1. Qiyal haqqında ulıwma túsinik Qiyal hám oniń fiziologik tiykari haqqinda túsinik. Qiyaldiń túrleri hám protsessleri

Tema: Qiyal haqqinda tu’sinik h’am qiyal tu’rleri.
REJE:
1. Qiyal haqqında ulıwma túsinik
2. Qiyal hám oniń fiziologik tiykari haqqinda túsinik.
3. Qiyaldiń túrleri hám protsessleri.
4. Qiyal hám do`retiwshilik.
5. Qiyaldiń individual o`zgeshelikleri hám rawajlaniwi.


1.Qiyal haqqında ulıwma túsinik
Insan sanasındaǵı suwretler tekǵana ilgeri aqıl etilgen zat hám hádiyselerdi óz ishine aladı. Suwretlerdiń mazmunı hesh qashan tikkeley alınbaydı, mısalı, tariyx tubsizligi yamasa uzaq keleshek suwretleri; Kórinbes, belgisiz, hátte múmkinshiliksiz hádiyseler, kórinbes janzatlar kiriwi múmkin. Kúndelik turmıs daǵı qıyal yamasa fantaziyaning mánisi pándegi bul sózler menen berilgen túsiniklerden parıq etedi. Turmısda biz haqıyqatqa uyqas kelmaytuǵın, ámeliy mániske iye bolmaǵan hámme zattı qıyal yamasa fantaziya dep ataymız. hám, tiykarınan, qiyal materiallıq turmıstıń barlıq tarawlarında kórinedi, túrli dóretiwshilik iskerliginiń hasası retinde kórkem, ilimiy hám texnikalıq pikir dóretpelerine tayanadi. Qiyal, qanday formada bolıwınan qaramastan (individual qiyal yamasa jámáátlik qiyal), óziniń individuallıǵın joǵatmaydı hám tek házilge tán bolǵan arnawlı mazmunga iye. Qıyalıy suwretler hám yad xarakteristikaları ortasındaǵı tiykarǵı parq olardıń haqıyqatlıq menen baylanıslılıǵı bolıp tabıladı. Yad suwretleri ótken zaman tájiriybesin qayta qayta tiklew bolıp tabıladı, sol sebepli yaddıń tiykarǵı waziypası ótken tájiriybe nátiyjelerin ılajı bolǵanınsha ózgermegen halda saqlaw bolıp tabıladı hám qiyal processinde hár qanday suwret ózgeredi, sol sebepli qiyal ushın zárúrli shárt esaplanadı. hár qanday dóretiwshilik háreket.
Keleshektegi iskerlik jemisin boljaw ushın qiyaldiń ashılıwı insannıń miynetke bolǵan qızıǵıwshılıǵına, maqsetke erisiw ushın qızıǵıwshılıǵına qosımsha kúsh qosadı.
Geyde fantaziya teris tásir kórsetiwi múmkin. Qápelimde unamsız jaǵdaylar yamasa qawip-xater hám baxıtsızlıqlar adamdı kúshli stressti basdan keshirimge jáne onı orınsız, artıqsha, orınsız háreket etiwge májbúr etedi. Bunıń tastıyıqı sonda, kútpegende júz bergen órt waqtında kózge kóringen tútindi taqat menen kútiw ornına kóp qabatlı úylerdiń joqarı qabatlarınan ózin tastap qaytıs bolǵanlar da bar.
Qiyal dúnyanı ulıwmalastıratuǵın hám tikkeley bolmaǵan usınıs etiwshi oylawdan konseptual mazmunga tiykarlanǵan halda parıq etedi, sebebi ol janlı obrazlar formasında kórinetuǵın boladı hám konkret vizual formada jaratıladı. Qiyalde jaratılǵan real, anıq suwretler kóbinese materiallıq bolmıstan uzaqta bolǵan teoriyalıq ideyalardı ashıp beredi. hár bir jazıwshı, dóretiwshi óz pikirin óz ijodida abstrakt túsinikler menen emes, bálki konkret obrazlar menen basqalarǵa túsindiriwge háreket etedi. Bunıń tastıyıǵı naqıllar, ertekler bolsa, hár qanday shıǵarmada suwretleytuǵın obraz ashatuǵın tiykarǵı pikirdi, ideyanı izlewimiz tábiyiy.
Qiyaldiń xarakterli hám ayriqsha qásiyetlerinen biri onıń mazmunı júdá uǵımsız bolǵan derek maǵlıwmatların tolıq hám anıq analiz qılıw múmkin bolmaǵan jaǵdaylardı boljawda qóllaw bolıp tabıladı.
Fantaziya haqqında ulıwma túsinik.
Qiyal - bul ilgeri aqıl etilgen húrey obrazların qaytaldan qiyal, qayta aytıw hám qayta aytıw procesi. Qiyal - ob'ektiv dúnyanıń asabiy nurlanıwınıń bólek túri. Dunyadaǵı zat hám hádiyselerdiń sezim-sezimlerge tikkeley tásirinen payda bolǵan in'ikos hám qıyallar bir orında qalmaydı, olar aqıl elakidan ótedi, ózgeredi, bir-biri menen qosılıp barıwı nátiyjesinde suwrettiń taǵı bir forması - qiyal payda boladı.. Aqıl arqalı jaratılǵan illyuziyalar keyinirek aqıl tárepinen tartıladı. Insan bul ideyalardı ózgertiredi hám birlestiradi hám bunıń nátiyjesinde aqıl jańa ideyalardı jaratadı.

Ótken zaman tájiriybesinen birpara waqıya hám hádiyselerdi eslaganda, adam olardıń ayırım táreplerin hám qásiyetlerin unıtıwı múmkin. Sol sebepli de ol keyinirek eslasa, hádiyse hám hádiyselerge qosıp, kózge kórinetuǵın etedi, umıtılǵan jaylardı jańalaydı, ózgertiredi. Qısqa etip aytqanda, biz Muz okeanın hesh qashan kórmeganmiz, lekin biz oqıǵan yamasa kimdan bolıp tabıladı esitken yamasa kórgen kitaplarımızdan onıń qanday bolıwın kóz aldımızǵa keltiremiz.

Ol qanday insan iskerligi bolmaydıin, oǵan oylaw menen birge qiyal de kerek. Háreket etiwden aldın, insan óz jumısınıń nátiyjesi qanday bolıwın qiyal etedi. Bul haqqında K. Marks: " Jaman arxitektordı miynetkesh hárre menen salıstırıw, eger arxitektor jaman sonda da, ol aridan aldında boladı, eger pal hárre uyasini qurıwda onıń qanday bolıwın oyda sawlelendire almasa, tek soqır menen háreket qilsa. sezim-sezimleri, qanshellilik jaman arxitektor bolmaydıin, ol qanday úyler hám saraylar qurıwın oyda sawlelendire aladı. " K. Marks bul jerde qiyaldiń insannıń ómirindegi áhmiyeti haqqında gápiradi.
Qiyal átirap daǵı turmıstıń tásirinen, onı ózgertiw hám jańalaw zárúrshiliginen kelip shıǵadı. Sonlıqtan, hár bir zaman sol shaxs jasap atırǵan jámiyet, ekonomika, ekonomikanıń rawajlanıw dárejesi menen baylanıslı. Ekonomikası bay mámleket xalqı da kem rawajlanǵan mámleket bolıwı múmkin. Kóplegen jámiyetlerdiń ekonomika, mádeniyatı, texnikası rawajlanǵan bolsa, ol jámiyette jasap atırǵan adamlardıń qiyali de rawajlanǵan hám joqarı dárejede kórinetuǵın boladı. Mısalı, samolyotlar bolmaǵanında, olar qısqa waqıt ishinde uzaq jayǵa tez jetip barıw zárúrshiligin sezim qılıwsa -de, lekin ol jerge tez jetip barıw qolaylıgini bilmeseler de, erte adamlar ǵalı hám dasturxan ushıp ketedi, dep qiyalgen.

Qiyaldiń eki tiykarǵı waziypası bar.

Birinshisi, bul hár bir dóretiwshilik jumıs ushın zárúr bolıp tabıladı.
Ekinshisi, ol insan mútajlikleri, sezim-sezimleri hám barlıq ruwxıy iskerlik menen baylanıslı halda tuwıladı.

Fantaziya túrleri. Iskerligine kóre qiyaldi eki túrge bolıw múmkin. Biri ótken zamandı eslew, ekinshisi bolsa qayta jaratıw qıyalı bolıp tabıladı.

Insan ótken zamandı eslaganda, aldın qabıl etilgen zat hám janzatlardı qanday bolsa, bir-birisiz eslep qalıw júdá qıyın. Túrli sebeplerge kóre, ilgeri qabıl etilgen zatlardıń birpara tárepleri kóbinese ızlenedi. Biraq olar keyin qosıladı. Búydewlerinshe, sızıw, jazıw yamasa sızıwda adamdıń qiyali olardı qayta redaktorlaw hám jańalaw bolıp tabıladı.
Qiyaldi júzege keliw qásiyetlerine kóre aktiv hám passiv qiyalge bolıw múmkin. Eger aldımızǵa qandayda bir maqset qoymasak, jaysha qandayda bir haqqında oylaymiz hám tosınarlı fantaziya obrazların jaratamız - bul fantaziya passiv boladı. Bul islewge tásir etpeydi. Eger biz óz shıdamlılıq hám kúshimizni kózaba maqsetti gózlep fantaziya qılıw ushın isletsak, bunday qıyal aktiv fantaziya boladı. Bunıń tiykarǵı elementlerinen biri dóretiwshilik qiyal bolıp tabıladı. Onıń tiykarǵı bólimleri kórkem óner, pán hám texnika salasında keń qamtılǵan tarawǵa iye.
Fantaziyaning ayriqsha túri - bul tús. Shaxs kózqarasınan, bul tuwrıdan-tuwrı háreket menen baylanıslı bolmaǵan jaysha qálew, qálew. Adam dańqparaz bolmasa, óz aldına maqset qóyadı hám óz qálewine erisemen, dep o'ylaydi, go'yo onıń ármanı ámelge asadı. Tús insandı islewge saparbar etiwshi dúmpish deyiw múmkin. Sebebi haqıyqat menen aralasǵan tús insan aldına maqset qóyadı, oǵan kúsh beredi, aktiv háreket etiwge odaydı.
Fantaziyaning ayriqsha qásiyetleri. Insannıń qiyali dene degi birpara organikalıq aǵıslarǵa tásir etiwi jáne onıń qiyali menen baylanısıwı múmkin. Qiyal arqalı eskilarini bólew hám qurıw arqalı jańaların jaratıwdıń bir neshe usılları bar. Eger kisi bir neshe suwretlerdi yamasa olardıń bólimlerin bir-birine baylanıstırıp, olardı jańa qıyallar jaratıw ushın tuzsa, bul qiyaldiń aglyutinatsiyasi dep ataladı (bul " jabısatuǵın" degen mánisti ańlatadı ). Mısalı, suw parisi obrazın jaratıwda onıń ko'kragi adam, qalǵan bólegi bolsa balıq quyrıǵı retinde suwretlengen. Fantaziya obrazların jaratıwda ulıwmalastırıw usılı da tez-tez isletiledi.
Ulıwmalastırıwdıń bir neshe túrleri bolıwı múmkin. Mısalı, insan qıyalların túrli tarmaqlar hám sxemalarǵa aylandırıw múmkin. Qiyalde predmetlerdiń ayırım tárepleri hám bólimleri arnawlı bekkemlenedi, tásirlenedi, aytnadı, olarǵa itibar beriledi. Mısalı, jazıwshı óz shıǵarmasındaǵı xarakterdi yoqimsiz etip kórsetsa, oǵan salıstırǵanda kóbirek unamsız minez-qulqlardı baylanıstıradı. Bul usıl aksentuatsiya dep ataladı. Qiyal baylıǵı insan aqlining bilim baylıǵı menen baylanıslı. Kisi kóp zattan xabarlı bolsa, basında fantaziya obrazların jaratıw ushın zárúr bolǵan materiallar kóp bolsa, sonnan keyin ǵana onıń qiyali tolıq, bay hám tásirli boladı. Insannıń qiyali birdey emes. Sebebi ol qiyaldi jaratıwshı suwretlerdiń kórinisi yamasa qarańǵılıǵına, tájiriybe dárejesine qaray hár túrlı bolıwı múmkin.
Fantaziyaning fiziologikalıq tiykarları.
Qiyal, barlıq psixik processler sıyaqlı, mıy yarım korteksining jemisi bolıp tabıladı. Oń hám shep miydiń jumısı sebepli qiyal payda boladı.
Oń mıy yarım sharlari dúnya qarawların ápiwayılastıradı, olardıń birligi hám muwapıqlıǵı, kompozitsion birligi haqqında maǵlıwmat beredi hám sol sebepli insanda hár qıylı suwretler tiykarında estetik sezimler payda boladı. Miydiń shep tárep degi bólegi bolsa alınǵan maǵlıwmatlardı tártipke salıp, olardı sóz menen ańlatadı, sol sebepli biz suwret hám pikirdiń ajıralmaytuǵın birlik ekenligin kóremiz.
Qiyaldiń fiziologikalıq hasası nerv baylanısıwların aktivlestiriw, joq etiw, qayta shólkemlestiriw hám jańa sistemalarǵa integraciyalashuvi bolıp tabıladı. Bunıń járdeminde aldınǵı tájiriybeden parıq etetuǵın, biraq odan pútkilley ajralmagan jańa suwretler payda boladı. Qiyaldiń júdá quramalı ekenligi, onıń mazmunın aldınan boljaw qıyın, qıyal hám keyip ortasındaǵı baylanıslılıq qıyal mexanizminiń tekǵana bas mıy qabıqlog'ida, bálki miydiń tereń, tar bólimlerinde de jaylasıwınan dárek beredi. mıy.
Usınıń menen birge, miyada júzege keletuǵın periferik processlerdiń funkciyaların ózgertirip, olarǵa tártipke soluvchi tásir kórsetedi. Sol kózqarastan qaraǵanda, barlıq psixik processler ishinde qiyal organizmdegi organikalıq processler menen bekkem baylanıslı bolıp, olardı tásirli ózgerislerge alıp keledi. Itibar bergen bolsańız kerek, shirkewde geypara zat qıyalına kelip adam ózin cho'chitib jiberedi, terge botib, qızarib, reńi oqarib, qaltiraydi. Bunday fantaziya tásirinde geyde adam kesel bolıp qaladı. Medicina institutlarınıń tómen klass studentleri de lekciyalar tásirinde ózlerinde bolmaǵan kesellik belgilerin izlew menen bánt. Bunday jalańqaya ózine ıseniw nátiyjesinde adam qáwipli jaǵdayǵa túsip qalıwı múmkin. Magyar psixiatri Istvan Gardi buǵan dálil retinde tómendegi waqıyanı keltiredi: Sholan zavodında isleytuǵın jumısshı tońlatqısh qutisiga qamalıp qaladı. Oǵan kóre, sawıpıw sisteması iske túsiriledi. Oradan bir kún ótip, azanda ol denesinde tásirlerden ólik halda tabılǵan hám jaǵday sebepleri úyrenilganda, tońlatqısh sawıpıw sistemasına jalǵanbaǵanlıǵı hám ólimge suwıq, lekin adamdıń tońlatqıshda muzlab óliwin qiyal jáne onı kútiw.
Geyde psixologiyalıq iyiw menen keselleniwdiń sebebi qánigeler hám sóz dizbegilerge iye bolǵan adamlardıń sózlerin tuwrı qabıl etpeslik bolıp tabıladı. Onıń aldına shıpa izlep kelgen adamdı shıpakerdiń bir awız sózi salmaqli qástelikke gúman etken jaǵdaylar da bolǵan. Sol shubha sebepli keshegi saw adamda belgiler payda boldı hám yatrogen dep atalatuǵın nawqas opat etdi.