1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

Nazorat uchun savollar

1. 
   Karyer maydoni deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Karyer maydonini ochish usullari, sxemalari va ularning qo‘llanish sharoitlarini so‘zlab bering.
   
3. 
   Kapital transheyalarning asosiy elementlarini nimalar tashkil etadi?
   
4. 
   Pog‘ona kon ishlari frontining ti plari (turlari) va ulardan samarali foydalanish.
   
5. 
   Karyer maydonini ochishning nazariy asoslarini yaratishda xizmat ko‘rsatgan olimlar nazariyasi haqida tushuncha bering.
   

Mavzu karyer maydonini ochish usulini tanlash 61


Karyer m aydonini ochish konlam i ochiq usulda qazib olishning murakkab masalalaridan biri bo‘lib, karyerning texnik- iqtisodiy ko‘rsatkichlari ushbu masalani to*g‘ri hal qilishga bog‘liq boladi.
Karyer maydonini ochish usulini tanlash muayyan kon-texnik sharoitda joylashgan foydali qazilmani ochiq usulda qazib oluvchi karyer maydonini mumkin bo ‘lgan ochish usullarini o ‘zaro taqqoslash asosida amalga oshiriladi. Bir necha ochish usullarini
taqqoslashda karyemi qurish va ckspluatatsiya qilishga sarflanadigan xarajatlari minimal bo‘lgan variant optimal variant hisoblanadi.
Yuqorida keltirilgan ochish usullarini gorizontal, qiya va o‘ta qiya konlam i ochiq usulda qazib olishda qoilanishining tipik sharoitlari quyidagilar.
G orizontal va yotiq (og‘ish burchagi (<100) konlami qazib oluvchi karyerlarning chuqurligi kichik va plandagi o‘lchamlari katta bo‘lishi ularning o‘ziga xos xususiyati hisoblanadi. Juda ko‘p hollarda bunday konlami qazib olishda qoplama jinslarning hammasi yoki ularning bir qismi (pastki gorizontlardagi qismi) qazishdan bo ‘shagan maydonga ckskavatsiya qilinadi. Bunday karyer maydonlarini ochishda qoplama jins pog'onalari transheyasiz, foydali qazilma yotqizig‘i esa kapital transheyalar yordamida. ya'ni ularning kombinatsiyasida ochiladi. Bunda karyer maydoni bitta flanga joylashgan transheya, ikkita tlanga joylashgan transheya va markazga joylashgan transheya bilan tlanga joylashgan transheyalar yordamida ochilishi mumkin.
Karyer maydonini umumiy kapital transheyalar bilan ochish usuli ham chuqurligi kichik. pog‘onalar so n i k am ( 2 - 3 pog‘ona), biroq yuk potogini tarqoq bo‘lish zam rati bo‘lmagan sharoitlarda qo‘llanadi. Karyer maydonini um um iy kapital transheyalar bilan ochish usuli chuqurligi katta. pog‘onalar soni ko‘p boigan karyerlarda ham qollanadi. Biroq, bunda karyer maydonining yuqori qismi (2-3 pog‘ona) tashqi. pastki pog‘onalari esa ichki kapital transheyalar yordamida ochiladi.
Karyer maydonini guruh kapital transheyalar tizimi bilan pog‘onalar soni 4 - 6 ta bo‘lganda qo‘llanadi. Bunda birinchi guruh transheyalari faqat qoplama jins pog‘onalariga, ikkinchi guruh transheyalari esa foydali qazilma pog'onalariga xizmat qiladi. Bu esa, o‘z navbatida, qoplama jins va foydali qazilma yuk potoklarini alohida-alohida (tarqoq) bo‘lishini ta'minlaydi.
Karyerlarda qoilanadigan transport vositasiga ko‘ra yarim transheyalar tupikli yoki petlyasimon trassa shakliga ega boladi. Kon lahimlarini olish deganda lahim konturidagijinslarni qazib olib, uni konturdan tashqariga tashlash tushuniladi. Qazib olinadigan jinslarning fizik texnik xossalari tavsifi bo‘yicha ularni massivdan ajratib olish mexanik. burg‘ilab - portlatish va boshqa usullarda amalga oshiriladi.
Lahimlar transport va tansportsiz usullarda o‘tiladi. Transport usulida qazib olingan jinslar tem iryoi, avtomabil va konveyer transporti yordamida uzoq masofalarga tashiladi. Qazib yuklash ishlari bir cho ‘michli va ko‘p cho ‘miehli ekskavatorlar bilan yuqoriga yoki pastga yuklash asosida amalga oshiriladi. Lahimni transportsiz oiishda esa, mexanik bir cho‘michli ekskavator yoki draglaynning o‘zi lahim kavjoyidan qazib olgan kon massasini lahimning bir borti yoki har ikkala bortiga to*kib joylashtiradi. Lahimlami transportsiz usulda o‘tish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq hisoblanadi. Chunki bu usulda lahim kavjoydan qazib olingan jinslarni tashishga ketadigan xarajatlar bolm aydi. Biroq bu usulni qo‘llanish doirasi cheklangan boladi (faqat tashqi kapital transheyalar va karyer yuzi chegarasidan birinchi ishchi gorizontni ochilishigacha boigan ichki transheya qismini olishda qo‘llanadi.