[]

37 

 

 

 

burada  yaranmıĢ  mürəkkəb  Ģəraitlə  əlaqədar, 

iyunun  17-də  Milli  ġura   və  Fətəli  xan   Xoyskinin  1-c i 

hökumət  kabinəsi  buraxıld ı.  Milli  ġura  buraxılmazdan 

əvvəl  bir  sıra  inqilab i  əhəmiyyətli  məsələlərdən  baĢqa, 

qalan 

bütün 

hakimiyyətin 

Azə rbaycan 

Xalq  

Cü mhuriyyəti  Höku mətinin  əlində  cəmləĢdirilməsi 

barədə  qərar  qəbul  etdi  və  2-ci  müvəqqəti  hökuməti 

formalaĢdırmağı  F.x.Xoyskiyə  tapĢırdı.  Milli  ġuranın  

Gəncədəki  son  iclasının  qərarına  əsasən,  F.x.Xoyskinin  

sədrliyi  ilə  Na zirlər  ġurasının  yeni  tərkibi  aĢağıdakı 

tərkibdə təsdiq edildi: Mə mməd  Həsən Hacınsk i, Nəsib 

bəy Yusifbəyli, Əlimə rdan bəy Topçubaşov, Behbud xan 

Cavanşir,  Xəlil  bəy  Xasməmmədov,  Xosrov  PaĢa  bəy 

Sultanov,  Xudadat  bəy  Rəfibəyli,  Xudadat  bəy  Məlik -

Aslanov, Ağa bəy Aşurov,  Əbdüləli bəy Əmircanov və 

Musa bəy Rəfiyev. 

Höku mətin  iyunun  19-da  keçirilən  iclasında: 

F.x.Xoyski  -  Na zirlər  ġurasının   sədri  (Höku mət in 

baĢçısı)  və  ədliyyə  naziri;  M.H.Hacınski  -  xarici  iĢlər 

naziri;  B.CavanĢir - daxili  iĢlər naziri; X.Məlik-Aslanov 

-  yollar  naziri;  Ə.Əmircanov  -  maliyyə  naziri; 

X.P.Su ltanov  -  əkinç ilik  naziri;  N.Yusifbəyli  -  xa lq 

maarifi  və  dini  etiqad  naziri;  A.AĢurov  -  tica rət  və 

sənaye naziri;  X.Ə.Rəfıbəyli  - səhiyyə və himayədarlıq 

naziri;  Ə.TopçubaĢov, X.Xasməmmədov  və M.Rəfıyev 

-  portfelsiz  nazirlər  təsdiq  olundular.  Bundan  əlavə, 

X.Məlik-Aslanova  poçt  və  teleqraf  naziri,  A.AĢurova 

ərzaq  naziri,  M.H.Hacınskiyə  isə  dövlət  nəzarəti  naziri 

vəzifələ rin in müvəqqəti icrası həvalə edildi. 

1918  il  sentyabrın  15-də  Bakı  Qafqaz  Ġslam 

Ordusu tərəfındən azad olunduqdan sonra F.x.Xoyskin in 

baĢçılıq  etdiy i  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti 

Höku məti  Bakıya  köçdü.  Həmin  il  oktyabrın  6-da 

F.x.Xoyskin in  Gəncədə  təĢkil  etdiy i  2-ci  höku mət 

kabinəsində  dəyiĢikliklər  ed ild i.  F.x.Xoyski  höku mət in 

sədri,  X.Xas mə mmədov  ədliyyə  naziri,  Ə.TopçubaĢov 

xarici  iĢlər  naziri,  M.H.Hacınski  maliyyə  naziri,  A.AĢurov  poçt və teleqraf  naziri,  M.Rəfıyev  himayədarlıq  və  dini  etiqad 

naziri, Ə.Ə.Əmircanov dövlət nəzarəti naziri vəzifələrini tutdular. B.CavanĢir daxili iĢlər naziri vəzifəsi ilə yanaĢı, ticarət və 

sənaye naziri və zifəsini də yerinə yetirird i.  N.Yusifbəyli  xa lq  maa rifi və ərzaq na zirliklərinə baĢçılıq ed ird i.  Ġ.Ziyad xanov 

hərbi  iĢlər  ü zrə  müvə kkil  təyin  olundu.  Qalan  nazirlə r  öz  və zifə lərinin  ic rasını  davam  etdirirdilər.  Ba x  Azərbaycan  Xalq 

Cümhuriyyəti Hökuməti məqaləsinə. 

ĠKĠNCĠ PĠYADA  DĠVĠZĠYASI - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun hərbi birləĢməsi. Diviziyaya 5, 6,  7 

və  8-c i  atıc ı  a layla rı  da xil  id i.  On ların  Ģ ə xsi  heyəti  la zımınca   ko mp lekt ləĢdirilmə miĢdi.  Buna  görə   də  Əlah iddə  Azər-

baycan Korpusunun (ƏAK) tərkib ində bu alayların Ģəxsi heyəti digər h issələrin ko mplektləĢdirilməsinə yönəldild i və 2-ci 

piyada  diviziyasmın   ko mandanlığının   saxlanılmasına  ehtiyac  qalmadı.  1918  ilin  sentyabrında  Bakı  Ģ əhəri  düĢmən 

qüvvələrdən azad edildikdən sonra Qafqaz İslam  Ordusu (QĠO) ko mandanının əmri  ilə Azərbaycan piyada diviziyalarının  

bərpasına baĢlanıldı. Sentyabrın 25-də  ƏAK-nun tərkibinə da xil o lan  2-c i A zərbaycan piyada diviziyasının təĢkili barədə  

əmr verildi.  Bu  zaman yaln ız div iziyanın  tərkibinə daxil olacaq 4-cü piyada alayının  formalaĢdırılması baĢa çatmaq ü zrə 

idi.  Diviziyanın  forma laĢdırılmasın ı  sürətləndirmə k  üçün  5-ci  Qafqaz  firqəsinin  10-cu  Qa fqaz  a layı  2-ci  p iyada 

diviziyasına  verilmiĢdi  və  bu  alaym  taborları  diviziyanın  yeni  yaradılan  alayların ın  əsasını  təĢkil  etməli  idi.  4-cü  piyada 

alayı  10-cu  Qafqaz  alay ının  1-ci  taboranun  bazasında  formalaĢ mıĢdı.  Taborun  zabıt  və  əsgər  heyəti  4-cü  alayın  Ģəxsi 

heyətinə qatılmıĢdı. 2-ci piyada diviziyasının 5-c i və 6-c ı a layla rı 10-cu Qafqaz a layının  müvafıq  ola raq 2 və 3-cü  taborları 

bazasında  qurulmalı,  6-c ı  piyada  alay ının  qa lan  Ģ ə xsi  heyəti  Ba kıda,  5-c i  alay ınkı  isə  Muğanda  cəmləĢdirilmə li  id i. 

Div iziya  Bakıdakı  Salyan  kazarmalarında  yerləĢdirilmiĢdi  və  onun  komandiri  vəzifəsinə  QĠO-nun  qərargah  rəisi  Nazim 

bəy təyin edilmiĢdi. Div iziyanın tərkibində bir süvari alay ı və yardımçı bölmə lər də var id i. 

10-cu Qafqaz alayının 2-c i piyada diviziyasının tərkibinə verilməsi onun kəmiyyət baxımından forma laĢmasını sürət-

ləndirsə də, türk qüvvələrinin Azərbaycanı tərk etməsilə alay ağır vəziyyətə düĢdü. Hərbi nazirliyin bərpasından sonra hissələr 

yenidən qurularkən 2-ci piyada diviziyası ləğv olundu. 

---

38 

 

 

Hərbi  na zir  S.Meh mandarovun  1919  il  14  iyul  tarixli  ə mri  ilə  Azə rbaycan  ordusu  tərkibində  2-c i  piyada  divi-

ziyasının  təĢkilinə  yenidən  baĢlanıld ı.  Artıq  formalaĢmıĢ  olan   4-cü  Quba  və  5-ci  Bakı  p iyada  alayları,  sonradan  təĢkil 

edilmiĢ  6-cı  Göyçay  piyada  alayı  da  bu  diviziyanın  tərkibinə  qatıld ı.  Div iziyanın  ko mand iri  vəzifəsinə  general-mayor 

Ġbrahim  ağa  Usubov,  onun  müavini  vəzifəsinə  isə  general-mayor  Makeyev  təyin  edild ilər.  Diviziyanın  yüksək  döyüĢ 

hazırlığı  əldə  edərək,  güclü  hərbi  vahidə  çevrilməsində  onların  böyük  xid mətləri  olmuĢdur.  Bakı  ətrafının  və  Ģimal 

sərhədinin  müdafiə  sisteminin  etibarlı  Ģ əkildə  qurulmasında,  Lənkə ran  və  Qarabağ  ə mə liyyatlarının  uğurla   baĢa 

çatdırılmasında 2-ci p iyada diviziyası h issələrinin də xüsusi rolu  var idi. Aprel işğalından {1920) sonra 1 -ci piyada diviziyası 

kimi 2-c i piyada diviziyası da ləğv olunaraq yenidən quruldu.  

Əd.: Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998. 

 

ĠKĠNCĠ  SOVETLƏR  QURULTAYI  - Fəhlə və  Əsgər  Deputatları Sovetlərinin  II  Ümu mrusiya qurultayı (1917, 

25-26  oktyabr,  yeni  üsulla  7  noyabr).  Petroqradda  (Smolnıda)  keçirilmiĢdir.  Qurultayın  açılıĢ ında  iĢtirak  edən  649  nü-

mayəndənin 390 nəfə ri bolĢevik, 160-ı eser, 72-si menĢevik, 14-ü menĢevik-beynəlmilə lçi və b. id i. Quru ltayın iĢində Ba kı 

Fəhlə  və  Əsgər  Deputatlan  Sovetindən  bolĢeviklər  S.ġau myan,  M.Se myonov,  A.RaĢkeviç,  sol  eser  Ġ.Su xa rtsev  iĢtirak 

edirdilə r.  MenĢevik  Y.Martov  bütün  sosialist  partiyalarının  nü mayəndələrindən  ibarət  ü mu mde mo kratik  höku mətin 

yaradılmasına  cəhd  göstərsə  də,  nə  bolĢeviklər,  nə  də  menĢeviklər  və  eserlər  onun  təklifini  qəbul  etmədilər.  Bo lĢevik 

L.Trotski sağ sosialist partiyaların nü mayəndələrinə mü raciət edərə k bild irdi ki, onlar iflasa uğramıĢ, öz rolların ı oynamıĢlar 

və  bundan  sonra  onların  yeri  tarixin   zibil  səbətində  olma lıd ır.  MenĢeviklə r,  sağ  eserlər  və   menĢevik-beynəlmilə lç ilə r 

qurultayı tərk etdilər.  Beləliklə, bütün vəziyyətə nəzarət bolĢeviklərin hakimiyyəti altına keçdi. Oktyabrın  26-sı səhər saat 

5-də  2 nəfər əleyhinə və  12 nə fər b itərəf olmaqla quru ltayın "Fəhlə lərə, əsgərlərə  və kəndlilərə !"  mürac iəti təsdiq edildi. 

Qurultay ölkədə bütün hakimiyyətin fəhlə, əsgər və kəndli deputatları sovetlərinin əlinə keçdiy ini bəyan etdi. 

Yeni  Sovet  hakimiyyətinin  hə ll  et məli  olduğu  yaxın,  tə xirəsalın ma z  vəzifə ləri  -  dərha l  sülh  təklif  edilməsi, 

torpaqların torpaq  ko mitələrinin  sərəncamına verilməsi, ordunun demokratikləĢdirilməsi,  istehsal üzərində fəhlə nəzarəti, 

Müəssislər  məclisinin  vaxtında  çağırılması,  ərzaq  böhranının  həll  edilməsi,  millətlərin  öz  müqəddəratını  təyin  etmə 

hüququnun  təmin  olun ması  müəyyənləĢdirild i.  Oktyabrın  26-da  axĢam  keçirilən  ikinci  iclasda  cəbhədə  ölüm  hökmünün 

ləğvi, siyasi cinayətlərə görə həbs olunmuĢ əsgər və zabitlərin a zadlığa bura xılması, Müvəqqəti hökumətin keç miĢ baĢçısı 

A.F.Ke renskinin  dərhal həbs edilməsi, o rduda  müvəqqəti inqilabi  ko mitə lərin təĢkili haqqında sərəncamla r təsdiq edild i. 

Qurultayın  bütün  qalan  vaxtı  sülh,  torpaq  və  Sovet  hökuməti  haqqında  dekretlərə  həsr  olundu.  Qurultay  V.Ġ.Len inin  

mə ruzəsi ü zrə sülh və torpaq haqqında dekretlər qəbul etdi. Sülh haqqında dekret bütün xalq lara v ə höku mətlərə , ilhaq və 

təzminatdan  imtina  et mə k  Ģərtilə,  ü mu mi  sülh  bağla maq  haqqında  dərhal  danıĢıqla ra  baĢla maq  təkliflə rindən  ibarət  id i. 

Torpaq haqqında dekretlə torpaq üzərində  xüsusi  mülkiyyət ləğv edilir və bütün torpaq ümumxalq sərvəti elan o lunurdu. 

Qurultay  Ümu mrusiya  Mərkəzi  Ġcraiyyə  Ko mitəsinin  (ÜMĠK)  tərkib ini  seçdi  və  V.Ġ.Lenin  baĢda  olmaqla,  birinci  Sovet 

hökumətini  -  Xalq Ko missarları  Sovetini (XKS) təĢkil etdi.  L.Kamenev ÜMĠK-nin sədri seçildi. Xalq  Ko missarlan Soveti 

rəsmi o laraq  müvəqqəti fəh lə və  kəndli höku məti sayılırdı və öz funksiyalarını Müəssislər məc lisinin çağırılmasına qədər 

həyata keçirmə li idi. 

Ġkinci  Sovetlər  qurultayı  nəticəsində  Rusiyada  hakimiyyət  çevriliĢi  baĢ  verdi.  BolĢeviklər  hakimiyyəti  ələ  ke-

çirdilər. Bax həmçinin Oktyabr çevrilişi (1917).  

"ĠQBAL"  -gündəlik qəzet.  1912-15 illərdə  Bakıda, Azərbaycan dilində nəĢr olunmuĢdur.1023 nö mrəsi çıxmıĢdır. 

Onlardan  459-u  Sənətulla  Eynullayev-Ġbrahimovun (6.3.1912-20.9.1913), 299-u  Seyid  Hüseyn Sadıqzadənin (22.9.1913-

8.10.1914), 265-i isə Məhəmmədə li Əbdülə ziz və Məhə mməd Əmin  Rəsulzadələrin (9.10.1914-27.4.1915) naĢirliyi və baĢ 

mühərrirliyi  ilə  buraxılmıĢdır.  ―Ġqbal‖ ın  əsas  müəllifləri  Sənətulla  Eynullayev-Ġbrahimov,  Seyid  Hüseyn,  Məhəmməd  

Əmin  Rəsulzadə,  Hacı  Ġbrahim  Qasımov,  Nəriman  Nərimanov,  Məhəmməd   Had i,  Abdulla  ġaiq,  Abbas  Səhhət,  Əli 

Nəzmi, Xəlil Ġbrahim, Əkbər Əkbərov və b. idi. 

Qəzet in  məqsəd və  məra mı onun birinci sayında 

dərc  edilmiĢ  baĢ  məqalədə  Ģərh  olun muĢdur:  "İqbal" 

qəzetəsi  millətimizin  maddi  və  mənəvi  səadətinə, 

iqbalına  xidmət  arzusu  ilə  nəşrə  başlamışdır". 

Müstəmləkəçi  imperialist  dövlətlərin  Yaxın  və  Orta 

ġərqdə  törətdikləri  təxribatların,  Rusiya  imperiyasının  

müstəmləkəçilik və ruslaĢdırma siyasətinin tənqidi, milli 

dirçəliĢ  ideyaların ın  təbliği,  milli  ədəbiyyatın  inkiĢafı,  

ana dilin in  müstəqilliyi və yad təsirlərdən təmizlən məsi,  

qadın  azadlığı,  maarifin   xalqa  yaxınlaĢ ması  və 

milliləĢməsi  ―Ġqbal‖ın  to xunduğu  əsas  mövzula r  idi.  

Qəzet   mü xtə lif  p roble mləri  vahid  məqsəd  ətrafında 

birləĢdirir, milli müstəqillik ideyalarının  təbliğinə xid mət  

göstərirdi.  

 

 

 

 

 

 

---