0f11aztitul(1-7)

 
75 
 
 
2. 
????????????????????????  
duzunun suda həll olması nəticəsində elektrolitik dissosiasiya hadisəsi baş 
verir
. M
əhlulda sərbəst yükdaşıyıcılar 
 müsbət mis (???????????? ) və mənfi xlor (???????????? ) ionları 
əmələ gəlir. Dövrə qapandıqda müsbət ionlar katoda, mənfi ionlar isə anoda doğru hərəkət 
edərək məhluldan cərəyan keçməsini təmin edir. Buradan nəticə olaraq elektrolitə belə bir 
tərif vermək olar:  

 Elektrolit 

 dissosiasiya etmiş ionlar hesabına elektrik cərəyanı keçirən maddə, 
ərinti və ya məhluldur. 

 Elektrolitlər 

 məhlulda (və ya ərintidə) tamamilə, yaxud qismən ionlardan ibarət 
olan bərk və ya maye maddələrdir.  

 Elektrik cərəyanı ionların nizamlı hərəkəti hesabına yarandığından belə keçi-
ricilik ion keçiriciliyi adlanır. 
3. Dövrə qapandıqda anoda çatan 
????????????  ionları artıq elektronunu elektroda verib oksid-
ləşmə reaksiyası ilə neytrallaşır və anodun səthində qaz qabarcıqları formasında ayrılır:  
2Cl
 –
 – 2e
 –
 → Cl
2. 
 Katoda çatan 
????????????  ionları isə bu elektroddan iki elektron alaraq neytral mis ato-
muna çevrilir və katod üzərində yığılaraq mis təbəqəsi yaradır: Cu
2+
 + 2e 
– 
→ Cu
0
. 
Elektroliz hadisəsi baş verir. Deməli, elektrolit məhlulundan cərəyanın keçməsi elek-
trodda maddə ayrılması ilə nəticələnir. 
Elektrolitdən keçən cərəyan şiddəti  məhlulun sabit müqavimətində gərginlikdən 
xətti asılıdır 
 elektrolit məhlulları üçün Om qanunu ödənilir 
(a)
. Lakin xətti asılılıq 
koordinat başlanğıcından keçmir, bir qədər sağa sürüşür. Bu onunla izah edilir ki, 
elektrolizdə gərginliyin müəyyən qiyməti elektrolit məhluluna batırılan elektrodların 
polyarlaşmasına sərf olunur. 
Elektrodların polyarlaşması – elektroliz prosesində elektrod-
ların  yükünün  tarazlıq  qiymətindən  kənara  çıxmasıdır.  Pol-
yarizasiya  nəticədə  elektrodların  potensiallarının  da  tarazlıq 
qiymətlərindən kənara çıxması baş verir.
  
Elektrolitin  müqaviməti  temperatur  artdıqca  xətti  azalır, 
çünki temperatur artdıqda elektrolit məhlullarında zərrəciklərin 
istilik  hərəkəti  intensivləşir  və  onunla  əlaqədar  dissosiasiya 
dərəcəsi artır 
(b)
: 
?????? = ?????? (1
????????????). 
Burada 
?????? − müqavimətin temperatur əmsalıdır, o, mənfi qiymə-
tə malikdir, 
?????? − elektrolitin 0℃-də xüsusi müqavimətidir. 
Elektroliz qanunu. Qanun 1836-cı ildə ingilis alimi M.Faradey 
tərəfindən irəli sürülmüşdür. O, elektroliz hadisəsində kəmiyyətlər 
arasındakı  asılılığın  qanunauyğunluğunu  müəyyən  edir.  Həmin 
asılılıqları biz də müəyyən edə bilərik. Bunun üçün ionun kütləsini 
?????? , ∆?????? müddətində 
elektroda çatan ionların sayını isə 
??????  ilə işarə etsək, həmin müddətdə elektrodda ayrılan 
maddənin kütləsi belə olar: 
?????? = ?????? ∙ ?????? .                                                (1) 
İonun kütləsi kimyəvi elementin molyar kütləsinə əsasən hesablanır: 
?????? =
??????
??????
.                                                     (2) 
Burada 
?????? − Avoqadro ədədi, ?????? − kimyəvi elementin molyar kütləsidir.  
(b)
 
(a)
 
ρ
ρ
0
?????? 
?????? 
0
??????
  LAYİHƏ

---

76 
 
∆??????  müddətində  elektroda  çatan  ionların  sayı  həmin  müddətdə  məhluldan  keçən 
elektrik yükünün (
∆??????) ionun yükünə (?????? ) olan nisbətinə bərabərdir: 
?????? =
∆??????
??????
=
??????∆??????
??????
.                                            (3) 
Burada 
∆?????? = ??????∆?????? olduğu nəzərə alınmışdır. İonun yükü onun valentliyi (??????) ilə təyin edilir: 
?????? = ?????? ∙ ??????.                                                      (4) 
Beləliklə, (2), (3) və (4) ifadələrini (1)-də nəzərə aldıqda elektrodda ayrılan maddə-
nin kütləsinin asılı olduğu kəmiyyətlər müəyyən olunar: 
?????? =
??????
?????? ∙ ?????? ∙ ??????
∙ ∆??????                                        (5) 
və ya 
?????? =
??????
?????? ∙ ?????? ∙ ??????
∙ ??????∆??????.                                       (6) 
(6) düsturunda
 ??????∆?????? vuruğunun əmsalı verilmiş maddə üçün sabit kəmiyyətdir. Onu 
??????  ilə işarə etsək: 
?????? =
??????
?????? ∙ ?????? ∙ ??????
,                                                  (7) 
elektrolizin  I qanununun riyazi ifadəsini alarıq: 
    
 
 
?????? = ?????? ∙ ∆??????,                                               (8) 
və ya 
 
?????? = ?????? ∙ ??????∆??????.                                               (9) 
 Elektrolitdən elektrik cərəyanı keçərkən elektrodda ayrılan maddənin kütləsi 
cərəyan şiddəti və onun keçmə müddətindən düz mütənasib asılıdır. 
Mütənasiblik əmsalı olan
 ?????? maddənin elektrokimyəvi ekvivalenti adlanır. Onun 
fiziki mənasını asanlıqla müəyyən etmək olar. Bunun üçün (2) və (4) ifadələrini (7)-
də nəzərə almaq kifayət edər: 
?????? =
??????
??????
.                                                              (10) 
 Maddənin elektrokimyəvi ekvivalenti – ədədi qiymətcə ionun kütləsinin yükünə 
olan nisbətinə bərabərdir. Onun tərs qiyməti, yəni zərrəciyin yükünün kütləsinə nis-
bəti 
 xüsusi yük adlanır. 
Elementar yükün Avoqadro ədədinə hasili Faradey sabiti (və ya Faradey ədədi) ad-
lanır: 
?????? = ?????? ∙ ?????? .                                                          (11) 
  Faradey sabiti 

  ədədi qiymətcə elektrolit məhlulundan keçən zaman elektrod 
üzərində 1 mol maddə ayrılması ilə nəticələnən elektrik yükünə bərabərdir: 
?????? =
??????
??????
∙
∆??????
??????
=
1
??????
∙
∆??????

.                                         (12) 
Burada 

− maddə miqdarıdır. Faradey sabiti üçün təcrübədən təyin edilmiş qiymət: 
?????? = ?????? ∙ ?????? = 9,65 ∙ 10
????????????
??????????????????
. 
(11) ifadəsi (7)-də  nəzərə alınarsa, maddənin elektrokimyəvi ekvivalenti 
aşağıdakı ifadəyə bərabər olar: 
?????? =
??????
????????????
.                                                                (13) 
  LAYİHƏ

---