1 Ön söz kitab Azərbaycan və Kürd xalqlarının tarixi dostluğuna ithaf olunur

86
Çar  Rusiyası  dağıldıqdan (1917-ci  il) və Cənubi  Qafqaz  respublikaları  müstəqillik əldə
etdikdən (1918-ci  il) sonra  Rusiyada  yaşayan  Kürdlərin  sayı  minimuma  endi.  Sovet
hakimiyyətinin  ilk  illərində Rusiya  şəhərlərində (əsasən  Moskva,  Sankt-Peterburq)
yaşayan  Kürdlər  burada  ali  təhsil  almaq  məqsədilə gələnlərdən  ibarət  idi. Məhz  onların
və onlardan  sonra  gələnlərin  Moskva  və Leninqrad (Sankt-Peterburq) şəhərlərinin
şərqşünaslıq  institutunun  rus  alimləri  ilə sıx əməkdaşlığı  sayəsində həmin  şəhərlərdə
Sovet  kürdşünaslığının əsası  qoyuldu.  1954-cü  ildə SSRİ  EA  şərqşünaslıq  institutunda
(Leninqrad  bölməsində) kürd  qrupu  yaradıldı.  Burada  Qanade  Kurdo  Kordoyev (1960-
1985-ci illərdə həmin qrupa rəhbərlik etmişdir), İ.İ. Sukerman, M.B. Rudenko, həmçinin
onların  şagirdləri  Y.İ.  Vasilyeva,  İ.S.  Musaelyan,  İ.A.  Smirnova,  K.A.  Eyyubi,  Z.A.
Yusupova və başqalarının əməyi sayəsində sovet kürdşünaslığının bir çox dəyərli əsərləri
yaradıldı.
XX əsrin  30-cu  illərində həmçinin 1944-cü  ildə Stalin  repressiyaları  nəticəsində
cənubi  Qafqaz  repressiyalarından  departasiya  edilən  kürdlərin  bir  qismi  də Rusiyanın
uzaq  Sibir  regionuna  sürgün  edilmişdir.  Onların  böyük əksəriyyəti  burada  məhv  olmuş
sağqalan  az  bir  qismi  isə orada  qalaraq  yerli  ruslarla  ailə qurmuş,  son  nəticədə
assimliyasiyaya
uğrayaraq  yoxa  çıxmışlar.  Həmin  kürdlərin  bəzilərinin  övladları
(nəvələri)
XX
əsrin  70-ci  illərin  axırlarınadək  babalarının  kürd  olduqlarını
unutmamışdılar.  Məsələn,  təsadüf  nəticəsində bu sətirlərin  müəllifi 1977-ci  ilin  yayında
“Moskva- Novosibirsk” qatarında həmin kürdlərdən birinin nəvəsi lə tanış olmuş və onun
Maqadan  vilayətindəki  qəsəbələrin  birində
yaşamış  “kürd”  babası  haqqındakı
söhbətlərini (babasının  və bir  neçə başqa    kürdün  bu  yerlərə İkinci  Dünya  müharibəsi
illərində sürgün  edilmələri,  burada  rus  qızları  ilə evlənərək  məskən  salmaları,  atasının
kürdlərin qəhrəmanlığı haqqında söylədiklərini və s.) dinləmişdir.
“Sovet  dövründə Rusiyaya  gedib  orada  qalan  kürdlərin  bir  qismi    də “əmək
miqrantlarıdır”. Bir parça çörək” üçün onlar doğma yerlərini tərk etmiş və bir daha geri
qayıtmamışlar.  Cənubi  Qafqaz  və Orta  Asiya  respublikalarında  milli  zəmində
toqquşmalar  baş  verdikdən  və SSRİ  dağıldıqdan  sonrakı  illərdə kürdlərin  təzyiq  və
təqiblər  nəticəsində öz  doğma  yurdlarından,  uzun  illər  boyu  ağır  zəhmət  bahasına
qurduqları ev-eşiklərindən didərgin düşməsi zamanı onların böyük bir qisminin ümid yeri
və pənahgahı  Rusiya  Fedarasiyası  oldu.  Həmin  illərdə Rusiyaya  üz  tutan  bir  çox  kürd
ailələri  ikiqat  departasiyaya (Ermənistandan  Orta  Asiyaya,  oradan  da  Rusiyaya) məruz
qaldılar. Bəzi kürd ailələri isə həmin illərdə qısa vaxt ərzində üç, hətta dörd dəfə köçmək
(Ermənistandan  Qırğızıstana,  oradan  Qazaxıstana,  daha  sonra  isə Rusiyaya;  yaxud
Ermənistandan-Azərbaycana,  buradan  Orta  Asiyaya-Qırğızıstan  və ya  Qazaxıstana,
oradan Rusiyaya) məcburiyyətində qalmışlar.

---

87
1988-1991-ci  illərdə Ermənistandan  didərgin  salınmış 18  mindən  çox  kürdün  xeyli
hissəsi əvvəlcə Azərbaycana  pənah  gətirmiş,  sonrakı  illərdə buradan  Orta  Asiya
respublikalarına köçmüş; oralarda da rahatlıq tapmadıqda Rusiyaya üz tutmuşdur. Həmin
kürdlərin  ikinci  qismi  isə ya  birbaşa  Rusiyaya  (ən  çox  Krısnodor  diyarına)  ya  da  Orta
Asiyaya;  buradakı  respublikalarda  bir  neçə il  qaldıqdan  sonra  oradan  Rusiyaya  köçmək
məcburiyyətində qalmışlar.
Qeyd  olunan  dövrdə Rusiyaya  pənah  gətirən  kürdləri  ilk  illərdə Krasnodor  və
Stavropol  diyarlarında  “Xoş  üzlə”  qarşıladıqları  üçün  onların  (didərgin  kürdlərin)  xeyli
hissəsi məhz həmin yerlərdə məskunlaşmaq qərarına gəldi. Lakin tezliklə Şimali Qafqaz
respublikalarında,  xüsusilə,  Çeçenistanda  milli  zəmində toqquşmaların  (daha  sonra
müharibənin) 
baş 
verməsi 
Rusiyanın 
digər 
regionlarında 
da 
millətlərarası
münasibətlərinin  gərginləşməsinə səbəb  oldu.  Odur  ki,  Krasnodar  diyarının  tərkibində
olan Adigey respublikasında məskunlaşmış didərgin (qaçqın və köçkünlərin, az miqdarda
“əmək  miqrantlarının”- SSRİ-nin  dağılmasından əvvəl  Rusiyaya  iş  dalınca  gedənlərin)
kürdlərin  həminillərdə yenidən  qara  günləri  başladı.  Belə ki,  ikiqat  milli  ayrı-seçkiliyə,
təzyiq  və təqiblərə (bir  yandan  ruslar,  digər yandan  isə adigeylər  tərəfindən) məruz
qalan, hər cür bəhanə ilə qeydiyyata alınmayan krasnodar kürdlərinin bir qismi üçüncü,
bəziləri isə dördüncü dəfə dərbədər oldular.
RF-ə pənah  aparan  kürdlərin  ikinci  “axınını”  Ermənistandan  didərgin  salınmış
Erdi kürdləridir. Onların əksəriyyəti Ermənistandakı təzyiq və təqiblərə tab gətirməyərək,
Rusiyanın  iri  sənaye  mərkəzlərinə,  hətta,  Sibir  və Uzaq  Şərq  regionuna,  Krasnodar  və
Stavropol diyarlarına və digər vilayətlərə üz tutmuşlar.
Hal-hazırda
(2010)
RF-də
yaşayan  kürdlərin  coğrafiyası  H.Əsgərovun
tətqiqatına (9) görə aşağıdakı  kimidir.  RF-də kürdlərin  kompakt  yaşadığı ərazilər
bunlardır:  Moskva  şəhəri  və moskva  vilayəti;  Sankt  Peterburq  şəhəri;  Krasnodar  və
Saratov  vilayətləri;  AdıgeyRespublikası;  Saratov,  Tambov,  Yaroslave,  Nijni  Novqorod,
Kursk vəs. vilayətləri; Xantı-Manssı Muxtar dairəsi (Surqut, Nijnivartovsk, Nefteyuqansk
şəhərləri) və s. (9,216).
Qeyd  olunan  ocaqlardan  başqa  RF-in  digər  vilayət  və şəhərlərində hətta,  Uzaq
Şərq  (Vladivastok,  Petropowlivsk-Kamçatsk)  və ən  ucqar  qərb  (Kalininqrad  vilayəti)
regionlarında da kürdlər yaşayır.
RF.də yaşayan  kürdlərin  az  bir  qismində taleyin  hökmü,  siyasi  təqib  və
təzyiqlər,  həmçinin əmək  miqrasiyası  nəticəsində tarixi  kürdüstanın ərazisini  tərk  edən,
müxtəlif şəhər və vilayətlərdə məskunlaşanlar təşkil edir.

---