[]

32 

 

Səfıkürdski  təyin  edild i  (1919,  19  noyabr).  Mə mmədbağır  bəy  ġeyxza manlı  1919  il  avqustun  20-də vəzifəsindən 

istefa verdi. Elə həmin gün Məmmədbağır bəyin qardaĢı Nağı bəy ġeyxza manlı ƏMT-nın yeni rəisi təyin olundu. 

ƏMT-n m  fəaliyyət  göstərdiyi  11  iyun  1919  ildən  6  mart  1920  ilədək  təĢkilatda  təxminən  120-dək  əməkdaĢ 

çalıĢ mıĢdır. 

Bakı  Ģəhəri  ü zrə  ƏMT-n m  rayon  bölmələrinə  Məmmədtağı  DadaĢov,  Seyfulla  Əzimzadə,  Məmməd  Hacızadə, 

Qasım  Ġs mayiləv,  A leksandr  ġengeliya,  Qəmbər  Tah irov,  Əbdüləziz  Tağ ıyev,  Ġslam  Əliyev  rəhbərlik  edird ilər.  Lavrenti 

Beriya  təĢkilatda  senzura,  Ale ksandr  Qoberid ze  xəfıyyə  Ģöbələrinə  baĢçılıq  ed irdilə r.  TəĢkilatın  Lənkə ran  Ģəhəri  üzrə 

nümayəndəsi Yusuf bəy Bayraməlibəyov id i. Mirzağa Nəsirov, Ağəli Mah mudov və Ağəli Zeynalabdin zadə baĢ agent (baĢ 

əməliyyat iĢçisi) vəzifələrində çalıĢırdılar. 

ƏMT-da azərbaycanlılarla yanaĢı, türklər, ruslar, ukraynalılar və gürcülər də iĢləyird ilər. Ermən ilər bu təĢkilata iĢə 

götürülmürdü. 

1919  il oktyabrın 26-da Dövlət Müdafiə Komitəsi bolĢeviklərlə  mübarizəni gücləndirmə k üçün Bakı  möhkə mləndi-

rilmiĢ rayonunun səlahiyyətlərini geniĢləndirmiĢ, keĢikçi, axtarıĢ polislərini, eləcə də ƏMT-ni da onun rəisinə tabe etdirmiĢdi. 

BolĢevizmlə  mübarizə  yalnız  bundan  sonra  ƏMT-nın  fəaliyyətində  əsas  yerlərdən  birini  tutmağa  baĢlamıĢdı.  ƏMT  digər 

orqanlarla  birlikdə  bu sahədə  çoxlu  sayda uğurlu  əməliyyat aparmıĢdı.  Azərbaycan  Xalq  Cümlıuriyyəti  Nazirlər  ġurasının  6 

mart 1920 il tarixli qəran ilə fəaliyyətini dayandırmıĢdır (bax, hə mçinin Ək s-inqilabla mübarizə təşk ilati).  

Ġnformasiya Ģöbəsi. ƏMT-nın ləğvindən sonra Bakıda və onun ətrafında əks-kəĢfiyyatı Bakı general-qubernator-

luğunun  tərkibində  yaradılmıĢ  informasiya  Ģöbəsi  təmin  et miĢdir.  ƏMT-n ın  təhqiqat,  müsahidə,  axtarıĢ,  həbs  və  s. 

funksiyaları general-qubenatorun göstəriĢi ilə informasiya Ģöbəsinə verilmiĢdi. 

Ġnformasiya  Ģöbəsinə  Ələkbər  xan  ġahsuvarov  rəhbərlik  ed irdi.  Həsən  bəy  Fətəlibəyov  rəisin  köməkçisi,  türk 

ordusunun polkovniki rütbəsini daĢıyanı Cəmil bəy xüsusi tapĢırıqları yerinə yetirməklə yanaĢı, rəisin kö məkçisi id i. 

Ġnformasiya Ģöbəsi əməkdaĢları baĢda Ələkbər xan o lmaqla, bir sıra əhəmiyyətli əməliyyatlar həyata keçirmiĢdilər. 

1920 ilin aprelində Bala xan ıda pozuculuq iĢi aparan 22 nəfər bolĢevikin həbsi böyük əks-səda doğurmuĢdu. 

Mühafizə  dəstəsi.  Azərbaycan  Parlamentin in,  onun  rəhbərlərinin  və  digər  dövlət  əhəmiyyətli  obyektlərin  

mühafizəsinin  təĢkili  üçün  1919  il  fevrarılın  18-də  Parlamentin  15-ci  iclasında  "Azərbaycan  parlamentinin  mühafızə 

dəstəsinin yaradılması haqqında" Qanun qəbul olunmuĢdu. Qanuna əsasən, Parla mentin 200 nəfərlik  mühafızə dəstəsi təsis 

edilird i.  Mühafizə  dəstəsi  Parlamentin  Rəyasət  Heyətinin  tabeliy ində  idi.    Mühafizə  dəstəsinin  saxlanılmasına  dövlət 

xə zinəsindən  2200000  rubl  məbləğ ində  vəsait  ayrılmıĢdı.  Parla mentin  mühafizə  dəstəsinin  rəisi  vəzifəsinə  əvvəllər  1-ci 

Tatar alayında rotmistr rütbəsində xid mət etmiĢ podpolkovnik N.Əliyev təyin olunmuĢdu. 

Mühafızə dəstəsi Parlamentin  rəhbərliy ini və bir sıra  mühüm  dövlət  obyektlərinin  mühafizəsini  təmin  edirdi.  Eyni 

za manda, xüsusi və mühüm tapĢınqların yerinə yetirilməsi daha çox mühafizə dəstəsinin Ģəxsi heyətinə etibar olunurdu. 

Mühafızə dəstəsinin əməkdaĢları Qarabağda ermənilərlə döyüĢlərdə də yaxından iĢtirak ed ird ilər.  General-mayor 

Həbib  bəy  Səlimovun  döyiiĢ  bölgəsindən    BaĢ  qərargaha  göndərdiyi  raportlarda  Parla mentin  mühafizə  dəstəsi  əmək-

daĢlarının  ig idliyi  barədə  məlu mat  verilird i.  DöyüĢlərin  birində  dəstənin  praporĢiki  Nəcəfəliyev  baĢda olmaqla,  16  əsgər 

həlak  olmuĢ,  praporĢik  Əsgərov,  podporuçik  DauĢvili,  Ərəbov  və  xeyli  əsgər  yaralanmıĢdı.  DöyüĢən  dəstəyə  Parlament 

mühafızə  dəstəsinin  podpraporĢiki  Mövsüm  Ġbrahimov  rəhbərlik  edirdi  (bax,  həmçinin  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti 

Parlamentinin mühafızə dəstəsi). 

Əd.: PaĢayev A., AçılmamıĢ səhifələrin izi  ilə, B.,  2001;  ElĢad Qoca, Azərbaycanının təhlükəsizlik və xüsusi xid mət 

orqanları (1918-1920), B., 2000; yenə onun, Tariximiz, taleyimiz, B., 2001.  

 

XÜSUSĠ ZAQAFQAZĠVA  KOMĠTƏSĠ (XZK) -  Rusiyada Fevral inqilab ından (1917) sonra, martın  3-də Cənubi 

Qafqazda yaradılmıĢ mülki hakimiyyət orqanı. Elmi ədəbiyyatda OZAKOM (Osobıy Zakavkazskiy Komitet) da adlandırılır. 

Fevral  inqilabından  sonra  Rusiyada  yaranmıĢ  Müvəqqəti  hökumət  martın  3-də  Cənubi  Qafqazda  mülki 

hakimiyyəti  yeni  orqana  -  Xüsusi  Zaqafqaziya  Kormitəsinə  (XZK)  verdi.  Ko mitə  regionun  əsas  millət lərini  4-cü  Dövlət 

dumasında  təmsil  edən  deputatlardan  ibarət  idi.  XZK-nin  sədri  kadet  partiyasının  üzvü  V.A.Xarlamov,  ü zvləri  - 

azərbaycanlı  kadet,  sonralar  müsavatçı  Məmmədyusif  Cəfərov,  gürcü  federa l-sosialisti  K.AbaĢidze,  rus  kadeti 

P.Pe reverzev   və  b.  id ilə r.  Ġki  gündən  sonra  Na zirlər  ġurasının   sədri  Lvovun  ə mri  ilə  P.Pereverzev  gürcü  menĢeviki 

A.Çxen keli  ilə  əvəz  edild i.  Həmin  ko mitədə  M.Y.Cəfərova  sənaye və  ticarət  iĢlərirıə  rəhbərlik  tapĢırılmıĢdı.  Bu  ko mitə 

Müvəqqəti  hökumət  tərəfindən  1917  il  martın  6-da  elan  o lunmuĢ  prinsiplər  əsasında  Cənubi  Qafqazda  möhkəm  qayda 

yaratmalı və regionda hakimiyyət orqanını təĢkil etməli idi.. 

Cənubi Qafqa z millətləri bərabər tə msil olun madığına, aqrar məsələdə qeyri-müəyyən mövqe tutduğuna görə xa lq  

kütlələri XZK-nə etimad göstərmədi və o ilk gündən tənqid hədəfinə çevrildi. 

Siyasi part iyalar və  onların  liderlə ri yeni hakimiyyətin təĢkili  məsələsində də  mü xtə lif  mövqelərdə dayanırd ıla r. 

MenĢeviklə r hesab edirdilər ki, yeni hakimiyyət orqanları, mərkə zdə olduğu kimi, inqilabi de mokratiya orqanla rın ın (fəhlə, 

əsgər  və  kəndli  sovetlərin in)  burjuaziya  nü mayəndələri  ilə  əməkdaĢlığı  əsasında  yaradılmalıd ır.  Eserlərin  fikrincə, 

Müvəqqəti hökumətin yaran maqda olan  yerli orqanlarına fəh lə və əsgər deputatları sovetləri nəzarət etməli id i. BolĢeviklər 

isə, hələlik eserlə rin tərə fində dur- 

 

 

 

 

 

 

---