Internet tarmog'idan samarali foydalanish

INTERNET TARMOG'IDAN SAMARALI FOYDALANISH
Reja:

1. 
   Internet tarixi
   
2. 
   Internetning tarkibiy qismlari
   
3. 
   Internetning information va kommunikatsion funktsiyalari
   

Internet tarixi.
Internet bu XX asrda kashf etilgan telekommunitsion va kompyuter tarmoqlar majmuidir. Uning tarixi 1960 yillaridagi Karib majorasidan so’ng, AQSHning ilmiy markazlaridan biri bo’lgan RAND CORPARATION korxonasi birinchi marta butun mamlakatni qamrab oladigan markazlashmangan kompyuter tarmog’ini yaratishni taqlif qilgandan boshlanadi. Bu loyihani amalaga oshirishdan Maqsad harbiy muassasalar, ilmiy va o’quv markazlari kompyuterlarni bir tarmoqqa birlashtirib, boshqarishni markazlashtirish edi. Maqsad yadro quroli xujumiga ham, tarmoqning bir necha qismi ishdan chiqkan holda ham ishlash faoliyatini saqlab qoladigan tizimni yaratish edi. Bunday tizimni tarmoqlar soni ko’p bo’lgandagina amalga oshirish mumkin edi. Shunday qilib Internetga asos solindi.
1964- yili 4 tarmoqdan iborat AQSH ning eng nufo’zli tekshirish institutlarida joylashgan ARPANET tarmog’i yaratildi. Boshida olimlarning tadqiqot ishlarida foydalanilgan tarmoq, keyinchalik ularning safsata sotishning sotishning kompyuterlashgan zanjiriga aylanadi. Ammo shunday tarmoq yaratishning o’zi katta muvaffaqiyat edi. 70-yillarda tarmoq ancha o’sdi. Endi tarmoqning to’zilishi O’nga xoxlagan kompyuterlarni ulash imkoniyatini berdi. Keyinchalik 1974-yilda tarmoqlarni birlashtiruvchi TCP/IP protokoli to’zildi va tarmoqning rivojlanishiga to’rtki bo’ldi. Chunki tarmoqqa ixtiyoriy kompyuterni ulash imkoniyati paydo bo’ldi. 1983-yilda ARPANET-INTERNET deb atala boshlandi va juda kuchli, bir-biri bilan bog’langan kompyuterlar va tarmoqlar to’plamidan iborat tizimsiga aylandi.
1980-yillar INTERNETning keskin o’sish davri bo’ldi. Kompyuterlarning markazlashmagan boshqarish tarmog’i bilan bog’lanish sxemasi butun dunyoga tarqaldi va chet el tarmoqlari tashkilotchilari AQSH tarmog’iga ulanishga rozi bo’lishdi. INTERNET ning butun dunyoni qamrab olishi quyidagi tarmoqlarning kushilishi hisobiga bo’ldi. NSFNET - AQSHning ilmiy-tadqiqot institutlarini, korporatsiya va xukumat idoralarini birlashtiruvchi tarmog. (1980 yil) EUNET (Europe Union Network) - Yevropaning UNIX operatsion sitemasida va UUCP hamda TCP/IP da ishlaydigan mashinalari tarmog’i. Markazi Amsterdam shaxrida. (1982 yil) EARN (European Academic Research Network)- Yevropaning o’quv, ilmiy-tekshirish va tadqiqot muassasalarining tarmog’i (1983 yil) JUNET - Yaponiyaning UNIX mashinalari tarmog’i (1984 yil) JANET - Buyo’q Britaniyaning birlashgan akademik tarmog’i (1984 yil)
Shulardan NSFNETни - Internet Blackbone yoki "internetning asosi" deb atashadi. Tashkil etilgan vaqtda 1980 yilda u 56 Kbit-s tezligida axborot o’zata olish qobiliyatiga ega edi. 1988 yilda esa unin tezligi 1,544 Mbit-s oshdi. 1991-yili NSFNET tarmog’i takomillashtirildi va uzatish tezligi 44.736 Mbit-s ga yetdi.
Internetga ulangan kompyuterlar soni 1987 yilda 10 000 bo’lsa, 1989 yilda 100 000 taga yetdi, 1995 yilda esa 6,5 million deb hisoblangan. Hozirgi kunda esa dunyoning 150 dan ortiq mamlakatida 100 milionlab kompyuterlar Internetga ulangan bo’lib, har oyda tarmoq abonentlar mikdori 7-10% ortib bormoqda. Internet dagi kompyuterlar aksariyati AQSH da joylashgan.
90- yillar INTERNET da xizmat tarmoqlari tashkil qilingan davr bo’ldi. 1990 yili Bill Xilan, Elan Emtidj va Piter Deych ARCHIE dastursini ishlab chiqishdi. 1991 yili Bryuster Kaale WAIS dastursini to’zdi, Minnesota universitetida Pol Lindner va Mark Mak-Kayl tomonidan Gopher dastursi to’zildi. 1992 yilda Nevada shtati universitetida yaratilgan Veronica tizimsi ishga tushirildi va shu sababli tarmoqdagi kompyuterlar soni milliondan oshib ketadi.
Ammo Internet ning 90-yillardagi rivojlanishiga asosiy sabab World Wide Web (Butun Dunyo Tarmog’i) ning to’zilishi bo’ldi. Uni birinchi nusxasini 1990 yilining noyabrida CERN (Yevropa atomni tekshirish markazi) xodimi Tim Berns-Li yaratdi, lekin 1992 yilgachi ishga tushirilmadi. 1993 yilda NCSA (National Center for Supercomputer Applications, Superkompyuterli Hisoblash Milliy Markazi) tomonidan Mosaic dastursi ishlab chiqarildi va shu yil oxiriga 200 ta WWW server ishga tushirilib WWW bo’yicha axborot okimi 1% ni tashkil qilgan.
Internet o’z - o’zini shakllantiruvchi va boshqaruvchi murakkab tizim bo’lib, asosan uchta tarkibiy qismdan tashkil topgandir:
• Texnik
• Dasturviy
• Informatsion
Internetning texnik tarkibiy qismi xar xil turdagi va tipdagi kompyuterlar, aloqa kanallari (telefon, sputniq shisha tolali va boshqa turdagi tarmok kanallari), hamda tarmoq texnik vositalari majmuidan tashkil topgandir. Internetning ushbu texnik vositalarining barchasi doimiy va vaqtinchalik asosda faoliyat ko’rsatishi mumkin. Ulardan ixtiyoriy birining vaqtinchalik ishdan chiqishi Internet tarmogining umumiy faoliyatiga aslo ta’sir etmaydi.
Internetning dasturviy ta’minoti (tarkibiy qismi) tarmoqqa ulangan xilma-xil kompyuterlar va tarmoq vositalarini yagona standart asosida (yagona tilda) muloqot qilish, ma’lumotlarni ixtiyoriy aloqa kanali yordamida uzatish darajasida qayta ishlash, axborotlarni qidirib topish va saqlash, hamda tarmoqda informatsion xavfsizlikni ta’minlash kabi muhim vazifalarni amalga oshiruvchi dasturlar majmuidan iboratdir.
Internetning informatsion tarkibiy qismi Internet tarmog’ida mavjud bo’lgan turli elektron xujjat, grafik rasm, audio yozuv, video tasvir va xokazo ko’rinishdagi axborotlar majmuasidan tashkil topgandir. Ushbu tarkibiy qismning muxim xususiyatlaridan biri, u butun tarmok bo’ylab taksimlanishi mumkin. Masalan, shaxsiy komppyuteringizda o’qiyotgan elektron darsligingizning matni bir manbadan, rasmlari va tovushi ikkinchi manbadan, video tasvir va izoxlari esa uchinchi manbadan yirilishi mumkin. Shunday qilib, tarmogdagi elektron xujjatni o’zaro moslashuvchan giper boglanishlar" orkali bir necha manbalar majmuasi ko’rinishida tashkil etish mumkin ekan. Natijada millionlab o’zaro boglangan elektron xujjatlar majmuasidan tashkil topgan informatsion muxit hosil bo’ladi.
Bir qarashda internetning texnik tarkibiy qismi bilan informatsion tarkibi o’zaro o’xshashdek tuyladi. Chunki ikkala holda ham biz "birni ko’plikka" usulda tashkil etilgan ob’ektlar borlikligiga duch kelamiz. Aslida bunday emas. Texnik nuqtai nazardan internetda mavjud bo’lgan ixtiyoriy kompyuter ko’plab (millionlab) komppyuterlar bilan bog’langan bo’ladi. Bunday bog’lanish "TARMOQ"(Net) deb ataladi. Informatsion nuqtai nazardan internetda e’lon qilingan har bir elektron xujjat, tarmog’dagi bir nechta xujjatlar bilan o’zaro boglanishda bo’lishi mumkin. Bu holdagi informatsion bog’liqlik "to’r" (Web) nomini olgan.
SHunday qilib, "tarmoq"(Ne1) haqida so’z yuritilganda o’zaro boglangan kompyuterlar majmuasi tushunilsa, "to’r" (Web) haqida so’z yuritilganda esa yagona informatsion muhitni tashkil etuvchi elektron xujjatlar majmuasi tushuniladi.
Axborot olami taraqqiyotida kеskin o’zgarishlar ro’y bеrdi va yangi axborot tеxnologiyalari yuzaga kеldi. Intеrnеt haqida, uning imkoniyatlari va elеktron pochta xaqida oxirgi paytlarda ko’p gapirilmoqda. «Kompyutеr» va «Intеrnеt» atamalari kundalik ommabop atamalarga aylanmoqda.
Zamonaviy kompyutеr va axborot tеxnologiyalarini iqtisodiyot, fan va taolimning barcha soxalariga kеng joriy etish, xalqaro axborot tizimlariga, shu jumladan, "Intеrnеt"ga kirib borishini kеngaytirish, yuqori malakali programmalovchi mutaxxassislar tayyorlash darajasini oshirish masalasi davlat siyosati darajasiga ko’tarildi. Vazirlar Maxkamasi 23 may 2001 yildagi qarori buning yaqqol dalilidir.
Intеrnеt quyidagi imkoniyatlari bilan afzaldir, bu informatsiyaga ega bo’lish, yangiliklar bilan tanishish, bilimga ega bo’lish, o’qish , ilor tеxnologiyalar va tajribalar bilan tanishish, ish munosabatlarini tеzda xal qilish, shеrik va buyurtmachilarni nazorat qilish, istеomolchining talabi va muammolarini bilish, ma'sulot baxosini kontrol qilish imkoniyatlaridir. Dеmak, intеrnеt bu yangiliklar bilan muntazam ravishda tanishish, xamkorlik va xarakatlarning birlashuvi, zamonaviy fikrlar almashish, bilimlar bilan almashish, taolim olish, tadbirkorlik usulidir. Shunday qilib, intеrnеt bu infradoira bo’lib, uning yordamida ma’lumotlarni uzatish, qabul qilish, boshqarish va tasvirlash mumkin. U tijoratning klassik usullari qo’llanishini va ishni tеzda yuritilishini taominlaydi, butun dunyo intеlеktual boyligiga va ayniqsa ilor tеxnologiya va tajribalarga yo’l ochadi, odamlar va xalqlar orasida aloqa o’rnatadi.
Shunday qilib, mavzuda axborotga oid barcha ma’lumotlarni: axborot nima, axborot vazifalari, jamiyatdagi a'amiyati, axborot vositalari kompyutеr tarmoqlari va zamonaviy kompyutеr vositalariga oid ma’lumotlarni o’zida mujassamlagan bo’lib, Intеrnеt va Intеrnеt tеxnologiyalarni o’rganish uchun zarur bo’lgan boshlanich ma’lumotlar bilan tanishish imkonini bеradi.
Hozirgi kunda mutaxassislar, guruxlar, yirik ishlab chiqarish korxonalari yoki muassasalarining faoliyati ko’p jihatdan ularning qay darajada zaruriy ma’lumot va axborotlar bilan to’la taominlanganligiga, xamda ushbu ma’lumotlardan qay darajada samarali foydalana olayotganliklariga boliq bo’lib qolmoqda.
Avvalo bir еchimga kеlishdan, qaror qilishdan oldin ushbu masalaga (soxaga) aloqador bo’lgan juda ko’plab ma’lumotlarni to’plash, ularni qayta ishlash va tahlil qilish zarur bo’ladi. Baozan bunday ma’lumotlar to’plami shu qadar ko’payib kеtadiki, ularni qayta ishlash va tahlil qilishni maxsus tеxnik tizimlar yordamisiz amalga oshirib bo’lmay qoladi. Bundan tashqari, kundalik xayotda qabul qilish va qayta ishlash zarur bo’lgan axborotlar xajmi ni'oyatda ortib borayotganligi sababli, ba’zan ularni qabul qilishga xam ulgurilmayapti.
Axborot va ma’lumotlar xajmining bu qadar ko’payib kеtishi, oqimining esa tеzlashib borishini asosiy sabablaridan biri informatsion tеxnika va tеxnologiyalarning rivojlanishi zamonaviy eng yangi tеxnologiyalarini qo’llash, ikkilamchi xomashyolardan oqilona foydalanish, enеrgеtik rеsurslarni tеjamkorlik bilan ishlatish, inson mеxnatini еngillashtirish xisob iga oshirish bosqichiga kirganligidir.
Bu esa, o’z navbatida, jamiyatni yuqori darajada informatizatsiyalashgan bo’lishini talab etadi.
Jamiyatning informatizatsiyalashuvi atamasi D.Bеnk va Е.Masudolar tomonidan ilk bor qo’llanilgan bo’lib, bugungi kunlarda mavjud bo’lgan ziddiyatlardan xoli bo’lgan, kompyutеrlar, informatika, elеktronika bilan uyunlashib kеtgan jamiyat maonosini anglatadi. Kеngroq maonoda olsak, informatizatsiyalashgan jamiyatda jamiyatning informatizatsiyalashuvi ijtimoiy taraqqiyotning asosiy qonunlaridan biri bo’lib 'isoblanadi. Bu inson faoliyatining barcha soxalariga intеllеktual mеxnat quroli sifatida axborotlarni tеzkorlik bilan yiish, qayta ishlash, jarayon, voqеa va xodisalarni modеllashtirish.ularni tahlil qilish imkonini bеruvchi kompyutеrlashtirilgan tizimlar va boshqa informatsion tеxnologiyalari kirib kеlishini anglatadi.
Insoniyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida moddiy mu'itning oboеktlari asosiy prеdmеtlari bo’lib kеlgan. Davlatning qudrati esa, eng avvalo oltin za'irasi, mеxnat va tabiiy rеsurslari, hududi, joylashgan o’rni, axoli soni va shu kabilar bilan aniqlanardi. Endi esa bu mеzon o’z moxiyatini o’zgartirib bormoqda.