1. kimyanin ilk qanunlari. Stexiometrik qanunlqar

Təbiətdə tapılması. Xrom Yer qabığının 0,03%-ni təşkil edir. Ən çox xromit və ya xromlu dəmir daşı, krokoit və xrom (III) oksid Cr₂O₃ birləşmələrində rast gəlinir. Müəyyən olunmuşdur ki, xrom Günəşdə, ulduzlarda və meteoritlərdə var.
FeCr₂O₄ (və ya FeO·Cr₂O₃) - dəmir daşı
PbCrO₄ - krokoit
Cr₂O₃ - xrom (III) oksid
Alınması. 1797 – ci ildə Vokelen tərəfindən kəşf edilmişdir. Xrom təmiz halda alüminotermiya üsulu ilə alınır.
4FeCr₂O₄ + 8Na₂CO₃ + 7O₂ → 8Na₂CrO₄ + 2Fe₂O₃ + 8CO₂
2Na₂CrO₄ + H₂SO₄ → Na₂Cr₂O₇ + Na₂SO₄ + H₂O
Na₂Cr₂O₇ + 2C → Cr₂O₃ + Na₂CO₃ + CO; Na₂Cr₂O₇ + S → Cr₂O₃ + Na₂SO₄
Cr₂O₃ + 2Al → 2Cr + Al₂O₃
2Cr₂O₃ + 3Si → 4Cr + 3SiO₂
Sərbəst halda FeCr₂O₄ koksla reduksiya etməklə alınır.
FeCr₂O₄ + 4C → Fe + 2Cr + 4CO
Fiziki xassələri. Xrom bozumtul-ağ rəngli metaldır, xarici görünüşünə görə polada oxşayır. O, ağır (p=7,2q/sm³) və çətinəriyən (t_ərimə=1890^oC) ən bərk metaldır. Onunla şüşə kəsmək olar. Havada xromun səthində oksid təbəqəsi əmələ gəlir ki, o da metalı korrozoyadan qoruyur.

Kimyəvi xassələri:Xrom adi şəraitdə passiv metaldır. Xromun səthi davamlı oksid təbəqəsi ilə örtüldüyündən, o, hətta turşularla çətinliklə reaksiyaya daxil olur. Xrom qızdırıldıqda bəsit və mürəkkəb maddələrlə reaksiyaya daxil olur.
4Cr + 3O₂ → 2Cr₂O₃ 2Cr + 3F₂ → 2CrF₃
2Cr + 3Cl₂ → 2CrCl₃ 2Cr + N₂ → 2CrN
2Cr + 3S → Cr₂S₃ 2Cr + Si → Cr₂Si
Xromun mürəkkəb maddələrlə qarşılıqlı təsiri.
2Cr + 3H₂O → Cr₂O₃ + 3H₂
Cr + 2HCl → CrCl₂ + H₂; Cr + 2HF → CrF₂ + H₂
Cr + H₂SO₄(duru) → CrSO₄ + H₂
2Cr + 6H₂SO₄ (qatı) → Cr₂(SO₄)₃ + 3SO₂ + 6H₂O
Cr + 6HNO₃ (qatı) → Cr(NO₃)₃ + 3NO₂ + 3H₂O
Xromun oksidlərindən CrO - əsasi oksid, Cr₂O₃-amfoter, CrO₃- turşu oksididir.
Xrom 2-oksid, xromun civə ilə ərintisinin (CrHg₃ və CrHg) oksigenlə oksidləşməsindən alınır. Qara bərk maddə olub, 100^oC-dən yüksək temperaturda xrom 3-oksidə çevrilir və suda həll olmur.
2CrHg₃ + O₂ → 2CrO + 6Hg
4CrO +O₂ → 2Cr₂O₃
CrCl₂ + 2NaOH → Cr(OH)₂ + 2NaCl
Xrom 2-hidroksid əsasi xassəlidir, turşularla müvafiq duzlar əmələ gətirir.
Cr(OH)₂ + 2HNO₃ → Cr(NO₃)₂ + H₂O
Xromat və bixromat turşuları yalnız məhlulda məlumdur. Lakin duzları davamlı birləşmələr olub, xromat və bixromatlar adlanırlar. Mühitin pH-dan asılı olaraq xromatlar və bixromatlar bir-birinə çevrilirlər.Turş mühitdə xromatlar bixromatlara çevrildiyindən məhlulun sarı rəngi narıncı rəngə çevrilir.
2K₂CrO₄ + 2HCl → K₂Cr₂O₇ + 2KCl + H₂O
sarı narıncı
Əsasi mühitdə isə bixromatlar xromatlara çevrildiyindən məhlulun narıncı rəngi sarı rəngə çevrilir.
K₂Cr₂O₇ + 2KOH → 2K₂CrO₄ + 2H₂O
narıncı sarı
Xromun üçvalentli birləşmələri reduksiyaedicidir. Onlar qələvi mühitdə müxtəlif oksidləşdiricilərin təsiri ilə xromatlara çevrilir:
2CrCl₃ + 16NaOH + 3Cl₂ → 2Na₂CrO₄ + 12NaCl + 8H₂O
Cr₂O₃ + 3KNO₃ + 4KOH → 2K₂CrO₄ + 3KNO₂ + 2H₂O
Bixromatlar turş mühitdə oksidləşdirici xassə daşıyır:
K₂Cr₂O₇ + 4HCl → 2CrCl₃ + 2KCl + 3Cl₂ + 7H₂O
K₂Cr₂O₇ + 3NaNO₂ + 4H₂SO₄ → Cr₂(SO₄)₃ + K₂SO₄ + 3NaNO₃ + 4H₂O
Tətbiqi. Xromdan metalkəsən alətlərin hazırlanmasında istifadə olunan yüksək keyfiyyətli bərk poladların,12%-ə qədər xromu olan paslanmayan paladın istehsalında, korroziyadan qorumaq məqsədilə müxtəlif polad məmulatların xromlaşdırılması üçün istifadə edilir. Xromun nixrom adlı ərintisinin (20% Cr və 80% Ni) elektrik müqaviməti yüksək olduğu üçün ondan qızdırıcı cihazların spirallarının hazırlanmasında istifadə edilir.


3.MƏHLULLARIN QATILIĞININ İFADƏ ÜSULLARI

Məhlulun miqdarca tərkibi qatılıqla müəyyən edilir.Qatılıq,həll olan maddə ilə həlledicinin miqdar nisbətini əks etdirir.Məhlulun vahid həcmində həll olmuş maddə miqdarına qatılıq deyilir.Məhlulun qatılığını müxtəlif üsullarla ifadə edirlər.Ən çox aşağıdakı üsullardan istifadə edilir.

Faizlə qatılıq.Məhlulun faizlə qatılığl onun 100q-da həll olan maddənin qramlarla miqdarı ilə ifadə olunur.
C% = (m / m₁)·100
C% - məhlulun faizlə qatılığı; m – həll olan maddənin kütləsi; m₁ – məhlulun kütləsidir. m₁ = dV olduğundan C% = (m / dV)·100
d- məhlulun sıxlığı, V – məhlulun həcmidir.
Molyar qatılıq (C_M). Həll olmuş maddə miqdarının məhlulun həcminə olan nisbətinə onun molyar qatılığı deyilir. Məhlulun molyar qatılığı onun 1 litrində həll olmuş maddə mollarının sayı ilə ifadə olunur.
C_M= n / V
Burada; n – həll olmuş maddənin mollarının sayı; V – məhlulun həcmidir.
n = m / M olduğundan C_M = m / M · V olar.
M – həll edilmiş maddənin molekul kütləsi; m- isə həll edilmiş maddənin kütləsidir. Məhlulun həcmi millilitrlə verildikdə, C_M = m · 1000 / M·V
Molyal qatılıq. Məhlulun molyal qatılığı 1000q həlledicidə həll olmuş maddənin mollarının sayını göstərir.
C_m= ( m / M · m₁ )·1000
m- həll olan maddənin küt., m₁- həlledicinin küt. M- isə həll olan maddənin molekul kütləsidir.
Normal qatılıq. Məhlulun normal qatılığı onun 1 litrində həll olmuş maddə ekvivalentlərinin sayını göstərir.
C_H = m / E ·V
Məhlulun həcmi millilitrlə olduqda, C_H = ( m / EV) 1000
Titrli qatılıq.Məhlulun bir millilitrində həll olan maddənin qramlarla miqdarına məhlulun titri deyilir.
T= C_H · E /1000
C_H E – hasili həll olan maddənin kütləsini (m) ifadə edir.

4. BERİLİUMUN OKSİD VƏ HİDROKSİDLƏRİ,
ALINMASI,XASSƏLƏRİ VƏ AMFOTERLİYİ
Birləşmələri. BeO – ağ rəngli, bərk, yüksək temperaturda (2530⁰ C) əriyən maddədir. Aşağıdakı üsullarla alınır.