250
1917 il martın 29-da yaradılmışdı. Ko mitənin sədri Mə mməd Həsən Hacınski, müavini Məhə mməd Əmin Rəsulzadə idilə r.
Ko mitənin "Kaspi" qəzetində dərc olunmuş "Müsəlmanlara!" müraciətində onun təşkil olun ması səbəbləri izah ed ilir,
müsəlman təşkilatların ın birləşməsin in zəruriliyi vurğulanırdı. Ko mitə bütün müsəlmanları şəxsi inciklikləri, ixtilafları
unudub, milli-siyasi şüarlar ətrafında birləş məyə çağırırdı: "Əldə edilmiş azadhğı qorumaq və ondan məqsədə uyğun
surətdə istifadə etmək iiçün birləşmək lazımdır". Müvəffəqiyyəti yalnız "İttihad və təşkilat yolunda" görən Komitənin
qarşısına qoyduğu ən yaxın vəzifələrdən biri, özünün proqram məqsədlərini müəyyən etmək üçün ümu mmüsəlman
qurultayını çağırmaq idi. Ko mitənin qurultay ərəfəsində Qafqaz müsəlmanlarına müraciətində deyilirdi: "Ko mitə
ümu mmüsəlman qurultayı çağırılmadan, özünün milli-siyasi proqramını irəli sürməkdən imtina edir, lakin millətlərin
mənafeyini ən yaxşı təmin edə biləcək dövlət idarəç iliy i haqqında fikrini məh z indi bildirməyi zəruri sayır... Be lə bir idarə
forması, söz yo x ki, yaln ız demokratik respublikadır".
Ko mitənin təşkili yerlə rdə milli ko mitələ rin yaran ması prosesinə təkan verdi. Bu, xa lq küt lələ rin in maariflən mə -
sində, birləşməsində mühüm rol oynadı. 1917 il may ın 21-də ə rzaq ko mitə lərinə keçirilən seçkilə r ko mitənin nüfu zunu
nümayiş etdird i. Ko mitənin siyahısına 25550 səs, yəni səslərin ü mu mi sayının 51,6%-i verilmişdi. Bakı şəhərinin
azərbaycanlı əha lisin in, de mək o lar ki, ha mısı yekd illiklə ko mitənin siyahısına səs vermişdi. Ko mitənin uğuru digər siyasi
qüvvələri, xüsusən eser-menşevikləri təşvişə salmışdı.
Fevral inqilabından sonrakı ilkin mərhələdə ko mitə və yerlərdəki milli quru mlar A zərbaycan milli hərəkatının təş-
kiledic i və ə laqələndirici mə rkəzi funksiyasını yerinə yetirird i. Ko mitənin mətbuat orqanının nəşri haqqında "Kaspi"
qəzetinin redaksiyası ilə ə ldə edilən ra zılığa əsasən, 1917 il 30 apre l tarixli 95-ci sayından etibarən qəzetin 4-cü səhifəsi
"Bakı müsəlman ictimai təşkilatları ko mitəsinin xəbərləri" adı ilə çıxmağa başladı. "Xəbərlər"in müvəqqəti redaktoru
iyunun 9-dan Ceyhun Hacıbəyli oldu.
Qafqaz müsəlmanlarımın qurultayında (1917) Qafqazda müsəlman milli ko mitələrin in və onların rəhbər orqanla-
rın ın təşkili haqqında qəbul edilən qərara görə, Cənubi Qafqaz üzrə Mərkəzi Büronun yaradılması Bakı Müs əlman İctimai
Təşkilat larının Ko mitəsinə tapşırılmışdı. Bu qərarı ge rçəkləşdirmə k üçün ko mitə Bakı Müsəlman İctimai Təşkilat ları
Şurasına çevrildi.
Şuranın tərkibinə əlavə olaraq mü xtəlif müsəlman milli partiyalarının, ictimai-siyasi təşkilatların, mədəni-maarif
müəssisələrinin və həmkarlar ittifaq larının üzv ləri daxil edildi. Şuranın tərkib inə siyasi partiyaların hər birindən üç,
həmkarlar ittifaqla rın ın hər b iri iki, rayon ko mitələri bir, mədəni-maa rif və xeyriyyə cə miyyətləri hər biri iki nü mayəndə
göndərdilər. Bundan əlavə, şəhər və kənd kooperativlərin in, neft sənayeçilərinin, tacirlərin, ziyalıların, tələbələrin,
ruhanilərin, Ba kı qarnizonu müs əlman əsgərlərin in tə msilç iləri Şuranın tərkibinə da xil o ldular. 33 nəfər üzvdən ibarət bu
şuranın tərkibinə "hümmət‖çilər daxil ed ilmədilər. Şuraya nümayəndələrin seçkiləri gizli səsvermə ilə aparılırdı. Bakı
Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurasının rəhbər orqanları Ko mitə və İcraiyyə bürosu olmuşdur. 1917 il iyulun 12-də
Ko mitənin sədri Əlimə rdan bəy Topçubaşov, onun müavinlə ri Mə mməd Həsən Hacınski və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə,
katibi isə Mir Həsən Vəzirov seçildilər. A zərbaycanın gələcə k quruluşu proble mi ko mitənin fəa liyyətində başlıca məsələ
olmuşdur. Müsəlman milli ko mitəsinin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov 1917 il avqustun 12-də Moskvada
A.F.Ke renskinin s ədrliyi ilə keçirilən ü mu mrusiya müşavirəsində iştirakı za manı, Rusiya müs əlmanla rı adından çıxış
etmiş, həmin mərhələdə Rusiya müsəlman larının milli-mədəni mu xtariyyət məsələsini, Müəssislər məclisi toplaşandan
sonra isə müsəlman xa lqla rın ın öz müqəddəratını təyin et məsi haqqında məsələ qaldıracaqlarını bildirmişdi.
Ko mitə əhalini narahat edən bir çox məsələlərlə məşğul olmuşdur: ticarət, kənd təsərrüfatı, təhsil və s. Kadr
məsələ lərinin hə llinə də müda xilə et mişdir. Be lə ki, Müsəlman Ko mitəsi Petroqradda Qafqa z işləri ü zrə ko missarlıqda
ermənipərəstliy i ilə məşhur olan Yevanqulovun təyinatına qarşı çıxmış, antimüs əlman mövqeyi ilə seçilən
V.N.Taranovskinin və başqalarının höku mət strukturlarından kənarlaşdırılması məsələsini qoy muşdur. Müs əlman
Ko mitəsinin a ktiv fəaliyyəti sayəsində Azərbaycanın icra strukturların ın əksəriyyətinə a zərbaycanlılar yerləşdirilmişdi.
1917 il sentyabrın 5-də Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurasına əlave seçki keçirilmiş, şurada fəhlə və kəndli
nümayəndələrinin sayı artmışdı. Lakin onların sayının yeni qaydaya görə 60 nəfər nəzərdə tutulduğu halda, 25 nəfər o lması
eser, "Hü mmət", " Birlik" təşkilatlarının etirazına səbəb oldu. Seçilənlər arasında ziyalıların nümayəndələri də vard ı.
Şuranın mədəni-maarif bölməsi seçilmişdi. "Qaladakı Xan sarayı"ın (Şirvanşahlar sarayı) müsəlman ko mitəsinin
sərəncamına vermə k tə klif olundu.
Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurasının İcraiyyə Ko mitəsi 1917 il avqustun 29-da Korn ilov əksinqilab i q iya-
mını qətiyyətlə pisləyərək, Müvəqqəti hökuməti tam müdafiə etdiyini b ild irdi. "Müsavat" partiyasının 1917 ilin ok-
tyabrında keçirilən birinci qurultayı Azərbaycanın ictimai-siyası həyatında əhəmiyyətli hadisə oldu. Müsəlman Milli
Ko mitəsinin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov qurultaydakı çıxış ında bəyan etdi ki, M illi Ko mitənin a rzu və məqsədlər
"Müsavat‖ın arzu və məqsədləri ilə tamamilə uyğun gəlir. Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Ko mitəsi ilə "Müsavat‖
partiyasının proqramları üst-üstə düşdüyündən onlar 1917 ili o ktyabrında Bakı şəhər dumasına seçkilərə vahid siyahı il
gedirdilə r. Ok tyabr çevrilişindən (1917) sonra Milli Ko mitə Rusiyadakı bolşevik höku mətinin hakimiyyətini tanımad ı,
hakimiyyətin ümu mrusiya Müəssislər məclisinə verilmə tərəfdarı kimi ç ıxış etdi. 1917 il noyabrın 9-12-də "Müsavat"
partiyasının rəhbərliyi altında Cənubi Qafqazın müsəlman milli ko mitələrin in konfransı keçirildi. Konfrans millətlərin ö z
müqəddəratlarını təyin etmə hüququnun həyata keçirilməsinə tərəfdar olduğunu bildirdi. Cənubi Qafqaz Mərkəzi
Müsəlman Ko mitəsi konfransının qərarına görə, A zərbaycan Məclisi-Müəssisanını bir ay ərzində toplamalı id i.