1. Biofizika va radiobiologiya fani, uning predmeti. Qattiq jismlar. Tirik organizmlarda deformatsiya turlari

const

Q

n

i




1

ta’sir qiladi. Demak, zaryad atrofida maydon mavjud. Elektr maydonning kuch
xarak-teristikasi bo’lib kuchlanganlik hisoblanadi. 
Kuchlanganlik - maydonning berilgan nuqtasiga qo’yilgan nuqtaviy 

zaryadga ta’sir etuvchi kuchning shu zaryadga bo’lgan nisbatiga aytiladi.

q

F

E


(1.40)

Kuchlanganlik vektor kattalik bo’lib, uning yo’nalishi berilgan nuqtada joylashgan 
nuqtaviy musbat zaryadga ta’sir etuvchi kuch yo’nalishi bilan bir xil bo’ladi.
Kuchlanganlik grafik usulda kuch chiziqlar yordamida tasvirlanadi. 
Kuch chiziqlari – uning hfr bir nuqtasiga o’tkazilgan urinma kuchlanganlik 

vektori bilan mos keladigan xayoliy chiziqqa aytiladi. Maydon chiziqlari parallel

va bir xil uzoqlikda joylashgan bo’lsa bir jinsli maydon bo’ladi. Nuqtaviy zaryad 
kuchlanganligi
2
0

4
1

r


q

E




(1.41) Maydon kuchlanganlik birligi N/kl yokiV/m 

Elektr maydonning energetik xarakteristikasi potensialdir. Elektr maydonida
q zaryad 1 a va 1 b trayektoriya bo’yicha 1 dan 2 ga qarab siljiganda maydon 
kuchlari tomonidan ish bajaradi. Bu ish elektr maydon kuchlanganligi orqali
ifodalaniladi. 
Elektr maydonida zaryadni ko’chirishda bajarilgan ishni hisoblash chizmasi.





dl

E

Q

A
2
1

(1.42)
dl – elementar siljish,

E e –
E ning de yo’nalishidagi proyeksiyasi. 

Elektrostatik maydon kuchlarining ishi siljish trayektoryasidan bog’liq

emas. Bunday xossasaga ega maydon popensial maydon deyiladi.
Maydon potensiali deb potensial energiyaning birlik zaryadga nisbatiga

aytiladi.

q

A



(1.43)

Potensial ko’chish trayektoriyasidan bog’liq bo’lmasdan balki zaryadga, 
ko’chishining boshlang’ich va oxirgi nuqtalariga va maydonning o’ziga bog’-
liqdir. 
Son jihatidan kuchlarining birlik musbat zaryadni maydonning bir 

nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga ko’chirishda bajarilgan ishga teng bo’lgan kattalik

maydon ikki nuqta orasidagi potensiallar ayirmasi deyiladi.












2

1
2

1

2
1

12


de

E

q

Ede

q

q

A

U

e



(1.44)
bu yerda 


1

va



2
- elektr maydonning 1 va 2 nuqtalariga mos poten-siallari. 
Demak (6)dan ikki nuqta orasidagi potensiallar ayirmasi maydonga va tanlangan
nuqtalar vaziyatiga bog’liq bo`lar ekan. Nuqtaviy zaryad maydoni potensiali

---

---

r

q
0
4






(1.45)
Turli nuqtalar potensiallarini ko’rgazmali ravishda bir xil potensialli sirtlar 

(ekvipotensial sirtlar) shaklida tasvirlash mumkin. Potensial va kuchlanganlik
orasida qo’yidagi bog’lanish mavjud. 


d

d

E




(1.46) 

« - » ishora potensialining E yo’nalishida tezda kamayib borishi
–E yo’nalishida esa kattalashib borishini ko’rsatadi. E potensialning teskari 
ishorasi bilan olingan gradiyentiga tengdir:
