1. Mavzu: tinish belgilarining ishlatilishi dars maqsadlari: a talimiy maqsadi

NUQTALI VERGUL
Nuqtali vergul quyidagi o'rinlarda qo'llanadi:
I. O'z ichida vergul bo'lgan yopiq yushiq bo'laklar orasida:
a) Mchnat, ijod, odam sharafi; Dil yorug'l, hayot quvonchi - Hammasini asli, manvai - Sen, Vatanim - tinchlik tayanchi.
b) Qo'nonboy yonida bir gali xushomadgo'ylari; Irgizboylardan Moybosar, Jaqib, Iziqutlilardek qarindoshlari, bu kunlarda Qo'nanboy tarafdori bo'lib yurgan Juontayoq, Qorabotir, To'pay, To'rg'ay ellarining oqsoqol - qorasoqollari bor.
2. O'z ichida verguli bo'lgan, mazmunan ma'lum darajada mustaqillikka ega soda gapplar orasida hamda har xil turdagi gaplarni o'z ichiga olgan qo'shma gaplarda:
a) Zununxo'ja, Siddiqjonning tarafini olgan bo'lib, kampirga qarab kovush otdi; Siddiqjonga nimadir demoqchi bolib og'iz ochgan qizini bir tarsaki urdi; so'ngra Siddiqjondan o'pkalab, mayin tovush bilan gap boshladi. Ishchi qozoq bir - ikki qum xonasining bu yog'idan u yog'iga, u yog'idan bu yog'iga o'tdi, ammo izdan nishon yo'q edi; eski izlar nari tursin, hatto qozoq o'z izini ham topolmas edi; har bosilgan qadara orni, suvga bosilgandek, oyoq ko'tarilgan hamon, ko'milar edi.
IKKI NUQTA.
Ikki nuqta quyidagi o'rinlarda qo'llaniladi:
1. Uyushiq bo'laklardan oldin kelgan umumlashtiruvchi so'zdan so'ng: Xolmurodning do'stlari: Ergash, Jo'ra va Omontoy ham birin -ko’in ta'tildan qaytishdi.
2. Quyidagi ma'nolarni ifodalagan bog'lovchisiz qo'shma gaplarda:
1). Bir gap ikkinchi bir gapdan anglashilgan ish harakatning savabini ko'rsatsa: ‘Men u yil dchqonchilikdan hech narsa ololmadim: kuzgi bug'doyning boshoqlari shira olayotgan vaqtda havoda ola bulut paydo bo'lib, boshoqlar kuyib, qovjirab ko’di’.
2). Bir gap ikkinchi bir gapdan anglashilgan ish harakatning natijasini ko'rsatsa: Xo'ja G’iyosiddin Hirotdagi va'zi mashhur zotlarni go’zal taqlid qildi: o'tirganlar o'rinlaridan qo'zg'olmay qoldilar.
3). Agar boror gapning mazmunini to'ldirsa yoki izohlasa: Qosim mirob aytardi: agar qo'rqmasang, eng odamxo'r daryo ham hech nima qilolmaydi - suvning o'zi qirg'oqqa chiqarib qo'yadi.
3. Kochirma gapdan oldin muallif gapidan so'ng: Odam birdan samovarchiga buyruq beradi: Musovoyga joy solib ber, ozodaroq yostiq qo'y.
TIRE.
Tire quyidagi o'rinlarda ishlatiladi:
1. Ot, son, olmosh va harakat nomi bilan ifodalanib hatnda kesim bilan bog'lamasiz birikkan ega bilan kesim orasida:
a). Aziz vatandoshim, - bu sening imzong. Yurgan - daryo, o’tirgan - bo'yra.
b). Hamma sizning tarafingizda, chunki mana buni vajaruvchi - siz.
v). Ikki karra ikki - to'rt.
2. Uyushiq bo'iaklardan song kelgan umumlashtiruvchi so'zdan oldin: Suv, yer, elektr — bular hayot vahoriga yaiigi go'zallik va yangi nash'a vag'ishlovchi kuchlari edi.
3. Ajratilgan bo'lak bilan izohlanmish bo'lak orasida.
4. Kirish gaplar bilan gap bo'laklari o'rtasida: Oltinchi brigadaning g'o'zasi — mana men hozirgina aylanib keldim - sira avj olmayapti.
5. Muallif gapi bilan kochirma gap orasida: ‘Nega buncha kech qolding, Manzura?’ - dedi Aziz mehribon tovush bilan.
6. Dialog tipidagi kochirma gaplarda:
Tilsim, tilsim!
Yo'q, ajoyibu g'aroyib!
- Tramvay, tramvay deyishadi uni! odamlardan eshitdim, otsiz yurarmish!
7. Kutilmagan voqea - hodisalarni ifodalagan gaplardan oldin:
‘Men darrov idoraga yugurdim - yo'qsiz’.
8. Zid ma'noli gaplar orasida: Jismimiz yo'qolur - o'chmas nomimiz.
QAVS.
1. Ifodalanayotgan fikrga yoki uning biror bo'lagiga qo’shimcha izoh beruvchi so'z yoki iboralar qavsga olinadi: Viktor ishchi-yoshlar maktabida, kichkina Liza bilan Karomat ikkinchi smenada o'qishadi.
Erkaklarning biri — markaziy gazo’asining muxbiri, ikkinchisi -muhandis qiz esa Moskvada institutni bitirib, hozir shu muhandisning qo'lida tajriva ko'rib yurgan ekan.
2. Kirish gaplar yoki remarka;!ar qavs bilan beriladi: a). Qirg'iz o'roz belbog'iga mahkam chandib tugilgan bittagina so'lkavoyni chiqarib, sekingina tashladi. Majburiyat ko’tirdi mani!.
3. Misol yoki ko'chirmaning manvai: a) Oh, Hirot, Hirot! b) ‘Turkona uslub’ turkey tillarga xos uslubdir. v) Otam ‘Mirzo’ va ‘F'ulom’ taxalluslari bilan lalay she'rlar yozgan.
4. Izoh ma'nosidagi so'z yoki iboraga oid tinish belgilar qavsning ichiga olinadi.
Bu yerlarda u, kuychi, xayolchan yurdi,
(Bolalikdan chanqoqdi bilimga, kuyga!)
Fikrida ne - ne go’zal rejalar qurdi.