162
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURĠYYƏTĠ HÖKUMƏTĠNĠN Ġġ LƏR ĠDARƏSĠ - A zərbaycan Xalq Cü m-
huriyyəti Hö ku mətinin ü mu mi fəa liyyətini tənzimləyən və həyata keçirən quru m. 1918 il mayın 28-də A zərbaycan
Höku məti fəaliyyətə başlayarkən yaradılmışdır. Azərbaycan Hökumətinin 1918 il 24 iyun tarixli qərarı ilə Hö kumət
dəftərxanasının ştat vahidlərinin və ə mək haqlarının təyin edilməsi Na zirlər Şurasının sədrinə həvalə o lun muşdu. Əvvəlcə
işlər idarəsinin ştatında idarənin müdiri, dəftərxananın direktoru və başqa işçiləri, Nazirlər Şurasının katibi, onun müavin i,
həmç inin Nazirlə r Şurası sədrinin xüsusi tapşırıqlar üzrə mə muru nəzərdə tutulmuşdu. İdarə qulluqçularının ştat cədvəli və
xərc lər s metası Na zirlər Şurası sədrinin xüsusi tapşırıqlar ü zrə böyük mə muru, xaric i dillər üzrə tərcü məçisi, hüquq
məsləhətçisi, mə lu mat bürosunun müdiri və binaya nə zarətçi hesabına genişləndirilmişdi,
Höku mətin 1919 il 7 may tarixli qərarı ilə işlər idarəsində direktor, redaktor, kargüzar, tərcü məçi, korrektor və
dəftərxana xid mətçilərindən ibarət xüsusi şöbə də yaradılmışdı. 1918 il mayın 28-dən 1919 il yanvarın 1-nə qədər işlər
idarəsinin müdiri Rüstəm xan Xoyski (Fətəli xan Xoyskinin kiç ik qardaşı), daha sonra fevra lın 5-dək Rəşid bəy A xundzadə,
1919 il fevralın 11-dən isə mühəndis Pərviz Mirzə olmuşdur.
Nazirlə r Şurasının bütün kargüza rlıq s ənədləri, na zirliklərdən və Cü mhuriyyətin d igər idarə lərindən Na zirlə r Şurası
sədrinin adına göndərilən məktublar işlər idarəsinə da xil olurdu. Hö ku mətin 1919 il yanvarın 18-də təsdiq etdiyi qaydalara
əsasən Parlament mü zakirəsinə çıxarılan qanun layihələri müvafiq izahlı məktubla bərabər Nazirlər Şu rasına təqdim edilird i.
Qanun layihəsi Höku mət tərəfindən ba xılaraq Parla mentin mü zakirəsi üçün hazır hesab edildikdə Na zirlə r Şurasının ic las
jurnalından çıxarışla bərabər, iradlar olduqda isə yenidən işlənilmək üçün Nazirlər Şurası sədrinin imzası ilə müvafiq
nazirliklə rə qaytarılırd ı. Bundan əlavə, Höku mətin 1919 il 3 mart tarixli qəra rı ilə təsdiq olun muş Əsasnaməyə görə işlər
idarəsi 1918 il noyabrın 22-dən yaradılmış nazir müavin lərindən ibarət Kiçik Na zirlər Şurasının da kargü zarlıq işlərini
aparırdı.
İşlər idarəsi Höku mətin qərar və sərəncamlarını "Azərbaycan Cü mhuriyyəti Höku mətinin xəbərləri" qəzetində və
"Azərbaycan Cümhuriyyəti Höku mətinin qanun və binagüzarlıqla rı" məc muəsində dərc etdirirdi.
Əd.:
Aдpec-календары Aзepбaйджанской Pecnублики нa 1920 год, Б., 1920.
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURĠYYƏTĠ NAZĠRLƏR ġ URAS ININ SƏDRĠ - Azərbaycan Xalq Cü mhu-
riyyəti ali icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri. Höku mət başçısı. 1918 il may ın 28-də A zərbaycan Milli Şurası tərəfindən
Azərbaycanın müstəqilliy i barədə İstiqlal bəyannaməsi elan edildikdən sonra, həmin bəyannamənin 6-c ı maddəsinə əsasən,
ölkədə Müəssislər Məclisi çağırılana qədər Milli Şura qarşısında məsul olan Müvəqqəti Höku mət təşkil edildi. Höku mətin
təşkili M illi Şuranın üzvü Fətə li xan Xoyskiyə tapşırıldı. Bir saatlıq tənəffüsdən sonra öz işinə başlayan Milli Şura Fətəli
xan Xoyski başda olmaqla A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin birinci Müvəqqəti Hö ku mətini yaratdı. Azərbaycan Xalq
Cü mhuriyyətinin fəaliyyət göstərdiyi 23 ay ərzində 5 Höku mət kabinəsi dəyişmişdir. Birinci 3 kabinəyə Fətəli xan Xoyski,
sonrakı 2 kabinəyə isə Nəsib bəy Yusifbəyli başçılıq et mişdir. Hö ku mət başçısı, eyni za manda, Na zirlər Şurasının sədri
funksiyasını da yerinə yetirird i. Ölkənin daxili və xarici siyasət məsələləri Nazirlər Şurası sədrinin rəhbərliyi ilə onun
iclaslarında ko lleg ial şəkildə müzakirə olunur və müvafiq qərarlar qəbul edilird i. 1918 il iyunun 17-də Milli Şura Gəncədə
öz fəaliyyətini dayandırarkən ölkə üçün bir sıra həyati əhəmiyyət kəsb edən məsələlər istisna olmaq la, bütün hakimiyyət
funksiyalarını Müvəqqəti Höku mətə həvalə etmiş və Nazirlər Şurasının hüquq və vəzifələrin i müəyyənləşdirmişdi. 1918 il
dekabrın 7-də Azərbaycan Parlamenti Bakıda fəaliyyətə başladıqdan sonra ölkən in qanunvericilik hakimiyyəti Parlamentə,
icra hakimiyyəti isə Nazirlə r Şurasın ın səlahiyyətinə keç mişdir. Nazirlə r Şurasın ın ic laslarında ayrı-ayrı na zirliklər
tərəfindən hazırlan mış qanun layihələrinə ba xılır və bəyənild ikdən sonra qəbul olunaraq Parla mentin mü zakirəsinə
çıxarılırd ı. Bütün bu işlərin icrasına isə bilavasitə Nazirlər Şu rasının sədri rəhbərlik ed ird i.
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURĠYYƏTĠ PARLAMENTĠ, M ə c l i s i – M ə b u s a n - A zərbaycan Xalq
Cü mhuriyyətinin nümayəndəli ali qanunvericilik orqanı. 1918 ilin dekabrından 1920 ilin aprelinədək fəaliyyət göstər-
mişdir. İlk iclası 1918 il dekabrın 7-də, sonuncu iclası 1920 ii apre lin 27-də keçirilmişdir. Şimali A zərbaycanın sovet
qoşunları tərəfindən işğalı nəticəsində fəaliyyətini dayandırmışdır (bax həmçinin Aprel işğalı (1920)).
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin Parla menti A zərbaycan Milli Şurasının 1918 il 19 noyabr tarixli iclasında qəbul
olunmuş "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun"una müvafiq o laraq formalaşdırılmışdır. Parlamentdə
Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyətində yaşayan xalq larm nü mayəndələri aşağıdakı kimi te msil olun muşdu. Azərbaycan Xalq
Cü mhuriyyəti ərazisində yaşayan xalqların sayı nəzərə alınaraq, azərbaycanlılardan 80 nəfər, ermənilərdən 21 nəfər,
ruslardan 10 nəfər, yəhudilərdən 1 nəfər, alman lardan 1 nəfər nü mayəndə göndərilmə li idi. Qanunda sayları az o lduğuna
görə nümayəndə seçmək səlahiyyətləri o lmayan, lakin Cü mhuriyyət ərazisindəki d igər azsaylı xalq lar arasında nisbətən
çoxluq təşkil edən gürcü və polyak milli ko mitələrinin hərəsindən 1 nü mayəndə göndərmələrinə razılıq verilirdi. Bundan
əlavə, Parlamentə Bakı həmkarlar ittifaq ları təşkilatları tərəfindən 3 nəfər və Bakı Neft Sənayeçiləri İttifaq ından 2 nəfər
nümayəndənin göndərilməsi də nəzərdə tutulurdu.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin Pa rla ment i olduqca çətin tarixi şəraitdə fəa liyyətə başlamışdı. Parla mentin aç ı-