213
Hüseynqulu xanı tabe etmək üçün Rusiyadan qoşun istədiyinə və tamamilə iflasa
uğramaqdan qurtulmaq və ö zünü müdafiə etmək üçün özünün imperatordan Bakıya
qarnizon göndərməsin i xah iş etməsinə və bəlkə də iltifat göstərilib xahişin in rədd
edilməyəcəyinə inandırmaq arzu o lunardı".
96
Sisianovun Bakı xanın ın elçisi Allahverdi bəylə danışıqları nəticəsində 1803-cü
ilin əvvəlində Ba kı şəhərinin Rusiyaya güzəşt olunması barədə ra zılaş ma ə ldə edildi.
Sisianov Bakı şəhərinin güzəştə gedilməsi haqqında bakılı Hüseynqulu xanın
elçisi Allahverdi bəylə saziş imzalayıb (27. IV. 1803-cü il), Vo rontsovdan Bakıda
qarnizon yerləşdirmək və onun yaxın lığ ındakı yerlə ri tut maq üçün öz s ərəncamına iki
polk - birin i Ta mandan, ikincisin i is ə Krımdan göndərilməsini xahiş etdi.
97
La kin 1804-cü ildə Hüseynqulu xan Ba kı və Şa ma xı əyanlarının təkidi ilə öz
elçisin in bağladığı sazişi po zdu.
98
I Aleksandrın Sisianova göndərdiyi 26 oktyabr 1803-cü il tarixli sərəncamında
axırıncıya "Bakı xan ının elçisi Əliverdi bəy arasında bağlanmış qərarların həyata
keçirilməsinə başlamaq" təklif olunurdu. Sərəncamda daha sonra deyilird i: "...Mən bu
əməliyyatın uğurla başa çatacağına xüsusilə ona görə ümidvaram ki, siz Xəzər
dənizindəki sərəncamınızda olan donanma mızın kö məyi ilə qarşıya ç ıxa bilən
çətinlikləri dəf edə biləcəksiniz. Bakı və Salyanın alın ması ilə Xəzər dənizindəki
Rusiyaya yaxın sahilboyu yerlərin taleyi artıq b izim əlimizdə o lacaqdır...".
99
Xan
hakimiyyəti I Ale ksandrın siyasətini İranda və A zərbaycanda həyata keçirən Ba kıda kı
baş konsul Skib inevskinin, xüsusilə Bakı barəsindəki fəaliyyətindən bərk narazı idi.
Bakı xan ı Hüseynqulu xanla Skibinevskinin münasibətləri elə gərgin və düşməncəsinə
idi ki, 1804-cü ilin əvvəllərində o, xanın tərəfdarları tərəfindən Ba kıdan qovuldu, həm
də bu za man onun 7 əsgəri öldürüldü, ö zü is ə ya xın lıqdakı adala rın birinə sığındı.
100
1803-cü ilin aprelində Qafqa zdakı baş ko mandan Sisianov impe rator I
Aleksandra Azərbaycanın bir sıra qala və şəhərlərinin, o cü mlədən Bakının zəbt
edilməsin in lay ihəsini təqdim etdi.
101
Bu lay ihə bəyənildi və Rusiya 1803-1805-ci illər
ərzində bir neçə xan lığı -Gəncə, Qarabağ, Şəki və Şamaxı xanlıqların ı işğal etdi.
Bundan sonra Rusiya höku məti İranın Xə zər dənizi sahillərinə hərb i e kspedisiyaya
hazırlaş mağa başladı. Sisianovun I Aleksandra göndərdiyi 30 dekabr 1804-cü il tarixli
raportda Xə zər donanmasını 1805-c i ilin aprelində Ənzə liyə və Rəştə göndərmə k və
orada iki rota çıxa rıb cari ilin ka mpan iyasının çəkdiyi zərə rə görə bir milyon manat
əvəz ödənilməsin i tələb etməy in zəruri olduğundan danışılırdı.
1805-c i ildə rus donanması general-mayor Zavalişinin başçılığ ı ilə
Həştərxandan Ən zəliyə yola düşdü. 800 nəfərlik rus dəstəsi Pir Baza rı və Rəşti tutdu,
lakin sonradan kö məyə gələn İran qoşun hissələri tərəfindən məğlubiyyətə uğradılaraq
gəmilə rlə Ba kıya yollandı.
102
Şəhər əyanları öz sərvətlərini və ailə lərini şəhərdən
çıxararaq qalanın müdafiəsinə hazırlaşdılar. Bu xtaya daxil olan rus gəmiləri şəhəri
mühasirəyə almağa başladılar. Hüseynqulu xan rus qoşunlarının gəlməsinin məqsədini
aydınlaşdırmaq üçün Zavalişinin yanına elçi göndərdi. Zavalişin cavabında imperator
tərəfindən Bakını tutmağa göndərildiyin i b ild ird i və şəhərin dərha l təhvil verilməsini
tələb etdi. Hüseynqulu xan va xt qa zan maq məqsədilə cavab üçün nıöhlət istədi.
214
Avqustun 15-də, möhlət qurtaranda və şəhər təslim o lmadıqda Zavalişin sahilə desant
çıxardı. Lakin elə bu vaxt qubalı Şey xəli xan və qazıqu muqlu II Surxay xanın oğlu
dərbəndli Nuh bəy bir dəstə İran qoşunu ilə Ba kı xanın ın kö məyinə gəldilə r. Bir neçə
döyüşdən sonra məğlub olan ruslar gəmilərə oturub Lən kəran yaxınlığ ındakı Sarı
adasına getdilər.
103
1805-c i il de kabrın 27-də Sisianov Şa ma xı xanlığ ının Rusiyanın tərkib inə da xil
olması və şirvanlı Mustafa xan la ittifaq bağlan ması barədə I Aleksandra raport
göndərdi. Sonra o, özünün qoşunla Bakıya, Bakı xanı Hüseynqulu xanla danışıqlarda
bəzi çətinliklə rlə rastlaşan Zavalişinin kö məyinə getdiyini xəbər verirdi.
104
1806-c ı il fevra lın əvvəlində böyük ordu ilə gələn Sisianov Bakının 2
verstliyində general-mayor Zavalişinin desant qoşunları ilə birləşərək qalan ın ruslara
təslim olun ması barədə Bakı xanı ilə danışıqla ra başladı.
105
Rus qoşunları qalan ın
yaxınlığındakı Naxırbulaqda düşərgə saldı.
Hə min il fevralın 8-də Hüseynqulu xan ö z mə iyyətinin müşayiəti ilə şəhərin
açarlarını knyaz Sisianova təqdim etmək üçün qaladan çıxdı. Sisianov açarları qəbul
etdiyi va xt o və onun yanında dayanan knyaz Eristov q əflətən xan ın məiyyətindən olan
iki şəxs tərəfindən qətlə yetirildi.
106
Qocaman yerli sakinlə r onlardan birini Ba kı
əsilzadələrindən olan Əh məd bəy adlandırırlar.
Qaladan axışıb gələn bakılılar Sisianovun bədənini doğrayaraq, başını qalaya
apardılar, sonra isə İrana Fətəli şaha göndərdilər. Fətəli şah Sisianovun başını
gətirənlərə bol əna mla r bə xş etdi.
107
Sisianov şah Abbas darvazasının yaxınlığında - şimalında qətlə yetirilmişdir.
Sisianovun ölümündən xəbər tutan rus ordusu geri çəkildi, Zavalişin isə öz
qoşunlarını gə miyə oturdub Sarı adasına getdi. Onun qoşunu burada kömə k göndərilənə
qədər böyük məhru miyyətlərə düçar oldu. Kö mə k gələndən sonra o, şima la yollandı.
Bakıxanov Sisianovun ölüm gününü başqa cür göstərməklə bu hadisələri
müfəssəl təsvir edir: "Knyaz Sisianov Şirvana gəlib zahirdə itaət göstərən Mustafa xan
ilə görüşdükdən sonra Bakıya getdi. Sarıda olan ruslar da d əniz yo lu ilə gəlib onunla
birləşdilər. Bəzi xid mətlər göstərmiş olan II M irzə Məhə mməd xanın qardaşı
Əbdürrəhim ağa Qubadan Şirvana, sərdarın hüzuruna gəldi. O hərçənd Hüseynqulu
xanın İran tərəfdarı olduğunu söyləyirdi, lakin sərdar onun sözünü qərəzsiz sanmay ıb
qəbul etmirdi. Sərdar hic ri 1220 (1806)-ci ildə şubatın (fevra lın ) 2-də qalan ın yanında
Hüseynqulu xan ilə təslim olmaq haqqında danışıq aparırd ı. Bu zaman sülh və
müsalimət qanunu xilafına olaraq iranlıların təhriki və ya Hüseynqulu xanın tapşırığı ilə
onun bibisi oğlu İbrah im bəy İbni-Əli bəy ağa ibn i-Məhəmmədhüseyn xan
ibni-İma mqulu xan Də rbəndinin əlində öldürüldü. Başı qatilin atası ilə şahın hüzuruna
göndərildi. Ruslar gəmilərə minib Sarı tərəfə getdilər".
108
Sisianov öldürüldükdən sonra şimaldan başqa, bütün xanlar yaran mış
vəziyyətdən istifadə edərək ruslara qarşı üsyan qaldırdıla r
109
və Rusiyanın
təbəəliyindən boyun qaçıraraq özlərin i müstəqil e lan etdilə r.
Bu zaman İran taxtın ın naibüss əltənə titulu daşıyan vəliəhdi, Azərbaycanı idarə
edən Abbas Mirzə öz qoşunu ilə Aslandüz tərəfdən hərəkət edərək Qa rabağdan keçib
Dostları ilə paylaş: |