1-tema: Tálim processinde metodlardıń pedagogikalıq mánisi. Tálim processinde túrli metodlardan paydalanıw Joba: «Metod», «Tálim metodları»

Teoriyalıq konferenciya. Teoriyalıq konferenciya kórinisindegi seminar shınıģıwı doklad hám referatlardı analiz qılıwshı seminar formalarına jaqın kórinisindegi seminar túri bolıp esaplanadı. Onıń parqı bir tárepten drlik tolıq tayarlıq kóriliwinde bolsa, ekinshi tárepten ol júdá az ótkeriledi. Sebebi, onı ótkeriw ushın bir topar emes, al bir qansha topar yamasa potok qatnastırıladı. Konferenciyanıń teması rejeniń ulıwmalıq temalarınan alınıwı shárt emes. Kóbinese ol úlken temanı, pánniń qanday da bir bólimin úyrenip bolģannan keyin ámelge asırıladı.
Press-konferenciya-seminar. Eger seminarda qıyın bolģan teoriyalıq mashqalalardı kórip shıģıw názerde tutılģan bolsa, onı press-konferenciya formasında ótkeriw múmkin boladı. Bul formanıń tómendegi kórinisleri bar:
-topar mashqalaģa baylanıslı sorawlardı dúzedi, eń kóp soraw dúzgen talabalar press-konferenciya qatnasıwshılarınıń toparına (sorawlarģa juwap beriwshiler toparına) kirgiziledi;
-topar sorawlardı dúzedi hám eń qızıq sorawlardıq avtorları stol átirapına otırģızıladı, olar toparģa óz sorawların beredi;
-topar sorawlardı dúzedi oqıtıwshı bolsa olardıń arasınan auditoriyaģa qarap otırıwshılardı, sorawlarģa juwap beretuģınlardı tańlap aladı;
-sorawlardan kishi toparlar dúziledi, olar oqıp esittirilgennen keyin topar qızıqlı sorawlar paketin anıqlaydı, soraw avtorları olardı toparģa beredi;
-3-6 adamnan ibarat bolģan topar optimal topar bolıp esaplanadı.
Toparlarģa birlestiriw oqıtıwshı tárepinen (derlik haqıqıy) qur’a taslaw jolı menen yamasa ózleriniń tańlawına qaray ámelge asırılıwı múmkin.
Ashıq pikirlesiw-seminarı kópshilik oqıtıwshılar tárepinen toparda yamasa kursta ótkeriliwi usınıs etilgen shınıģıw túrlerinen biri bolıp esaplanadı. Bunday seminarda pikirlesiw ushın alıp shıģılatuģın sorawlardıń mazmunı biziń ilimiy ádebiyatlarımızda talqılanatuģın mashqalalar boyınsha bolıwı múmkin. Bunda bir talabaģa tek ana bir pikir bildiriw, basqa talabaģa bolsa basqa pikirdi bildiriwge ruxsat etiledi.
Ashıq pikirlesiwlerdi, talabalardıń tartısıp atırģan tárepleriniń hám kúshli, hám kúshsiz táreplerin kóre alatuģın etip shólkemlestiriw zárúr boladı. Eger ilimde pikirlerdiń juwmaģı jasalģan bolsa hám pikirlerdiń biri ulıwma qabıl etilse, oqıtıwshı seminarda da bul pikirdiń keltiriliwin támiyinlewi kerek.
Ashıq pikirlesiw-seminarı qatnasıwshılarınıń dialoglıq sóylesiw processi sıpatında shólkemlestiriledi, bul processte talabalar joqarı dárejedegi qızıģıwshılıq hám iskerlikti kórsetedi, jumısqap dóretiwshilik penen qaraydı.
Pikir qanday bir pánge baylanıslı keń kóz-qaraslardıń payda bolģanında ámelge asırıladı. Bolmasa tek ģana temanıń talqılanıwı menen sheklenip qalıwı múmkin.
Pikirdi temaģa baģdarlanģan pikir alısıw tárizinde ámelge asırılıwın shólkemlestiriwdiń zárúr shártleri tómendegilerden ibarat bolıwı múmkin:
-pikirdiń alısıwdıń barlıq qatnasıwshıları oģan tayar bolıwı kerek;
-pikir alısıwdıń hár bir qatnasıwshısı óz shıģıwına baylanıslı anıq, qısqa teziske iye bolıwı kerek;
-pikir alısıwdı janlandırıw ushın «shınıģıw» ótkerip kóriw múmkin;
-pikir alısıw qatnasıwshılarınıń sóz bellesiwi bolmawı múmkin, biraq mashqalanı sheshiwge qaratılģan bolıwı shárt.
Bul mashqalanıń sheshishiwi ushın qatnasıwshılardıń óz-ara háreketleriniń durıs shóklemlestiriliwi zárúr esaplanadı.
Shet el izertlewshileri ashıq pikir alısıw-seminardı waqtında talabalar hám oqıtıwshınıń kenislikte jaylasıwı áhmiyetine ayrıqsha itibar qaratadı. Qatnasıwshılardıń júzbe-júz jaylasıwı, yaģnıy «dóńgelek stold» principi tiykarında otırıwı, bir-birine qarata aytılatuģın pikirlerdiń kóbeyiwine alıp keledi. Eger oqıtıwshı talabalardıń arasında otırsa yamasa baqlawshı sıpatında tıńlawshılarģa qaptallap otırģan bolsa qatnasıwshılar oģan múráját etpey, bir-biri menen sóylesip ketedi.
Bul jaģday oqıtıwshıģa topardı basqarıwģa kesent etpeydi hám jumısqa baylanıstı ortalıqtı derlik azaytadı.
Didaktikalıq oyın-seminarı. Bul topar menen sheliwi tiyis bolģan qanday da bir pedagogikalıq jaģdaylardı modellestiriw hám janlandırıw (oynawdı)dı názerde tutadı. Bunday shólkemlestiriwshi seminar forması oqıtıwshınıń basqarıwı astında topardaģı talabalardıń turaqlı túrde birge islesiwin támiyinlep beredi.
«Aylana stol»-seminarı. Eki kórinistegi aylana stoldı parıqlaw múmkin. Birinshi qatnasıwshılar sanınıń derlik kóp bolmawı menen ajıralıp turadı (akademiyalıq topar). «Aylana stol» átirapındaģı pikir alısıw barlıq qatnasıwshılar ushın mólsherlengen bolıpa, bunda «aylana stoldıń» qatnasıwshıları yarım aylana kórinisinde jaylastırıladı hám basqa qatnasıwshılar «jámáátlik lektor» sıpatında qatnasadı. Tańlanģan temanıń jarıtılıw baģdarların belgileydi, dawıs shıģarıp talqılaydı, waqıyalardıń ishki qarama-qarsılıqların ashıp beredi. Qatnasıwshılar ózleriniń sorawları, pikirleri, sınlı pikirleri menen qatnasıwı múmkin boladı.
G.N.Panarinoy tárepinen islep shıģılģan aylana stol qarsısında seminar alıp barıw metodikası ózgeshe qızıģıwshılıq oyatadı.
Bunda pedagogika pánleri boyınsha seminarģa tayarlanıw ushın talabalarģa «dástúriy» sorawlar hám kerekli ádebiyatlar usınıs etiledi.
Seminarda sorawlar ózgeshe kóriniste (redaktorlanģan tárizde), mashqalalı túrde beriledi, bunda talabalardıń pikirlerine qarsı pikir bilinip turıwı kerek boladı. Shınıģıwdıń basında mashqala járiyalap bolınģannan keyin «aylana stoldıń» hár bir qatnasıwshısı sorawlardıń mánisin tereńirek túsinip alıwı ushın sorawlardıń biri bayan etilgen kartochkalardı aladı. Berilgen soraw ústinde pikirlesip bolģannan keyin (3-5 minut) úyrenilip atırģan mashqala boyınsha oqıwdıń pikir alısıwı shólkemlestiriledi. Hár bir sorawdı pikir alısıwdıń juwabın oylap kóriw imkaniyatı bolģan talaba (talabaģa berilgen kartochkada usı soraw bolģan) baslap beredi. Biraq, pikir alısıwģa dárhal basqa qatnasıwshılarda qosıladı. Pikir alısıwdı janlandırıw hám «aylana stol» qatnasıwshıları tárepinen mashqalanıń durıs sheshimin tabıw ushın ullı, ataqlı pedagoglardıń pikirleri, jurnal hám gazetalarda járiyalanģan maqalalar, ámelde ushıraytuģın mısallardan úlgiler hám basqalar keltiriledi.
«Aqlıy hújim» seminarı. Bul metodikanıń ótkeriliwi, bilim beriw ámeliyatı hám basqarıw máselelerin qabıl etiwde zárúr esaplanadı. Bunı jáne de keńirek kórip shıģamız.
«Aqlıy hújim» birge islesiwde barlıq topardıń xızmeti, teoriyalıq yamasa ámeliy mashqalanıń original hám eń unamlı sheshimin tabıwģa qaratılģan forması bolıp esaplanadı. Aqlıy hújimdi ótkeriwdiń júdá kóplegen metodikalıq bar. Olardıń tańlawı mashqalanıń, dóretiwshi topardıń xarakteri hám basqa faktorlarģa baylanıslı boladı.
Aqlıy hújim qatnasıwshıları ushın qaģıydalar.
1. Kóp muģdarlı pikirlerdi bayan etiń. Sapadan kóre muģdarģa kóbirek itibar qaratıń. Sózlerdi qısqa bayan etiń.
2. Hesh qanday sın, kritika hám háxil qılınbasın.
3. Barlıq pikirlerdi qabıl etiń (hátteki aqılģa uģras bolmaģanların da), logikalıq pikirlewge emes, al fantaziya, eleslew, shamalawdı artıq biliń.
Aqlıy hújim ushın shamalı belgilengen waqtı.
1. Aqlıy hújim ótkeriwdi járiyalaw hám wazıypanıń mazmunın túsindiriw (2-3 kún burın).
2. Aqlıy hújim seansı (1,5-2 saat).
-qatnasıwshı hám toparlardı aqlıy húji qaģıydaları msenen tanıstırıw (5-10 minut).
-wazıypanı járiyalaw, sorawlarģa juwap beriw (10-15 minut).
-Aqlıy hújimdi ótkeriw (20-30 minut).
-dem alıs (10 minut).
-pikirlerdiń redaktorlanģan dizimin dúziw (30-45 minut).
Xana jaqtı hám qolay bolıwı kerek. Qatnasıwshılar bir-birewin kórip turatuģın tárizde otırıwı kerek (aylana yamasa P formadaģı stol). Aqlıy hújim nátiyjelerin jazıp barıw hám jumısqa baylanıstırıwģa itibar qaratıw kerek. Oqıtıwshı bárshe pikirlerdi doskaģa, flipchartqa jazadı yamasa ekranda kórsetiledituģın etip úskenelengen komp’yuterde terip baradı. Bul wazıypanı talabalardan biri orınlasa da boladı.
Aqlıy hújimnen soń pikirler dizimig jámáát tárizde tez redaktorlanģan halda ámelge asırıladı. Olardıń barlıģı toparlar boyınsha bólistiriledi: dárhal ámelge asırılıwı múmkin bolģan pikirler, derlik nátiyjeli hám keleshek ideyalar hám basqalar. Ómirge en jaydırıw ushın ulıwma túsiniksiz hám qıyın pikirlerdi dizimnen shıģarıp jiberiledi. Bunnan keyin dizim aqırģa márte qabıl etiledi. Kollokvium-seminar. Kollokvium, yaģnıy talabalar menen sáwbetlesiwdiń maqseti olardıń biliminiń qay dárejede tereń ekenligin bilip alıw bolıp esaplanadı. Ayırım jaģdaylarda onı dástúrde kórsetip ótilmegen, biraq, talabalarda ayırım bólimleri boyınsha qızıģıwshılıqtı oyatıwshı qosımsha temaları menen de ótkeriledi. Basqa waqıtta bolsa topar tárepinen jeterli dárejede ózlestirilmegen kurstıń qanday da bir qıyın temaları boyınsha qosımsha shınıģıwlar ótkeriledi. Nátiyjede kollokviumlar qanday da bir sebep penen aqırģı seminarlarda juwap berip bahalanbaģan yamasa olarda qatnaspaģan talabalardıń bilim dárejelerin anıqlaw maqsetinde ótkeriledi. Bunda kollokvium ótilgen temalar boyınsha ózine say zachet waqıpasın ámelge asıradı.
Izertlew seminarı. Arnawlı seminardı ótkeriwde seminar shınıģıwlarınıń ózine say forması-izertlew seminarın qollanıwı múmkin. Birinshi-úshinshi kurslar dawamında alıp barılģan seminarlar talabalardı belgili bir ilimiy mashqala boyınsha izertlew jumısların alıp barıwshı jas izleniwshiler mektebi wazıypasın atqarıwshı arnawlı seminarģa tayarlaydı. Abıroylı qániyge tárepinen ótkeriletuģın arnawlı seminar ilimiy mektep xarakterine iye bolıp, talabalardı jámáátlik pikirlewge hám dóretiwshilikke tayarlaydı. Arnawlı seminar barısında talabalardıń toparģa mas halda isley alıw kónlikpesi, toparģa mólshel alıw hám durıs bahalawı, arnawlı usıllardı qollana alıw zárúr orın iyeleydi.
Juwmaqlawshı shınıģıwda oqıtıwshı, qaģıyda boyınsha úyrenilgen mashqalanıń keyingi rawajlanıwın hám bul processte talabalardıń qatnasın arttırģan halda seminarlar hám talabalardıń ilimiy jumısların tolıq obzorın ámelge asıradı. Bul káschipke baģdarlawdıń hám defektolog-qániygelerdiń kásiplik ózgeshelikleriniń qáliplesiwine nátiyjeli usıllarınıń biri esaplanadı.
Izertlew-seminarın shólkemlestiriwde talabalardıń (túrli kurstaģı, fakul’tettegi, joqarı oqıw orınlarındaģı) birgeliktegi izertlew joybarların, bir mashqala boyınsha salıstırmalı izertlewlerin kúsheytiriw, sonday-aq, ámeliyatshı-izertlewshilerdiń óz jumısları master-klass kórinisinde kórsetiwge úyretiwi ayrıqsha itibarlı orındı iyeleydi.
Mekeme, shólkem hám basqalar seminarlar. Tikkeley mekeme, mektep, balalar MShBM negizinde seminar-shınıģıwn alı barıwdıń bir forması bolıp esaplanadı. Bunday seminarlar tez-tez ámelge asırıla bermeydi. Sebebi, olarģa tayarlıq júdá kóp waqıttı sarıplawdı talap etedi. Sonıń menen birge olardı ótkeriw ásirese, talabalardı bolajaq jumısları menen tanıstırıwda úlken nátiyje beredi.
«Jumısqa baylanıslı oyın»-seminarı. Bunda seminar rolli «kórsetpeni» aladı. Qanday material úyrenilip atırģanınan kelip shıģıp baslawshı, opponent, recenzent, psixolog, ekspert h.t.b rollerdi kirgiziw múmkin. Sholıw jasaw hám hújjetlerdi (ádebiyatlardı) talqılaw.
Dáslepki dereklerden sholıw oqıw-bul seminardıń sonday túri, bunda oqıtıwshınıń kórsetpesine qaray talabalardıń biri dawıs shıģarıp qanday da bir shıģarmanı oqıydı, keyin, oqıģanların qalay túsingenin aytıp beredi. Basqa talabalar bolsa aytılģanlardı durıslaydı hám qosımshalar kirgizedi. Keyin gezektegi bólimdi basqa talaba oqıydı, jáne oqıģanlardıń talqılanıwı ámelge asırıladı.
Erkin pikirlep wazıypalardı sheshiw. test tapsırmaları hám shınıģıwların seminar shınıģıwı dawamında sheshiliwi talabalardıń aktual pikirlewiniń rawajlanıwı ushın júdá paydalı esaplanadı. Jaqın kúnlerge shekem máselelerdiń sheshimi tábiyiy pánler sheńberinde shınıģıwlarda da qollınılıp kelmekte. Usınday tárbiyalıq jumıslar metodika boyınsha seminar shınıģıwlardı ótkeriwde psixologiyalıq-pedagogikalıq máselelerdi beriw múmkin. Qániygelik boyınsha barlıq pánlerdi oqıtıwdı úlken nátiyje menen test tapsırmalarınan paydalanıp kelinbekte.
Tıńlaw sheberligi belsene sheberliklerden biri bolıp, ol pikirlew processinde tiykarınan talqılanadı. Tıqlaw qábileti tıńlawshılardıń ishki keshirmelerine baylanıslı bolıp, bul keshirmeler tıńlawshınıń ishki hám sırtqı jaģdayı, sonıń menen birge bilimge, tiykarģı túsiniklerine súyengen halda kórsetkishler kelip shıģadı.
-ne aytıldı? Tekst
-Qalay aytıldı? Ton hám tásirli.
-Qashan aytıldı? Waqıt
-Qayjerde aytıldı? Ornı.
Tıńlaw barısında tınısh biraq sóylep atırģan adamģa itibar qaratıladı. Sxema tómendegishe táriyplenedi, juwap qaytarıwdıń bir neshe usılları bar bolıp, sonıń menen birge juwaplardıń de bir neshe mazmunı bar.
hár túrli juwaplar oqıwshılardıń pikir hám bilimlerinen kelip shıqqan halda individual hám jámáátlik bolıwı múmkin. Tálim sapalılıģın kepillew maqsetinde úyreniw hám tálim teoriyasınan paydalanģan halda tálim ózgesheliklerin sistematikalıq islep shıģıw. Oqıtıw hám qollap-quwatlawdıń pedagogikalıq principlerinen kelip shıģatuģın bolsaq, talabalardıń úyreniwi onlayn yamasa internetke tiykarlanģan modellerdi, kurslardı hám dástúrlerdi dúziw hám islep shıģıwģa maslastırılıwı kerek. Sxemanıń júdá zárúr trepi bolıp, sebebi, ol úyreniwdiń maqsetleri hám talapların analiz qılıwdıń barlıq processine taqaladı hám oqıtıw sistemasın islep shıģıw usı talaplarģa mas keliwi kerek. Ol oqıtıw materialların, xızmetin, ámeliyat elementlerin islep shıģıw (kóbinese texnologiyalardan paydalanģan halda) hám barlıq oqıtıw hám úyreniw jumısların bahalawdı óz ishine aladı. Bul bólim kishi toparlarda sabaq ótiw usılların analiz qılıp bir neshe topar formaları kórsetip berilgen. Topardaģı jaģday hám process berilgen piikr hám usınıslar kórsetilgen. Bólimdi oqıp shıģıp kishi toparlarda sabaq beriw xızmetinde sheberlikti arttırıp, sabaq ótiw sapalılıģın jaqsılaw múmkin.
Joqarı tálimde oqıtıwdıń jáne bir forması-bul seminar shınıģıwı bolıp esaplanadı. Seminar shınıģıwları tómendegi wazıypalardı sheshiwge qaratılģan boladı:
-lekciyada bayan etilgen teoriyalıq qaģıydalardı bekkemlew;
-pán boyınsha bilimlerdi keńeyttiriw hám tereńlestiriw;
-talabalardıń ilimiy-izertlew, biliw qábiletlerin ósiriw;
-teoriyalıq oqıtıw processinde iyelengen bilimlerdiń ámeliyatta tán alınıwı.
Seminar shınıģıwlarınıń úsh túri ajıraladı: seminar aldı shınıģıw, seminar hám arnawlı seminar.