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Pa rla mentinin üzvü. İlk təhsilini kənd molla xanasında və Qubadakı mədrəsədə almışdır. Daha sonra ikisinifli rus mə ktəbini b itirmiş (1906), ərəb, fars və rus dillərini öyrən mişdir. 1918 ilin apre lində Dəvəçi nahiyəsinə soxulmuş erməni daşnakları d inc a zərbaycanlılara qarşı soyqırımına başladıqda, Hə mdulla ə fəndi dostu Qaçaq Mayılla birlikdə ayağa qaldıraraq ermənilərə qarşı vuruşmuşdur. Əfəndizadə Azərbaycanın siyasi həyatında yaxından iştirak etmiş,"İttihad" partiyasının fəal üzv lərindən olmuşdur. Azərbaycan Milli Şurasının "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"una (1918, 19 noyabr) əsasən, Quba qəzasından Cü mhuriyyət Parlamentinin tərkibinə daxil edilmiş, "İttilıad" fraksiyasının üzvü olmuşdur. 1920 il aprelin 27-də bolşeviklərin zireh li qatarı Azərbaycana soxul- duqda, Əfəndizadə ö z tərəfdarları ilə b irlikdə onun qarşısını kəsməyə cəhd göstərmiş, lakin qüvvələr qeyri-bərabər olduğundan geri çəkilməyə məcbur olmuşdu. 1928 ildə repressiyaya məru z qalaraq, Sibirə sürgün olunmuş, orada vəfat etmişdir.
17.10.1975, Bakı; Şəmsabadda dəfn olun muşdur) - maarif xadimi, müəllim, şərqşünas-tərcüməçi. A zərbaycanda milli azadlıq hərəkatının fəal iştirakçısı. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin ü zvü. Atası İs mayıl əfəndi 19 əsrin 2-ci yarısında Ərəş mahalın ın məşhur alim və müdərrislərindən olmuş, "Zeynəddin" ədəbi məclisinə rəhbərlik et miş, A zərbay-can və fa rs dillə rində şeirlər yazmışdır. Mu xtar Əfəndizadə (daha ço x Muxtar ə fəndi kimi tanın mışdır) ilk təhsilini atasından almış, 9 il atasının dostu Hacı Məhəmməd əfəndinin mədrəsəsində, daha 9 il Ağdaş, Nu xa (Şəki), Quba, Bakı, Şamaxı alimlərin in yanında təhsil almışdır. 20 əsrin əvvəllərində Ağdaşda maarifç iliyin inkişafında müstəsna rol oynamış Mu xtar əfəndi uşaqlar üçün yeni təlim və tədris üsulu əsasında "Oxu" adlı dərslik yazmış, "Kimsəsiz uşaqlar evi", " Yaşlılar üçün kurs" (1906), "Darülirfan" məktəbi (1906), qiraətxana (1906), teatr (1908), "Səadət" adlı qız məktəbi (1909) aç mış, Qubada təşkil etdiyi üsuli-cədid məktəbində dərs de miş, üsuli-cədid məktəbləri üçün "Şəraye-ül-islam" kitabın ı yazmışdır(1911).
351
1918 ildə Şa ma xı, Ağsu, Qutqaşen (indiki Qəbələ), İs mayıllı bö lgəsində bir ço x kəndlə ri viran qoy muş ermən i- daşnak quldurlarının Göyçaya, sonra isə Ağdaşa hücumları zamanı Mu xtar əfəndi 200 nəfərlik dəstə təşkil edərək, on ların qabağını kəsib, geri oturtmuşdu. Vətənsevər, mil-lətsevər şəxsiyyət kimi dəyərləndirilən Mu xtar əfəndi A zərbaycan Milli Şurasının "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"una (1918, 19 noyabr) əsasən, Ərəş qəzasından Cü mhuriyyət Parlamentin in tərkibinə daxil edilmiş, "Əhrar" fraksiyasının üzvü olmuşdur. Muxtar əfəndi dövrünün qabaqcıl maa rifpərvər ziyalısı kimi gənc nəslin təlim və tərbiyəsinə, xa lq maarifin in və elmin in kişafına, ict ima i həyatın mü xtə lif sahələri üçün ixt isaslı kadrla rın ha zırlan masına böyük əhəmiyyət vermişdir. 1920 ilin aprelində Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin süqutundan sonra Ağdaşa qayıdaraq, maarifçilik fəa liyyətini davam etdirmişdir. O, dəfələrlə fiziki və mənəvi təqiblərə məru z qalmış, " müsavatçı" damğası ilə evində axtarış aparılmış, şəxsi arxiv inə təcavüz olun muş, həbs edilərək, Qazaxıstana sürgün edilmişdir. 1939 ildə sürgündən qayıtdıqdan sonra pedaqoji və elmi fəaliyyətini dava m etdirmiş, ali və orta məktəblə r üçün dərsliklər ya zmış, orta əsrlər A zərbaycan tarixinin öyrənilməsində mühüm əhə miyyəti olan bir sıra q iy mətli mənbələ ri (Mirxond, İsgəndər Münşi, İbn əl-Əsir və b.) fars və ərəb dillərindən tərcümə etmişdir. 1944-50 illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetində ərəb dilindən dərs demişdir. Onun "Miftah ül-lisan ül-ərəb" ("Ərəb dilin in açarı") kitabı (1947) Sovet Sosialist Respublikala rı İttifaqında ali məktəb tələbələ ri üçün ilk ə rəb dili dərsliklərindən olmuşdur. Əd.: Ağayev A., Muxtar Əfəndi, B., 1994.
tərcüməç i. Şə kidə molla xanada (1900-01), a ltısin ifli şəhər mə ktəbində (1902-10), Qori Müəllimlə r Se minariyasında (1910- 14) təhsil a lmışdır. Ekstern yolu ilə A zərbaycan Dövlət Un iversitetinin pedaqogika fakü ltəsini b itirmişdir (1930). Göyçay ikinci dərəcəli şəhər mə ktəbində (1914-15), Şə ki kişi-qadın g imna ziyasında müəllim (1915-22), Şəki Pedaqoji Te xniku munda (1922-27), Tiflis Pedaqoji Te xn iku munda (1928-29) direktor, Ali Pedaqoji İnstitutda müə llim ve dosent (1929-34), Azə rbaycan Dövlət Qiyabi Pedaqoji İnstitutunda tədris və elmi işlər üzrə d irektor müavini, pedaqogika kafedrasının müd iri (1945-49) işləmişdir. Rəcəb bəy Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti dövründə Nu xa qə zasında Höku mət in xa lq maa rifi sahəsində təd- birlərini həyata keçirmiş, "Türk qiraət i" (1918) dərsliy ini nəşr etdirmişdir. "İş otağı" (1933), "Müəllimlərin ixt isasını art ırma işinin təşkili" (1934), "Xalq maarifi ü zrə məlu mat kitabı" (1935), "Fiziki coğrafiya" (1935), "Qiyabi təhsil sistemində şifahi konsultasiya" (1936), "İzah lı pedaqoji lüğət" (1939), "Şagird lərin fiziki tərbiyəsi və hərb i hazırlığ ı" (1942), "Uşaqlarda səhiyyə vərdişləri tərbiyəsi" (1947) və s. əsərlə ri Azə rbaycanda xa lq maarifi və tərb iyə işlə rin in elmi-metodik əsaslar üzərində qurulmasında mühüm rol oynamışdır. Avropa və rus pedaqogikasının klassikləri Y.A.Ko menski ("Dida ktik p rinsiplə r"), İ.H.Pestalotsi ("Seçilmiş pedaqoji əsərləri") və K.D.Uşinskinin ("Məktəbdə təlim-tərbiyə işləri haqqında") irsi A zərbaycan pedaqoji fikrinə ilk dəfə Əfəndizadənin tərcü mələri vasitəsilə daxil olmuşdur. Əfəndizadə ali və orta məktəblər üçün Moskvada nəşr olunmuş "Psixo logiya" və "Pedaqogika" dərsliklərinin də ilk tərcü məç isidir. Əfəndizadə bədii yarad ıcılıqla da məşğul olmuş, uşaqlar üçün "İnsanlar bir-b irinə möhtacdır" (1911), " Gimnazist Vahid" (1911), "Kimd ir o", "Namus" (1915), "İntiqam" (1915) hekayələrin i, "A xır çərşənbə" (1913) pyesini və s. yazmışdır.
Hikmət çələngi (tərtib edən X.M əmmədov), B., 1997; XX əsr Azərbaycan nəsri (tərtib edən X.M əmmədov), B., 1992; Qiyasbəyli M ., Rəcəb Əfəndiyev, B., 2001.
niyasının Azqur k. - 29.7.1959, Bakı) - A zərbaycanın ilk maarifpərvər qadınlarından biri, maarif xadimi, publisist yazıçı. Ailə təhsili almış, Qafqaz Müsəlmanları Ruhani idarəsində və Bakıda III Aleksandr kişi g imnaziyasında imtahan verərək, ibtidai məktəbdə türk dili və şəriət müəllimi vəsiqəsi almışdır. Ale ksandr qız ― Rus – müsəlman‖ mə ktəbində (1909-18) müəllim işlə mişdir. Cənubi Qafqa z müs əlman qadın müəllimlərinin Ka zan şəhərində çağırılmış (1917) qurultayına nümayəndə seçilmiş, qurultayda çıxış etmişdir. 1918 ilin martında bolşevik-daşnak quldurları tərəfindən türk-musəlman əhalisinə qarşı törədilən soyqırımından sonra qaçqın düşmüş, Qubada, Azqurda, İstanbulda yaşamışdır. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti qurulduqdan sonra, 1919 ilin aprelində Ba kıya dönmüş, pedaqoji iş ə bərpa olun muş, 1920 ilin fevralında ərizə verə rək, istefaya çıxmışdır. Sovet hakimiyyəti illərində mədəni quruculuq işlərinə cə lb olun muş, darülmüə llimatda (qadın müə llim kadrları hazırlayan pedaqoji məktəb) dərs demiş (1920-26), 1923 ildə nəşrə başlayan "Şərq qadını" jurnalı redaksiya heyətinin üzvü seçilmişdir. Şəfiqə xan ım bədii-publisistik yaradıcılıqla məşğul olmuş, "Dəbistan", "Məktəb" jurnallarında təlim-tərb iyə məsələ lərinə dair məqa lələ r, uşaqlar üçün hekayələr dərc etdirmişdir. 1914 ildə "İki yetim, ya xud Kərimin himməti" adlı kitabı nəşr olunmuşdur. Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|