[]
Yüklə 20,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ĠLHAQÇILAR
- ĠNGĠLĠSLƏR BAKIDA (1918-19)
39
"Ġqbal"ın məramı rus çarizmin in köçürmə və ruslaĢdırma, Avropa ölkələrinin ġərqdə müstəmləkəçilik siyasətinin tənqidinə həsr olunmuĢ məqalə lərdə qabarıq surətdə əks olunmuĢdur. Qəzetdə milli istiqlal və dirçə liĢə gedən yolda maarifın, mə ktəbin xa lqa ya xınlaĢdırılmasının, gənc nəslin milli tarixə , dil və ədəbiyyata bağlılıq ruhunda tərbiyə o lunmasın ın əhə miyyəti xüsusilə qabardılırdı. "Ġqbal"ın milli istiqlal uğrunda baĢladığı mübarizə " Yeni Ġqbal" və "Açıq söz" qəzetlərində davam etdirilmiĢdir. ―Ġqbal‖ın naĢir və baĢ mühərrirləri, müəlliflərin in böyük əksəriyyəti sonralar Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin qurucuları oldular. Əd:. Mirəhmədov Ə., Mətbuat, "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi", 3 cilddə, c.2., B., 1960; Zamanova A., "Ġqbal" qəzeti mətbuatın ictimai mövqeyi və vəzifələri haqqında, "Dil və ədəbiyyat" məcmuəsi, 1998, № 2.
görkəmli nü mayəndələrindən biri. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin devrilməsində və bolĢeviklərin hakimiyyətə gəlməsində mühüm rol oynamıĢdır. 1898-1905 illə rdə ġuĢa, 1906-09 illərdə Vlad iqafqaz rea lnı mə ktəblərində təhsil a lmıĢdır. 1916 ildə Petroqrad Poli te xnik Ġnstitutunun dağ-mədən Ģöbəsini mühəndis-metallurq ixtisası üzrə b itirmiĢ, 1917 ilin sonunadək oradakı "Ayvaz" zavodunda mühəndis iĢləmiĢdir. Oktyabr çevriliĢində (1917) iĢtirak etmiĢdir. 1918 ildən Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası Xalq Ko missarları Soveti yanında Rusiya müs əlmanlarının iĢləri üzrə müvəkkil, ġimal Vilayəti Ko mmunaları Ġttifaqın ın milli iĢlər ko missarlığında Petroqrad müsəlman Ģöbəsinin sədri o lmuĢ, Petroqrad Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetinin üzvü seçilmiĢdir. 1919 ilin əvvəlində Xalq Cü mhuriyyətinin devrilməsində iĢtira k et mək üçün bolĢeviklər tərə findən Azərbaycana göndərilmiĢ, Qarabağda, Ba kıda inqilabi iĢ aparmıĢdır. Bakı limanı rəisinin baĢ kö məkçisi iĢləyərkən dəniz ekspedisiya dəstəsinə daxil olan qayıq larla bolĢeviklər üçün HəĢtərxana gizlincə neft və neft məhsullarının yola salın masını, sovet Rusiyasından isə Bakıya pul, döyüĢ sursatı, siyasi ədəbiyyat və s. çatdırılmasını təmin etmiĢdir. Çingiz Ġldırım, həm də, hərbi limanın rəis müavini təyin olunmuĢdu. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti polisinin limanda və dənizdə görəcəyi tədbirlə ri əvvəlcədən bilir və bolĢevikləri mə lu matlandırırdı. Xə zər hərbi donanması gə milərinin HəĢtərxana və Krasnovodska aparılması plan ının ha zırlan masında baĢlıca rol oynayırdı. 1920 ilin yanvarından Rusiya Ko mmunist (bolĢeviklər) Partiyasının - RK(b) P-nin ü zvü olan Çingiz Ġldırım A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Hö ku mətinə qarĢı silah lı üsyanın hazırlan masında mühü m rol oynamıĢ, onun təklifı ilə o rduda və donanmada gizli bolĢevik təbliğat Ģöbələri yarad ılmıĢdı. RK(b ) P Qafqa z Ölkə Ko mitəsinin qərarına əsasən, donanmanın Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətinə qarĢı əməliyyatına ko mandanlıq etmək Çingiz Ġldırıma tapĢırılmıĢdı. 1920 il aprelin 27-də Çingiz Ġld ırım Bakı yunkerlər mə ktəbini, polis idarəsini, Bayılda hərb i silah anbarını ə lə keçirmiĢ, onun əmri ilə hərb i donanmanın gəmiləri topların ı Cü mhuriyyət Höku mətin in və Parlamentin yerləĢdiyi binalara tuĢlamıĢdı. Çingiz Ġldırım "Qırmızı hərbi donanma" adından Azərbaycan Hö ku mətinə və Parlamentinə hakimiyyətin dərhal "ġura höku mətinə" verilməsini tələb edən ultimatum vermiĢdi. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti devrild ikdən sonra Azərbaycan SSR-in ilk hərbi-dəniz iĢləri ko missarı təyin olun muĢ, Sovet hakimiyyətinin qurulmasında xid mətlə rinə görə RSFSR-in Qırmızı DöyüĢ Bayrağı o rdeni ilə tə ltif edilmiĢdi (1920, 5 may). Bo lĢeviklə r məqsədlərinə nail olduqdan az sonra, Azərbaycan SSR ordusunu müstəqilləĢdirməyə təĢəbbüs göstərdiyinə görə Çingiz Ġldırımı hərbi iĢlərdən uzaqlaĢdırdılar. Bundan sonra Çing iz Ġld ırım bir ço x döylət və təsərrüfat vəzifələrində çahĢmıĢ, 1929-37 illərdə Maqnitoqorsk və Krivoy-Roq metallurgiya ko mb inatlarının t ikintisinə rəhbərlik et miĢdir. Repressiyaya məruz qalmıĢdır.
1969; По светлому пути Октября. Статьи, речи и воспоминания Б ., 1977.
qalan Azərbaycan kö məyinə gəlməsi ilə bağlı olaraq, ö lkə da xilində Os manlı dövlətinin tərkib inə qatılmağı təbliğ edən qüvvələr. 19 əsrin sonu - 20 əsrin əvvəllərində Rusiyanın müsəlman xalqların ın istiqlal mübarizəsində onların birliyin i nəzərdə tutan "Ġttihadi-isla m" (isla m b irliy i) ideologiyası geniĢ yayılmıĢdı. Hərə katın təĢkilatlan ması dövründə onun daxilində dərin siyasi qütbləĢmə baĢ verdi. "Ġttihadi-isla m" hərəkatın ı bütün müs əlman xa lqla rın ın vahid bir dövlət halında birləĢməsi kimi fərz edən mühafizə kar qüvvələr a zlıqda qaldılar. Lakin ermən ilə rin 1917-18 illərdə Azə rbaycan xa lqına qarĢı həyata keçird ikləri soyqırımları bu qüvvələrin yenidən fəallaĢ masına əlveriĢli imkan yaratdı. Ölkədə baĢ alıb gedən anarxiya və xaosa, milli qırğına və təsərrüfatın dağılmasına qarĢı mübarizədə milli hakimiyyətin zə ifliyini görən Azərbaycan əhalisi içərisində Os manlı dövlətinə ilhaq olun maq ideyasının geniĢ yayılması təbii hal idi. Be lə bir Ģəraitdə ilhaqçıların uğur qazanacaqları Ģübhə doğurmurdu. Odur ki, bir sıra nüfuzlu xadimlər bu dövrdə Milli ġuranın və Höku mətin fəaliyyətindən narazı qald ıqları üçün, bəzən də Ģəxsi motivlərə görə ilhaqçılara qoĢulmuĢdular. Bunun nəticəsində Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti 1918 il iyunun ortalarında ilk ciddi siyasi böhranla qarĢılaĢmalı oldu. Ağır siyasi Ģəraitdə gedən bu ixtilaflar sonda istiqlalçıların (Azərbaycanın müstəqilliy inə tərəfdar olan qüvvələrin) qələbəsi ilə nəticələndi (ba x, hə mç inin "İyun böhranı"). ĠNGĠLĠSLƏR BAKIDA (1918-19) - Birinci dünya müharibəsi (1914-18) illərində Böyük Britaniya silah lı qüvvələ
Yüklə 20,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|