1. Biofizika va radiobiologiya fani, uning predmeti. Qattiq jismlar. Tirik organizmlarda deformatsiya turlari

Elektr maydondan veterinariya terapiyasida foydalanish.

(Franklin nazariyasi). 
Biologik to’qimalarning qarshiligi unchalik katta bo’lmagan obyektlardir. 
Ularning qarshiligi elektr maydoni ta’sirida o’zgaradi. Odam organizimidan
o’tuvchi tok kuchi uning qarshiligidan bog’liq. Terining solishtirma qarshiligi 10
3

Om.m. sog’lom teri. Teri quruq bo’lsa, qo’l uchlari orasidagi qarshilik 15000 Om. 

Ayniqsa otning qarshiligi kichik. Odam uchun havfsiz bo’lgan tok kuchi otni

o’ldirishi mumkin. Tajribalarning ko’rsatishicha, sitoplazma, tirik hujayra, ayrim 
to’qimalarning o’zgarmas tok qarshiligi ancha kattadir. Turli to’qimalar elektr
o’tkazuvchanligi bir-biridan ancha farq qiladi. Orqa miya suyuqligi, qon, limfa 
tokni yaxshi o’tkazadi, muskullar, jigar, Yurak, o’pka muskullari tokni yomonroq
o’tkazadi. Yog’ va suyak to’qimalari, teri ulardan ham yomon o’tkazadi. 
Hujayraning elektr xossalari ham ancha murakkabdir. Sitoplazmaning solishtirma
qarshiligi 0,1 dan 300 Om.m. chegarasida yotadi. Hujayra menbranasi 1 sm
2

yuzining qarshiligi 10

3
–10

4
Om.m.gacha bo’ladi. Biologik sistemalardan tok 
o’tishiga hujayrada ro’y beradigan qutblaniµsh hodisalari ancha ta’sir qiladi.
Elektr maydon ta’sirida qarama-qarshi yo’nalishda turli ishorali ionlar 
to’planadi. Bu ionlar konsentrasiyasi ma’lum bir miqdorga teng bo’lgach,
dielektrik qatlam «teshiladi», ya’ni hujayra menbranasi orqali tok o’ta boshlaydi. 
Kuchsiz toklarda menbrana umuman «teshilmaydi», chunki bunda hujayraning ikki
uchida to’planayotgan ionlar issiqlik harakati tufayli sochiladi. Demak 
to’qimalarning elektr toki tomonidan ta’sirlanish bo’sag’anasi mavjud bo’lib,
undan past tokda tirik organizm tok ta’sirini sezmaydi. Tokning ta’siri sezilarli 
bo’lishi uchun hujayra sirtida ma’lum miqdorda zaryad to’planishi shart, buning

kq

kJt

m



---

---

uchun ma’lum bir vaqt kerak. Bo’sag’a tokining vaqtga bog’lanishi Veyss

formulasi orqali ifodalaniladi. 


в

t

a

J



Tok kuchi kuchlanishiga praporsional bo’lgani uchun Veyss

formulasini qo’yidagicha yozishi mumkin. 


B

t

A

U



Bunda, A,B,a,в –lar

tajribadan topiladigan o’zgarmaslar.в yoki B - konstanta bo’sag’a tokning ko’p 
vaqt davomida ta’sir etuvchi minimal kuchini ko’rsatadi va uni REOBAZA deb
yuritiladi. Ikki reobazaga (2B) teng tok kuchida organizmni ta’sirlashtirishga 
ketadigan vaqtga XRONAKSIYA deyiladi.
Xronaksiya kattaligi to’qimaning qo’zg’aluvchanligini ko’rsatadi va 

hayvonlar patalogik holatini aniqlashga imkon beradi. M: qishloq xo’jaligida

parrandalarga 60 Db dan Yuqori shovqin bilan ta’sir etilsa qushlarning 
xronaksiyasida o’zgarish ro’y beradi, shu bilan birga ularning fiziologik holati
yomonlashadi va tuxum tug’uvchanligi pasayadi.Shu sababli xronaksiyani o’lchash 
orqali ayrim kasalliklarni aniqlash mumkin. Kuchsiz toklar terapivtik ta’sirga ega,
kuchsiz o’zgarmas toklar bilan davollash usuliga galyanizasiya deyiladi. Bu 
usuldan XIX asr boshlarida foydalanila boshlaganlar. Elektrodlar joylashishi
o’rniga qarab ta’sir teridan nerv hujayralari orqali u yoki bu ichki organga 
uzatiladi. Natijada tok ta’sirida almashish va funksional xossalarda o’zgarishlar
ro’y beradi. Teri va ichki organlarning tok ta’siriga javob reaksiyasi tufayli 
kopelyarlar reflektor tarzda kengayadi, hujayra menbranalarning o’tkazuvchanligi
o’zgaradi va hokazolar.