1-mavzu: Pedagogik faoliyatning ijtimoiy jamiyatda tutgan o’rni Reja

3-mavzu: Kasb va mutaxassisilik tushunchasi

1. 
   Kasb va mutahasislik tushunchalari.
   
2. 
   Kasb va mutahasislik tushunchalari oʻrtasidagi farq
   

Maxsus tayyorgarlikni talab etuvchi, inson doim tajribadan oʻtkazuvchi va unga yashash uchun manba boʻlib xizmat qiluvchi mashgʻulotdir. Кasb bir xil faoliyat bilan shugʻullanuvchi kishilarni birlashtiradi. Bu faoliyat ichida ma’lum aloqalar va axloq normalari oʻrnatiladi. Kasb jamiyatning mexnatga layoqatli a’zolarini ijtimoiy tashkillashtirishning alohida shakli boʻlib, bunda a’zolar faoliyatining umumiy turi va kasbiy ongi bilan birlashgan.
“Kasb - jamiyat uchun zarur va qadrli soha boʻlib bunda asosiy jismoniy va ruhiy kuch talab etiladi” bu kuchlar unga sarflangan mehnat oʻrniga yashashi va rivojlanishi uchun muhim vositalar omili sifatida namoyon boʻladi. Bu ta’rifni yanada batafsil yoritib, E.A.Klimov kasbiy faoliyatning sifatli tarixiy rivojlanuvchi tizim va shaxsning oʻzini namoyon etish sohasi deb ta’riflaydi.
Nisbatan toʻgʻri ta’rifni esa V.G.Makushin keltiradi, “Kasb - bu shunday faoliyatki, uning yordamida shaxs jamiyat hayotida ishtirok etadi va uning yashashi uchun moddiy vositalar asosiy manbasi boʻlib xizmat qiladi”. Mavjud ta’riflarni umumlashtirib, xulosa qilib. Kasb mehnat faoliyatining paydo boʻlgan shakllari boʻlib, ularni bajarish uchun inson albatta ma’lum bilimlar va koʻnikmalarga maxsus qobiliyatlar va rivojlangan muhim kasbiy sifatlarga ega boʻlishlari kerak. “Kasb” atamasi kasbiy faoliyatning faqatgina yuqori statusli turlariga nisbatan ishlatiladi. Boshqa faoliyat turlari mutaxassisliklarga yoki ish, mashgʻulot turlariga tegishli boʻladi.
Milliy kasbshunoslikda “kasb” va “mutaxassislik” tushunchalari farqlanadi. Kasb mutaxassislikka koʻra kengroq tushuncha, kasbiy saloxiyatidan tashqari, uning muhim sifatlari - ijtimoiy - kasbiy saloxiyat, kasbiy avtonomiya, oʻzini nazorat qilish, guruxli mezonlar va qobiliyatlar hisoblanadi. Kasb odatda yaqin mutaxassisliklar guruxini birlashtiradi. Masalan, kasb shifokor, mutaxassisliklar - terapevt, pediatr, okulist, urolog, va hokazo kasb - muxandis, mutaxassisliklari - konstruktor, texnolog, metallurg va hokazolar. Mutaxassislik- kasbiy ta’lim, tayyorgarlik yoʻli bilan ish jarayonidagi maxsus bilimlar, koʻnikma va malakalar kompleksi boʻlib, ular u yoki bu kasb doirasida ma’lum faoliyat turini bajarish uchun zaruriy hisoblanadi.
Yangi kasblar paydo boʻladi, kasblarning xarakteri mexnat mazmuni yangilanib turadi, past malakali mexnat kasblari yoʻqolib boradi. Kasb nomi koʻpincha oʻtgan yillarda shakllangan mexnat xarakterini aks etadi.
Oʻqituvchi sifatida siz shularni qila olishga asos qoʻyib, butun umr davomida oʻqishga tayyor boʻlishingiz kerak. Siz hech qachon biron-bir Talabani hamisha oʻqitmaysiz albatta, lekin siz ular bilan еtarli darajada tez-tez uzoq ishlashingiz, xal qiluvchi xabarni еtkazishingiz kerak: hayotda oʻrganiladigan narsalar koʻp - undanda yuqori; aslida biron-bir oʻqituvchi yoki maktab butun hayoti davomida ta’minlay oladi. Har qanday siz oʻrgatayotgan bilim oʻlchovga ega boʻlmaydi va samimiylik, junbushga keltiruvchi va hayron qoldiruvchi manba boʻla oladi. Bu umuman hayot haqidagi va xususan talabalaringiz haqida gap ketganda bu optimistik sabab boʻla oladi. Oʻrganish kerakligicha tushunarli boʻladi agarda u hech qachon tugamasa, hattoki agar qisqa muddatga yoʻnaltirilgan boʻlsa ham tezda tegishli boʻladi. Nimani oʻrgatishingizdan qat’iy nazar siz yangi gʻoya va qobiliyatlarni samarali bogʻlovchi murakkab faoliyatlarni loyihalash va instrumentlashdan qoniqish hosil qilishga tayyor boʻlishingiz kerak. Musobaqalashishga boʻlgan chaqiriqlar koʻplab oʻqituvchilarni jalb qiladi, negaki ular bu еrda toʻgʻri mushohada yurita olishlari va san’atkorliklarini eng sodda va odatiy yoʻllar bilan koʻrsata oladilar. Sizning talabangiz rejalashtirish va boshqarish qobiliyatingizga bogʻliq boʻladi, ular shuni qanday qila olishlarini ba’zida oʻzlari tasavvur qilsalar ham. Oʻqituvchilar gʻoyalarni qanday qilib tushunarli tushuntirishni, yangi materiallarni togʻri ketma-ketlikda va muvofiq tempda berishni, avval bilganlari va yangi oʻrganganlari orasidagi aloqalarni yoʻnaltirishni bilishda sizga muhtojdirlar. Shunga qaramay, bu qobiliyatlar mutaxassisdan butun umrini talab etadi, ular hatto boshlangʻich oʻqituvchilar tomonidan muvafaqqiyatli mashq qilinishi mumkin va ular oʻqitishning darsdan tashqari vaqtida davom ettirilib bir maromda rivojlantiriladi. Boshlanishidan keyin toʻgʻri boʻlishiga qaramay, oʻquv kursining aloqasi va loyihasidagi mahorat ishning asosiy “daromad”laridan biridir.