1-mavzu. “O’zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti” fanlarining predmeti, obe’kti, maqsadi vazifalari
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тараққи¸т йўлида. –Т.: Ўзбекистон, 1998. 135-бет. 8 – Mavzu. Fuqaro erkinligi va faolligini ta’minlash – demokratik jamiyat qurish omili. REJA: 1.Fuqaro erkinligi va faolligi tushunchasi va uning inson ijtimoiy-siyosiy tafakkuri tarixidagi talqinlari. 2.Fuqaro erkinligi va faolligining asosiy mezonlari. 3.Fuqaro erkinligi va faolligi demokratik jamiyat qurishning zaruriy sharti. Fuqarolik tushunchasi jamiyatning hozirgi davr demokratik, huquqiy davlat tomon rivojlanishida katta yo’lni bosib o’tdi. U jamiyatning demokratik rivojlanishida qo’lga kiritilgan ulkan yutuqlardan biri. Fuqarolik tushunchasi qadimiy Yunonistonda va Rimda mavjud bo’lsa-da, asosan feodalizm inqirozga uchrab, jamiyatdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayot demokratiya va bozor munosabatlari zaminiga o’ta boshlaganda, hozirgi shaklida paydo bo’la boshladi va ilk bor «shaharli» (frantsuzcha «situayyan», inglizcha «sitezen», ruscha «gorojanin-grajdanin») degan ma’nolarni anglatgan. Mustaqillik e’lon qilingandan so’ng, o’zbek tilida o’tmishdagi «grajdanlik» so’zi o’rniga «fuqarolik» degan atama qabul qilindi 1 . 1 Мустақиллик: Изоҳли илмий-оммабоп луғат. -Т.: Шарқ, 1998. 225-б. Mustaqillik yillarida fuqaro erkinligi va uning faolligi masalasi demokratik jamiyat barpo etishning muhim shartlaridan biri sifatida qabul qilingan qoidalardan asosiysini tashkil etadi. Shu o’rinda erkinlik tushunchasini aniqlash ham zarurdir. Negaki, fuqaro erkin bo’lgan taqdirdagina, jamiyat taraqqiyotga erishadi. Ijtimoiy-siyosiy falsafada individlar erkinligi va ular irodasining erkinligi bir- biriga o’xshash tushunchalar deb qabul qilinadi. Buning asosiy sabablaridan biri, huquqning o’zi odamlar erkinligi shakli, ya’ni ular irodasining erkinligi ekanligi bilan belgilanadi. Shu nuqtai nazardan «fuqaro erkinligi» tushunchasi ham politologik, ham huquqshunoslik fanlarining umumiy kategoriyalari sifatida o’rganiladi. Demokratiya asosiy inson erkinligini qonunlar orqali kafolatlaydi. Demak, demokratiyaning o’zi ochiq muhokama, ijtimoiy ziddiyatlarni ifoda etish va bartaraf qilish usuli sifatida, fuqarolik va siyosiy huquqlar deklaratsiyalarida qayd qilingan erkinliklarsiz mavjud bo’la olmaydi. Bu erda so’z erkinligi va o’z fikrini erkin ifodalash huquqi, erkin uyushmalar tuzish huquqi, hayot tarzini o’zgartirish erkinligi va shaxsning xavfsizlikka bo’lgan huquqi to’g’risida ketmoqda. Ushbu huquqlar demokratiyaning asl mohiyatini tashkil qilgani bois, ular himoya qilinishi kerak. Hozirgi davr ijtimoiy-siyosiy fanlarida «inson» deganda Erda yashayotgan mavjudot turlaridan biri tushuniladi. Inson alohida olingan tur (Homo sapiens) vakilini ifodalovchi umumiy tushunchadir. Inson, umuman zotning yig’iq obrazi sifatida bioijtimoiy mavjudot bo’lib, u bir vaqtning o’zida ham tabiatga, ham ijtimoiy hayotga mansubdir. Individ - inson zotining alohida olingan nusxasi, uning vakillaridan biri. Shaxs esa u yoki bu inson sifatida namoyon bo’lib, u ma’lum va betakror individuallikka ega bo’ladi. Individning jamiyatga kirish jarayonlari uning ijtimoiylashuvini ta’minlaydi. Ijtimoiy munosabatlarga kirishish natajasida individning jamiyatdagi qadriyatlar va me’yorlarni o’zlashtirib borishi uchun zamin yaratiladi. Bu jihatdan yondashganda, u ijtimoiy ta’sir ob’ektidir. Shuningdek, individ ijtimoiylashuv oqibatida jamiyatdagi turli munosabatlarda faollashadi va bunda u ijtimoiy munosabatlar sub’ekti sifatida harakatlanuvchi shaxsga sub’ektga, kuchga aylanadi. Insonning paydo bo’lishi, uning jamiyatdagi o’rni va mohiyati doimo ijtimoiy fanlarning muhim va bahstalab sohalaridan biri bo’lib keldi. Aristotelning ta’kidlashicha, «inson - tabiatan (mohiyatan) ijtimoiy» 1 ekanligini ta’kidlash bilan birga, «umumiy ma’noda kimda-kim hokimiyat yuritish va bo’ysunishga taalluqli bo’lsa, o’sha fuqarodir; har bir davlat tuzumida fuqaroning mohiyati o’zgaradi. Davlat Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|