1. Biofizika va radiobiologiya fani, uning predmeti. Qattiq jismlar. Tirik organizmlarda deformatsiya turlari

grad


E



(1.47)
Potensial o’lchov birligi Volt - bu shunday maydon nuqtasining 

potensialliki, u yerda 1 Kl li zaryad 1 J potensial energiyaga ega bo’ladi
(1V=1J/Kl) Agar potensial bir qancha zaryadlar tomonidan hosil qilinayotgan
bo’lsa, u holda maydon potensiali hama zaryadlar tomonidan hosil qilinayotgan
bo’lsa, potensiallari algebraik yig’indisiga teng bo’ladi.











n

i

i

n

i

i

q
1
0

1
4

1






(1.48)
Moddalar o’zlarining elektr o’tkazuvchanligiga qarab 3 ga bo’linadi. Elektr 

tokini yaxshi o’tkazuvchi-o’ikazgichlar, umuman o’tkazmaydigan moddalar -

izolyatorlar (dielektriklar) va qisman o’tkazuvchilar (Yarim o’tkazgichlar). 
Agarda o’tkazgich tashqi elektrostatik maydonga joylashtirilsa uning

zaryadlariga maydon ta’sir qiladi va ular harakatga keladi. Zaryadlarning

ko’chishi toki zaryadlar taqsimotida muvozonat yuzaga kelguncha davom etadi. 
Bu holda o’tkazgich ichidagi eletrostatik maydon nolga teng bo’ladi. Agar shunday
bo’lmaganda edi, tashqi maydon ta’sir qilmasa ham zaryadlar ko’chishi va tok 
oqishi mumkin bo’lar edi. Demak kuchlanganlik o’tkazgich ichidagi hamma
nuqtalarda E=0 (10). O’tkazgich ichida maydonning nolligi uning hamma 
nuqtalarida potensial bir xil bo’lishini ko’rsatadi (

const



), ya’ni elektrostatik

maydonda o’tkazgich sirti ekvipotensial hisoblanadi. Bu esa maydon 
kuchlanganligi vektorning o’tkazgich sirtiga normal bo’lishini ko’rsatadi. Agar
shunday bo’lmasa zaryadlar maydon ta’sirida harakatga kelar edi. 
O’tkazgich ikki qismi ikki ishorali, zaryadlanib qoladi, demak neytral

o’tkazgich elektrostatik maydonga kiritilsa, kuchlanganlik chiziqlari uziladi. Ular

musbatda boshlanib manfiy zaryadda tugaydi. Industirlangan zaryadlar tashqi 
sirtda taqsimlanadi. T.Sirt zaryadlarining tashqi elektrostatik maydonda qayta
taqsimlanish hodisasi elektrostatik induksiya hodisasi deyiladi. 

zaryadlar sirt 

zichligi desak, u holda o’tkazgich sirt yaqinda maydon kuchlanganligi

0





E
(1.49)

- o’tkazgichni o’rab turuvchi muhit dielektrik kirituvchanligi. O’tkazgich ichida 

maydon nol bo’lishiga asoslangan elektrostatik himoya mavjud. Yakkalangan

---

---

o’tkazgichga berilgan zaryad potensialga to’g’ri proporsionaldir, ya’ni





q
Agar

proporsionallik tenglikka o’tsak, u holda



C


q

. Bunda C- yakkalangan 

o’tkazgich elektr sig’imi deyiladi. (12) dan



q

C


(1.50) (1Kl/1V) = farada (f)

f – deb unga 1 Kl zaryad berilganda potensial 1 V ga o`zgaradigan
o’tkazgich sig’imiga aytiladi. Yer shari sig’imi


mkf

R

C
700

4
0






Sig’imni
oshirish uchun kondensatorlar ishlatiladi.
d

S

С
0



(1.51)

Moddalarning elektr xossalari: o’tkazgichlar va yarim o’tkazgichlar, 
dielektriklar, dielektrik kirituvchanlik.
Dielektrik ham boshqa moddalar kabi atom va malekulalardan tashkil 
topgan. Musbat va manfiy zaryadlar teng bo’lgani uchun malekula neytraldir.
T.Agar musbat va manfiy zaryadlar og’irlik markazlari tashqi maydon
bo’lmaganda ustma-ust tushsa bunday malekulalardan tashkil topgan dielektrikka
qutbsiz dielektriklar deyiladi. Masalan: N
2
, H

2,
O

2

, CO
2

, CH

4
. Tashqi maydon 

ta’sirida manfiy va musbat zaryadlar turli tomonlarga siljishi natijasida dielektrik
dipol momentiga ega bo’ladi va qutblanadi. T.Agar tashqi maydon bo’lmagan 
holda ham dipol momentiga ega bo’lsa, bunday dielektrikka qutbli dielektriklar
deyiladi. Masalan: H
2
O, NH

3
, SO

2
, CO

3.
Tashqi maydon ta’sirida dipol momentlari 

bir yo’nalishda joylashishga harakat qiladi.
Tashqi maydon ta’sirida dipollarning maydon yo’nalishi bo’yicha
joylashuvi yoki yo’nalgan dipol momentlarining hosil bo’lish hodisasiga
dielektrikning qutblanishi deyiladi. 
Qutblanuvchanlik