elementi sifatida ishtirok etadigan... xo‘jalik sub’ektlari tadbirkorlar deb ataladi»4,
odatda korxonaning egasi hisoblanmaydigan tadbirkor vazifasiga ishlab
chiqarishga
yangiliklar,
ya’ni quyidagi maqsadlarga erishish uchun resurslar –
buyum va kuchlarni kombinatsiyalashni joriy qilish kiradi:
1) iste’molchilarga ma’lum bo‘lmagan yangi ne’matni ishlab chiqarish yoxud
u yoki bu ne’matga yangi sifatni joriy etish;
2) tegishli tovarni ishlab chiqarishning yoki undan tijorat yo‘lida
foydalanishning yangi usulini joriy etish;
3) avval ham mavjud bo‘lgan yoki bo‘lmaganligidan qat’i nazar mazkur
mamlakatning sanoat tarmog‘i hali qatnashmagan
yangi sotuv bozorini
o‘zlashtirish;
4) ushbu manba ilgari mavjud bo‘lganligi yoki bo‘lmaganligidan qat’i nazar
xomashyo yoki yarim tayyor mahsulotlar yangi manbaiga yetishish;
5) o‘z korxonasining monopol mavqeini ta’minlash bilan boshqa korxonaning
monopollik mavqeiga putur yetkazish5.
Y. Shumpeter tadbirkorlikni insonning ijtimoiy kelib chiqishiga bog‘liq
bo‘lmagan alohida iste’dod deb hisoblaydi. Bushaxsning, avvalo, o‘z kuchi va o‘z
mustaqilligiga ishonib ish tutishi, tavakkalchilik qila olishi,
yangiliklar kiritish
hisobiga muvaffaqiyatlarga erishishga intilishdan iborat bo‘lgan xususiyatidir.
Keyns, Jon Meynard (1883-1946) – ingliz iqtisodchisi.
Kembrijda 1883 yilning 5 iyunida Kembrij universiteti bosh
boshqaruvchisining oilasida tug‘ilgan. Keyns Itonda o‘qidi, keyin
Kembrij universitetining Kingz-kollejida ta’lim oldi, uni 1905 yilda
tugalladi va universitetining iqtisodiyot fakultetida dars bera
boshladi.
1920-yillarda Keyns iqtisodiy muammolarni tadqiq qilish bilan
shug‘ullandi, bular uning “Pul to‘g‘risida ta’limot” (1930) va “Ish
bilan bandlik, foiz va pul to‘g‘risida umumiy nazariya” ( 1936) deb
nomlangan asarlarida o‘z ifodasini topdi. Keyns o‘zini-o‘zi tartibga
soladigan iqtisodiyot to‘g‘risidagi konsepsiyaning behudaligini
isbotlar va kreditlash, pul muomalasi va aholining ish bilan bandligi
borasida amalga oshirish kerak bo‘lgan
qator chora-tadbirlarni
taklif etgan edi. U iqtisodiyotni tartibga solish omillarini
rivojlantirdi. 1943-1944 yillarda u Xalqaro Valyuta Fondi va
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (Jahon banki)ni tashkil etish
to‘g‘risidagi bitimni tayyorlash va qabul qilishda qatnashdi.
Samarali talab, bir tomondan, shaxsiy iste’mol
darajasi bilan, ikkinchi
tomondan esa, ishlab chiqarish iste’molining miqdori – investitsiyalar bilan
belgilanadi. Talabning oshishini ta’minlashda, birinchidan, davlat ta’sirida kredit
foizlarini
kamaytirish, bu investitsiyalarning oshishiga olib keladi (kredit
4
Шумпетер Й.
Теория экономического развития/Пер. с нем. В.С. Автономова и др. - М.,
1982, 169-б.
5
Шумпетер Й.
Теория экономического развития/Пер. с нем. В.С. Автономова и др. - М.,
1982, 159-б.
mexanizmi); ikkinchidan, investitsiyalarga davlat sarf-xarajatlarini oshirish va
tovarlarni davlat tomonidan xarid qilinishini ko‘paytirish (byudjet mexanizmi)
vosita xizmatini o‘tashi mumkin. Har ikki chora-tadbir ham ishlab chiqarishni
kengaytirishga aholining ish bilan bandligini oshirish va ishsizlikni kamaytirishga
qaratilgan.
Keyns ta’kidlashicha, ish haqining pastligi,
yangi klassik nazariyaning
qoidasiga zid tarzda, ishsizlikning kamayishiga ko‘maklashmaydi. Aholining ish
bilan bandligi, avvalo, multiplikatsiyalash (ko‘paytirish) samarasiga olib keladigan
investitsiyalarning miqdoriga bog‘liq.
Atoqli amerikalik iqtisodchi, Nobel mukofotining laureati
Dostları ilə paylaş: