1 azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏt bəDƏn təRBĠYƏSĠ VƏ Ġdman akademġyasi süleyman Hüseynov, Elvira Qaracayeva azərbaycan dġLĠ VƏ NĠtq məDƏNĠYYƏTĠ (Dərslik)
Yüklə 2,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÇalıĢma.
77 istirahət mədəniyyəti, məişət mədəniyyəti, tələbə mədəniyyəti, siyasi mədəniyyət, dövlətçilik mədəniyyəti, teatr mədəniyyəti, idman mədəniyyəti, demokratik mədəniyyət, müraciət mədə- niyyəti, dil mədəniyyəti və s. və il axır... Dil mədəniyyətin tərkib hissəsidir. Dil də mədəniyyət kimi millətin, milli mədəniyyətin ən mühüm əlaməti, eləcə də nitq mədəniyyətinin ifadəçisidir. Dil və mədəniyyət xalqın etnik birliyinin fərqləmdirilməsində əsas ölçü vahidi, meyardır. Elə buna görə də biz qədim yunan mədəniyyəti, qədim Roma mə- dəniyyəti, Fransa mədəniyyəti, Azərbaycan mədəniyyəti, və s. kimi ifadələri işlədirik. Mədəniyyət cəmiyyətlə, təsərüfatla, sosial, siyasi, iqtisadi və ideoloji həyatla sıx bağlı olduğundan insanların ictimai şü- urunda, onların əxlaq və davranışında, fiziki və zehni fəaliy- yətində öz əksini tapır. Mədəniyyət maddi və mənəvi formada özünü göstərir, yəni həm zehni, həm də fiziki əmək nəticəsində yaradıldığından biz onları gözlə görüb müşahidə edirik, eşidib anlayırıq, duyğularımızla qavrayırıq. Onlar insanların həm mə- nəvi ehtiyaclarının, həm də gündəlik qayğılarının ödənilməsinə xidmət edir. Buraya əmək alətləri, binalar, bəzək əşyaları, ge- yim, döyüş silahları, idman ləvazimatları, incəsənət əsərləri, ədəbiyyat nümunələri, yazılı sənədlər, din, etik qaydalar, es- tetik görüşlər və s. daxildir. Mənəvi mədəniyyətin tərkib hissəsi olan nitq mədəniyyəti təfəkkür mədəniyyətidir. Hər bir xalqın yaratdığı maddi və mənəvi sərvətlər o xalqın milli mədəniyyəti sayılır. Milli mə- dəniyyətdə hər bir xalqın özünəməxsus təfəkkür tərzi, mənəvi dəyərləri, özünü və həyatı dərk etmə-anlaması, bədii-estetik duyumu, dünyagörüşü öz əksini tapır. Bu silsilədə dilin özünə- məxsus yeri və rolu vardır. Dil mədəni, əxlaqi, dini, estetik normaların saxlanması və gələcək nəsillərə ötürülməsində ye- ganə olmasa da, aparıcı və əsas vasitədir. Azərbaycan mədə- niyyəti ümumbəşəri mədəniyyətin tərkib hissəsidir. O, milli çərçivədə məhdudlaşıb qalmır, başqa millətlərin mədəniy-
78 yətindən bəhrələnir və başqa xalqların mədəniyyətinə təsir edə- rək onların formalaşması və inkişafına əvəzsiz xidmət göstərir. Dahi bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəylinin musiqisinin bütün Şərq xalqlarına örnək olması, Azərbaycan dilinin ətraf ölkələrdə ya- şayan erməni, gürcü, çeçen, avar, ləzgi və başqa xalqların di- linə təsiri danılmazdır. Qarşılıqlı mədəni əlaqələr milli mədə- niyyətimizin inkişafına da öz müsbət təsirini göstərir. Qərb və rus simfonik və balet musiqisini, rəssamlıq, boyakarlıq, heykəl- taraşlıq və başqa incəsənət nümunələrinin Azərbaycan mədə- niyyətinə təsiri çox böyükdür. Belə münasibətlərin nəticədir ki, Qara Qarayevin “Yeddi gözəl”, “İldırımlı yollarla” baletləri, Fikrət Əmirovun “Rast”, “Şur” muğamları, Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi”, Tahir Salahovun, Toğrul Nərimanbə- yovun, Səttar Bəhlulzadənin rəsm əsərləri dünya incəsənətinə dəyərli töhfələrdir. Biz dünya sivilizasiyasına inteqrasiya edir və mədəniyyətlərarası əlaqələrimizi genişləndiririk. Milli mədəniyyətin göstəricilərindən biri olan gözəl nitq dilin səlisliyini, ifadə imkanlarını bütün məziyyətləri ilə çatdıra bilən yazıçılardan, söz ustalarından, natiqlərdən çox asılıdır. “Dədə Qorqud kitabı”nı, Nəsimini, Füzulini, M.F.Axund- zadəni, C.Məmmədquluzadəni, M.Ə.Sabiri, Ü.Hacıbəylini və onlarla digər söz-sənət korifeylərini dünyaya bəxş etmiş Azər- baycan xalqı bu dahi sənətkarların söz incilərində zəngin nitq mədəniyyətinin varlığını nümayiş etdirir. Hər bir azərbaycanlı-müəllim, həkim, nazir, tələbə, şəhərli, kəndli... nitq mədəniyyətinə dərindən yiyələnməli, ana dili- mizdə düzgün, gözəl danışmağa, savadlı, dəqiq, aydın yazmağa borcludur. Azərbaycan dili özünün səlisliyi, ifadə imkanlarının genişliyi ilə elə bir səviyyədədir ki, bu dilin daşıyıcıları ondan faydalanmaq vərdişlərinə yiyələnməli, dilimizin, mədəniyyəti- mizin qoruyucusu və yaradıcısı olmalıdırlar. Öz dilini mükəm- məl bilməyəni, onun incəliklərini dərindən mənimsəməyəni yüksək mədəniyyətli adam hesab etmirlər, öz dilini yaxşı bil- məyən, onun inkişafına, yayılmasına, daha da kamilləşməsinə
79 çalışmayan xalq isə mədəni millətlər arasında ola bilməz. Hər bir xalq sayı ilə deyil, yaratdığı maddi və mənəvi sərvətlərin kəmiyyət və keyfiyyətinə əsasən tanınır.
1. Azərbaycan dilinin rəsmi dövlət dili olması haqqında Azərbaycan Respublikasının ümummilli lideri Heydər Əliyevin fərman və sərəncamlarını xatırlayın və əhəmiyyətini izah edin. 2. Mədəniyyətin inkişaf mənbəyi nədir və onu necə başa düşürsünüz? 3. Xalq mədəniyyətinin tərkib hissələri hansılardır? 4. Mədəni nitq hansı cəhətləri ilə fərqlənir? 5. Nitq mədəniyyətinin qoruyucusu və daşıyıcısı anlayışını necə başa düşürsünüz? 6. Nitqin funksiyalarını və əsas cəhətlərini deyin. 7. Nitq fəaliyyəti nədir? ÇalıĢma. Şifahi xalq ədəbiyyatında nitq mədəniyyətinin əsas göstəricilərini müəyyənləşdirin: ...Koroğlu yaxın gəlib soruşdu: -
Ay əmi, niyə ağlayırsan? Qoca heç başını da qaldırmayıb dedi: -
caq, çıx yolunla get! Qoca sözü nə qədər yayındırmaq istədisə, Koroğlu əl çəkmədi. Kişi gördü olmayacaq, axırda dedi: -
İndi ki əl çəkmirsən, qabaqca mənə de görüm, sən kim- sən? Bu başındakı dəstə-tifaq nədi? -
gəlmişik. Yollar şuluqdu deyin yaraqlı-yasaqlı gəlmişik. Qoca Muradbəyli sözünü eşidəndə bir fikrə cumdu. Dedi: -
Koroğlunu tanıyırsan, ya yox? Koroğlu gördü qocada söz var. Dedi: -
Yüklə 2,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|