1-мавзу: Суғуртанинг моҳияти ва функциялари
Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2. Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy
sug‘urtalash tizimi Hozirgi paytda aholi orasida keng tarqalgan majburiy sug‘urtaning quyidagi turlari mavjud: 297 - Transport vositalari egalarining uchinchi shaxs oldidagi fuqarolik javobgarligining majburiy sug‘urtasi; - Ish beruvchining fuqarolik javobgarligining majburiy sug‘urtasi. SHuni alohida ta’kidlash lozimki, yuqorida ko‘rsatilgan majburiy sug‘urta turlari xukumat qarorlari asosida joriy etilgan. Unda sug‘urtalanuvchilar guruhi, sug‘urta qilish shartlari, sug‘urta tarifi stavkalari va sug‘urta qoplamalari miqdori ko‘rsatilgan. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi 2009 yil 16 apreldagi 210- sonli Qonuniga ko‘ra, 2009 yil 16 oktyabrdan boshlab ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtasi Qonun asosida kuchga kirdi. Bu qonunning joriy qilishdan asosiy maqsad ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdir. Keng ma’noda esa, mehnat jarayonida jarohat olgan, kasb kasalligi yoki xizmat burchini bajarayotgan vaqtida salomatligiga ziyon etgan kishilarning ijtimoiy himoyasini ta’minlashdan iborat. Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtaning mohiyati shundan iboratki, xodim o‘z mehnat vazifasini bajarishi bilan bog‘liq holda mehnatda mayib bo‘lishi, kasb kasalligiga chalinishi yoki sog‘ligining boshqacha tarzda shikastlanishi munosabati bilan uning xayoti yoki sog‘lig‘iga etkazilgan zararning o‘rnini qoplash bo‘yicha ish beruvchi o‘z fuqarolik javobgarligini sug‘urta qiladi. Bunday munosabat ishchining (xodimning) ish beruvchi (tashkilot, korxona, zavod va h.z.) bilan tuzgan mehnat shartnomasi imzolangandan so‘ng boshlanadi. Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtalashning asosiy maqsadi barcha mehnat faoliyati bilan mashg‘ul bo‘lgan ishchi va xodimlarni sog‘lig‘ini, hayotini ijtimoiy himoya qilishdir. “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida” gi Qonunning maqsadi esa ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. 298 Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish shartnomasi ommaviy shartnoma hisoblanib, bu sug‘urta turi bilan sug‘urta tashkilotlari shug‘ullanishi uchun quyidagi talablarga javob berishi kerak: - Avvalambor litsenziyaga ega bo‘lishi kerak; - Ustav fondining eng kam miqdori majburiy sug‘urta bo‘yicha shakllantirilgan bo‘lishi lozim; - Barcha hududlarda tashkilotning filiallari ta’sis etilgan bo‘lishi kerak; - Kelib tushdan da’volarni joylarda ko‘rib chiqishi darkordir. Sug‘urtaning ushbu turining majburiyligi birinchi navbatda mamlakatning barcha ish beruvchilarini qamrab olish imkonini beradi. Bu esa o‘z navbatida sug‘urtaning ushbu turi bo‘yicha minimal sug‘urta tariflarini qo‘llashga imkoniyat yaratadi. Moxiyatan, majburiy sug‘urtaning bu turi mamlakat ish beruvchilari o‘rtasidagi jabrlangan ish beruvchilar ko‘rgan zararlarni qoplash uchun mo‘ljallangan mablag‘larni qayta taqsimlash mexanizmi sifatida ish ko‘radi. Bu mexanizm orqali jabrlangan xodimlar ko‘rgan zararni qonunda belgilangan sug‘urta summasi doirasida qoplanishini kafolatlaydi va jabr ko‘rgan xodimga zararni qoplab berganda ham moliyaviy barqarorligi saqlanib qolishi ish beruvchining faoliyatini qo‘llab-quvvatlovchi real usul bo‘lib qoladi. O‘zbekistonda bu majburiy sug‘urta turining joriy qilinishi ishchi va xodimlarning ish mobaynida yuzaga kelgan favqulodda vaziyatlarini sug‘urtalash orqali ularning ish faoliyatiga bo‘lgan qiziqishini yanada ortishini ta’minlaydi. Bundan tashqari, majburiy sug‘urtaning yana bir turi, transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtalash (keyingi o‘rinlarda - FJMS) yo‘l-transport hodisasidan jabrlanganlarni ijtimoiy himoya qilishga yo‘naltirilgan majburiy sug‘urtaning anchayin keng tarqalgan turi hisoblanadi. Bugungi kunda deyarli barcha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda majburiy sug‘urtaning mazkur turi qo‘llaniladi. Evropa Ittifoqi mamlakatlarida majburiy sug‘urtaning mazkur turi FJMSning yagona tizimi (YAshil karta) sifatida qo‘llaniladi. YAna shuni ta’kidlash joizki, boshqa mamlakatlarda ham FJMSning 299 xalkaro miqiyosda yanada samarali ishlashini ta’minlash maqsadida milliy FJMS tizimini yagona tizimga birlashtirish bo‘yicha ish olib borilyapti. FJMS bo‘yicha mamlakatimizda qabul qilingan qonun, shuningdek, yul- transport hodisasidan jabrlanganlarni ijtimoiy himoya qilishni ma’lum darajada ta’minlashga yo‘naltirilgan. Qonunda transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtalash ko‘zda tutilgan va majburiy sug‘urtaning mazkur turini amalga oshirishning umumiy qoidalari belgilab berilgan. Bundan tashqari, Qonunda majburiy sug‘urta to‘lovlarini to‘lashni kafolatlovchi Jamg‘arma ta’sis etish ham ko‘zda tutilgan. FJMSning asosiy ijtimoiy yo‘nalishlari sifatida quyidagi jihatlarni keltirish mumkin: - majburiy ko‘rinishga ega bo‘lgan sug‘urtaning ijtimoiy samaradorligi; - qonunda nazarda tutilgan holatlarda zararni qoplash to‘lovlari. Ma’lumki, muayyan sug‘urta turini majburiy ravishda qo‘llanilishi kiritilganda, qonunchilikda Ushbu majburiy sug‘urta turini amalga oshirishning tartibi va shartlari ham o‘rnatiladi. O‘zbekiston Respublikasining «Transport vositalari egalarininng fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtalash to‘g‘risida» gi Qonunida mazkur majburiy sug‘urta turi amalga oshirilishining umumiy qoidalari belgilab berilgan. SHuning bilan birga hukumatning 2008 yil 24 iyundagi 141-sonli qarori bilan FJMSni amalga oshirishning sharti va tartiblarini belgilab beruvchi transport egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtalashning qoidalari tasdiqlangan. Fuqarolik javobgarligini sug‘urtalashning majburiyligi sug‘urta kompaniyalariga majburiy sug‘urtaning Ushbu turining qo‘llanilish doirasiga kiruvchi barcha transport vositalarini qamrab olish imkonini beradi. SHu bilan birgalikda sug‘urtalanuvchilar o‘z fuqarolik majburiyatlarini majburiy sug‘urta summasidan yuqori qiymatda ixtiyoriy sug‘urta qilish huquqiga ham ega. Majburiy sug‘urta bo‘yicha sug‘urta tariflari bir hil bo‘lib, barcha sug‘urtalovchilar tomonidan qonunda belgilangan tartibda qullaniladi. Ixtiyoriy sug‘urta bo‘yicha 300 esa sug‘urtalovchilar o‘z imkoniyatlaridan kelib chiqib, turli sug‘urta tariflarini qo‘llaydilar. Modomiki, majburiy sug‘urta ob’ektlarini qamrab olish darajasidan ortiq ekan, bu majburiy sug‘urta bo‘yicha ixtiyoriy sug‘urtadan ko‘ra pastroq tariflar belgilash imkonini beradi. Amaliyotning ko‘rsatishicha, aynan shu sababli ixtiyoriy sug‘urta qilish bo‘yicha xizmatlar xaqi majburiy sug‘urta xaqiga nisbatan hamisha yuqori bo‘ladi. Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|