1-tema: Tálim processinde metodlardıń pedagogikalıq mánisi. Tálim processinde túrli metodlardan paydalanıw Joba: «Metod», «Tálim metodları»

Lekciyanıń dúzilisi. Lekciyanıń ádettegi dúzilisine, elementlerine kirisiw, tiykarģı bólim, juwmaq kirgiziledi.
Kirisiw-auditoriyanı oqıw materialın qabıl etiwge qızıqtırıw hám baģdarlaw maqsetine iye bolģan lekciyanıń bir bólimi esaplanadı. Lekciyanıń bul bólimine: lekciyanıń temasın bayan etiw, onıń kásiplik áhmiyetin, jańalıģın hám onıń úyrenilgenlik dárejesin, lekciya maqsetin túsindiriw, lekciyada úyreniliwi tiyis bolģan tiykarģı mashqalalardı óz ishine alģan lekciya rejesin bayan etiw, aldınģı lekciyada kórip shıģılģan sorawlardı yadqa alıw, olardıń jańa materiallar menen baylanısın, onıń bul pándegi áhmiyeti, ornın, sonday-aq, basqa pánler sistemasındaģı ornın belgilewdi qamtıp aladı.
Tiykarģı bólim-usınılģan reje boyınsha qatań ámel etilgen halda lekciyanıń mazmunın bayan etiw. lekciyanıń temasın ashıp beriwshi konseptual hám dálilli materiallardı, olardı talqılaw hám bahalanıwın, ilgeri súrilgen teoriyalıq qaģıydalardı túrli usıllarda argumentlew hám dálillewdi óz ishine aladı. Lekciyanıń túrine qarap jumıs túri anıqlanadı.
Juwmaqlaw-lekciyanı ulıwma juwmaqlaw, materiallardı ulıwmalastırıw, lekciya teması boyınsha juwmaqlardı bayan etiw; talabalardıń sorawlarına juwap beriw.
Zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalar materiallardı lekciya kórinisinde bayan etiwdiń dástúriy ústinliklerin saqlap qalģan halda lekciya metodınıń kemshiliklerin jeńip ótiwge háreket etpekte.
Usınday mashqalalı lekciya materialın bayan etiw barısında sheshiliwi kerek bolģan sorawlardan, mashqalanı belgilewden baslanadı.
Bunda mashqalanı sheshiwdiń tayar forması talabalardıń tájiriybesinde bolmaydı, yaģnıy sorawģa juwap tabıw ushın pikirlew, kóz-qaraslardı alģa súriw hám olardı tekserip kóriw talap etiledi. Maģlıwmatlı lekciyada oqıtıwshı tárepinen belgili bolģanlar nárselerdiń úyreniliwi hám talabalardan olardı eslep qalıwdıń ózi talap etilse, onıń mazmunınan parıqlı ráwishte, mashqalalı lekciyada jańa bilim talabalar ushın jeke izleniw sıpatında úyreniledi. Mashqalalı lekciyada talabalardıń aqılın basqarıw ushın oqıtıwshı tárepinen aldın tayarlap qoyılģan mashqala hám maģlıwmatlı sorawlar qollanıladı.
Mashqalalı sorawlar-bul juwapları burın úyrenilgen temalarda da, bayan etilip atırģan materialda da (doskadaģı jazıwlarda, diywaldaģı kestelerde h.t.b) bolmaģan hám talabalarda intellektual qıyınshılıqlardı júzege keltiriwshi sorawlar bolıp tabıladı. Mashqalalı sorawlar óz ishine belgisizlerdi, jańa bilimlerdi óz ishine qamtıp alıp, olardı iyelew ushın qanday da bir intellektual háreket, belgili bir maqsetke baģdarlanģan aqlıy process talap etiledi.
Maģlıwmatlı sorawlar mashqalanı túsiniw ushın talabalarda bar bolģan bilimlerdiń aktuallastırıw hám onı sheshiw boyınsha aqlıy xızmetti baslaw maqsetinde beriledi.
Solay etip, oqıw materialı, oqıw mashqalası sıpatında ilgeri súriledi. Ol belgili bir shárayatta ayırım qarama-qarsılıqlarģa iye hám bul qarama-qarsılıqlardıń ayqınlasıwı juwmaqlawshı sorawlar menen tamamlanatuģın qabıl etiw wazıypalarınıń logikalıq formasına iye boladı. mashqalalı bayan etiw ushın oqıw pániniń tiykarģı konceptual mazmunın ashıp beriwshi, bolajaq kásiplik xızmet ushın tiykarınan zárúr bolģan hám talabalar tárepinen ózlestiriliwi qıyın bolģan kurstıń zárúr bólimleri tańlap alınadı.
Oqıw mashqalaları ózleriniń qıyınshılıģı jaģınan talabalarģa mas bolıwı, oqıwshılardıń biliw processleri esapqa alınģan, úyrenilip atırģan pánnen kelip shıqqan halda jańa materialdı ózlestiriwde hám jeke-ulıwmalıq hám kásiplik rawajlanıwında úlken áhmiyetke iye bolıwı kerek.
Vizuallastırıw (kórsetiw)-lekciyası kórgizbelilik principin, jańasha usılda qollanılıwına mısal bola aladı, onı turaqlı oqıtıwdıń formaları hám metodları tuwralı psixologiyalıq-pedagogikalıq ilimiy maģlıwmatlarınıń mazmunına tásir nátiyjeleri bolıp esaplanadı.
Vizuallastırıw (kórsetiw)-lekciyası talabalar awızeki hám jazba maģlıwmatlardı vizual formada aylandırıwģa úyretedi, bul bolsa tálim mazmunında bar bolģan áhmiyetli elementlerdi ajıratıw hám sistemalastırıw esabınan kásiplik sananı qáliplestiredi. Oqıtıwshı tárepinen bul túrdegi lekciyaģa tayarlanıw degende lekciya shınıģıwınıń teması boyınsha oqıw materialları tálimniń texnikalıq quralları yamasa qolda (sızıw, súwret, kesteler h.t.b) talabalar beriw ushın vizual formaģa keltiriw názerde tutıladı. Bul túrdegi lekciyanı oqıw lekciya temasın tolıq ashıp beriwshi oqıtıwshı tárepinen tayarlap kelingen kórgizbeli materiallardı keń hám baylanıslı túrde sholıw dárejesine jetkeriledi. Bul túrdegi usınılģan maģlıwmatlar, talabalardıń kásiplik hám qabıl etiw xızmetinde zárúr esaplanģan, olar tárepinen úyrenilgen bilimlerdi sistemalastırıwdı támiyinlew, mashqalalı jaģdaylar júzege keltiriwi hám olardıń sheshimin tabıwģa imkaniyat jaratıwı, hár túrli kórgizbelerdi kórsetiw kerek boladı.
Lekciyanıń bul túrin talabalar menen jańa bólim, tema, pándi úyreniwdi baslawdan qollanıw jaqsı nátiyje bereji. Bunda júzege keletuģın jaģday materialdı úyreniwge, oqıwdıń basqa túrlerine kórgizbeli maģlıwmatlardı rawajlandırıw kónlikpesine psixologiyalıq kórsetpeni jaratadı.
Birgeliktegi lekciya mashqalalı mazmundı oqıw materialın eki oqıtıwshınıń óz-ara janlı dialog arqalı inam etiliwi bolıp tabıladı. bunda eki qániygeniń teoriyalıq mashqalalardı eki kóz-qarastan sholınıwı sıyaqlı kásiplik hám tájiriybeli kórinisin kelip shıģadı, máselen, teoriyashı hám ámeliyatshınıń pikir alısıwı, qanday da bir pikir tárepdarı hám bul pikirge qarsı qániygeniń pikirleri sıyaqlı boladı. lekciyanıń bul túri talabalardıń sınlı oylawın aktivlestiriwin rawajlandırıwģa xızmet etedi.
Bul processte oqıtıwshılardıń óz-ara dialogınıń sheshimi, izlenip atırģan mashqalanıń sheshimin birgelikte izlew mádeniyatın kórsetiwi hám bul processke talabalardıń sorawlar, óz pikirlerin bildiriw, úyrenilip atırģan lekciya temasına óz múnásibetlerin qáliplestiriw, júz berip atırģan hádiyselerge anıq juwap qaytırılıwına tartıwı kerek.
Lekciya waqtında hár bir oqıtıwshınıń joqarı dárejedegi iskerligi talabalarda pikir hám intizamnıń turaqlı bolıwın keltirip shıģaradı, bul bolsa belsendi tálim alıwģa say bolģan qábilet bolıp esaplanadı: talabalardıń biliw processine tartılģanlıģı oqıtıwshılardıń belsendiligi menen mas keledi.
Joqarıda atap ótilgenlerden tısqarı talabalar pikirlew mádeniyatın, dialogqa kirisiw usılların, birgeliktegi izleniw hám juwmaqlawshı toqtamqa keliwi haqqındaģı kórgizbeli túsiniklerge iye boladı.
Aldın ala rejelestirilgen kemshilikler menen alıp barılatuģın lekciya talabalarda kásiplik jaģdaylardı operativ ráwishte talqılaw, ekspert, opponent, recenzent sıpatında qatnasıw, qáte yamasa anıq emes maģlıwmatlardı ajıratıp kórsete alıw kónlikpesin rawajlandırıw ushın islep shıģılģan.
Oqıtıwshınıń lekciyaģa tayarlıģı sonnan ibarat, lekciya mazmunına belgili bir muģdarda semantikalıq, metodikalıq yamasa ádep-ikram qaģıydalarındaģı kemshiliklerdiń kirgiziliwi talap etiledi. Bunday qáte-kemshiliklerdiń dizimin oqıtıwshı lekciyaģa alıp keledi, biraq, olardı talabalardıń itibarına lekciyanıń aqırında beredi. Talabalar tárepinen jol qoyılatuģın hám lekciya oqıw processinde oqıtıwshılar tárepinen kópshilik jaģdaylarda ushıraytuģın qáte-kemshilikler tańlap alınıwı maqsetke muwapıq boladı.
Oqıtıwshı lekciyanı bunday sheberlik penen alıp barılıwı hám jol qoyılģan qátelerdi jasırıwın talabalar tez anıqlaydı.
Talabalardıń wazıypası sonnan ibarat bolıwı kerek, dápterlerine jiberilgen qátelerdi jazıp barıwı hám lekciyanıń sońında olardı aytıp beriwi talap etiledi. Qátelerdiń sholınıwı ushın 10-15 minut ajıratıladı. Bul processte oqıtıwshı, talabalar yamasa birgeliktegi sorawlar emes, al durıs juwaplar berip barıladı.
Aldın ala rejelestirilgen qátelerdiń muģdarı oqıw materialınıń, lekciyanıń didaktikalıq hám tárbiyalıq maqsetinen, talabalardıń tayarlıq dárejesinen kelip shıģıp belgilenedi.
Zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalar materiallardı lekciya kórinisinde bayan etiwdiń dástúriy ústinliklerin saqlap qalģan halda lekciya metodınıń kemshiliklerin jeńip ótiwge háreket etip atır.
Sol tárizde mashqalalı lekciya materialın bayan etiw arqalı sheshiliwi kerek bolģan sorawlardı, mashqalanı belgilewden baslanadı.
Bunda mashqalanı sheshiwdiń tayar forması talabalardıń tájiriybesinde joq boladı, yaģnıy sorawģa juwap tabıw ushın pikirlew, kóz-qaraslardı alģa súriw hám olardı tekserip kóriw talap etiledi. Maģlıwmatlı lekciyada oqıtıwshı tárepinen belgili bolģanlar, nárselerdiń úyretiliwi hám talabalardan olardı eslep qalıwdıń ózi talap etilse, onıń mazmunınan parıqlı túrde, mashqalalı lekciyada jańa bilim talabalar ushın jeke izlenisleri sıpatında úyreniledi. Mashqalalı lekciyada talabalardıń oyın basqarıw ushın oqıtıwshı tárepinen aldın ala tayarlap qoyılģan mashqala hám maģlıwmat ushın saqlanģan sorawlar qollanıladı.
Mashqalalı sorawlar-bul juwaplardı aldınģı úyrenilgen temalarda da bayan etilip atırģan materialda da(doskadaģı jazıwlarda, diywaldaģı kestelerde h.t.b) bolmaģan hám talabalardıń intellektual qıyınshılıqların júzege keltiriwshi sorawlar bolıp esalanadı. Mashqalalı sorawlar óz ishine belgisiz maģlıwmatlardı, jańa bilimlerdi qamtıp alıp, olardı iyelew ushın qanday da bir intellektual háreket, belgili bir maqsetke baģdarlanģan aqlıy process talap etiledi.
Maģlıwmatlı sorawlar mashqalanı túsiniw ushın talabalarda bar bolģan bilimlerdi aktivlestiriw hám onı sheshiw boyınsha xızmetin baslaw maqsetinde beriledi.
Solay etip oqıw materialı oqıw mashqalası sıpatında alģa súriledi. Ol belgili bir shárayatta ayırım qarama-qarsılıqlarģa iye hám bul qarama-qarsılıqlardıń ayqınlasıwı juwmaqlawshı sorawlar menen tamamlanatuģın qabıl etiw wazıypalarınıń logikalıq formasına iye. Mashqalalı bayan etiw ushın oqıw pániniń tiykarģı konceptual mazmunın shólkemlestiriwshi, bolajaq kásiplik xızmet ushın derlik zárúr bolģan hám talabalar tárepinen ózlestiriliwi qıyın bolģan kurstıń zárúr bólimleri tańlap alınadı.
Vizuallastırıw (kórsetiw)-lekciyası kórgizbelilik principin, jańasha usılda qollanılıwına mısal bola aladı, onı turaqlı oqıtıwdıń formaları hám metodları tuwralı psixologiyalıq-pedagogikalıq ilimiy maģlıwmatlarınıń mazmunına tásir nátiyjeleri bolıp esaplanadı.
Vizuallastırıw (kórsetiw)-lekciyası talabalar awızeki hám jazba maģlıwmatlardı vizual formada aylandırıwģa úyretedi, bul bolsa tálim mazmunında bar bolģan áhmiyetli elementlerdi ajıratıw hám sistemalastırıw esabınan kásiplik sananı qáliplestiredi. Oqıtıwshı tárepinen bul túrdegi lekciyaģa tayarlanıw degende lekciya shınıģıwınıń teması boyınsha oqıw materialları tálimniń texnikalıq quralları yamasa qolda (sızıw, súwret, kesteler h.t.b) talabalar beriw ushın vizual formaģa keltiriw názerde tutıladı. Bul túrdegi lekciyanı oqıw lekciya temasın tolıq ashıp beriwshi oqıtıwshı tárepinen tayarlap kelingen kórgizbeli materiallardı keń hám baylanıslı túrde sholıw dárejesine jetkeriledi. Bul túrdegi usınılģan maģlıwmatlar, talabalardıń kásiplik hám qabıl etiw xızmetinde zárúr esaplanģan, olar tárepinen úyrenilgen bilimlerdi sistemalastırıwdı támiyinlew, mashqalalı jaģdaylar júzege keltiriwi hám olardıń sheshimin tabıwģa imkaniyat jaratıwı, hár túrli kórgizbelerdi kórsetiw kerek boladı.
Lekciyanıń bul túrin talabalar menen jańa bólim, tema, pándi úyreniwdi baslawdan qollanıw jaqsı nátiyje bereji. Bunda júzege keletuģın jaģday materialdı úyreniwge, oqıwdıń basqa túrlerine kórgizbeli maģlıwmatlardı rawajlandırıw kónlikpesine psixologiyalıq kórsetpeni jaratadı.
Birgeliktegi lekciya mashqalalı mazmundı oqıw materialın eki oqıtıwshınıń óz-ara janlı dialog arqalı inam etiliwi bolıp tabıladı. bunda eki qániygeniń teoriyalıq mashqalalardı eki kóz-qarastan sholınıwı sıyaqlı kásiplik hám tájiriybeli kórinisin kelip shıģadı, máselen, teoriyashı hám ámeliyatshınıń pikir alısıwı, qanday da bir pikir tárepdarı hám bul pikirge qarsı qániygeniń pikirleri sıyaqlı boladı. lekciyanıń bul túri talabalardıń sınlı oylawın aktivlestiriwin rawajlandırıwģa xızmet etedi.
Bul processte oqıtıwshılardıń óz-ara dialogınıń sheshimi, izlenip atırģan mashqalanıń sheshimin birgelikte izlew mádeniyatın kórsetiwi hám bul processke talabalardıń sorawlar, óz pikirlerin bildiriw, úyrenilip atırģan lekciya temasına óz múnásibetlerin qáliplestiriw, júz berip atırģan hádiyselerge anıq juwap qaytırılıwına tartıwı kerek.
Lekciya waqtında hár bir oqıtıwshınıń joqarı dárejedegi iskerligi talabalarda pikir hám intizamnıń turaqlı bolıwın keltirip shıģaradı, bul bolsa belsendi tálim alıwģa say bolģan qábilet bolıp esaplanadı: talabalardıń biliw processine tartılģanlıģı oqıtıwshılardıń belsendiligi menen mas keledi.
Joqarıda atap ótilgenlerden tısqarı talabalar pikirlew mádeniyatın, dialogqa kirisiw usılların, birgeliktegi izleniw hám juwmaqlawshı toqtamqa keliwi haqqındaģı kórgizbeli túsiniklerge iye boladı.
Aldın ala rejelestirilgen qátelerdiń muģdarı oqıw materialınıń, lekciyanıń didaktikalıq hám tárbiyalıq maqsetinen, talabalardıń tayarlıq dárejesinen kelip shıģıp belgilenedi.
Oqıtıwshınıń lekciyaģa tayarlıģı sonnan ibarat, lekciya mazmunına belgili bir muģdarda semantikalıq, metodikalıq yamasa ádep-ikram qaģıydalarındaģı kemshiliklerdiń kirgiziliwi talap etiledi. Bunday qáte-kemshiliklerdiń dizimin oqıtıwshı lekciyaģa alıp keledi, biraq, olardı talabalardıń itibarına lekciyanıń aqırında beredi. Talabalar tárepinen jol qoyılatuģın hám lekciya oqıw processinde oqıtıwshılar tárepinen kópshilik jaģdaylarda ushıraytuģın qáte-kemshilikler tańlap alınıwı maqsetke muwapıq boladı.
Oqıtıwshı lekciyanı bunday sheberlik penen alıp barılıwı hám jol qoyılģan qátelerdi jasırıwın talabalar tez anıqlaydı.
Talabalardıń wazıypası sonnan ibarat bolıwı kerek, dápterlerine jiberilgen qátelerdi jazıp barıwı hám lekciyanıń sońında olardı aytıp beriwi talap etiledi. Qátelerdiń sholınıwı ushın 10-15 minut ajıratıladı. Bul processte oqıtıwshı, talabalar yamasa birgeliktegi sorawlar emes, al durıs juwaplar berip barıladı.
Aldın ala rejelestirilgen qátelerdiń muģdarı oqıw materialınıń, lekciyanıń didaktikalıq hám tárbiyalıq maqsetinen, talabalardıń tayarlıq dárejesinen kelip shıģıp belgilenedi.
Lektordıń hár túrli topar talabalarına lekciya oqıwı ushın júdá zárúr tájiriybe bolıp esaplanadı. Materialdı tek biliw jeterli emes. Lektor lekciyanı qızıqlı hám itibardı tartatuģın etip, jaqsı tayarlıq kóriwi hám temaģa say mısallardan paydalanıp temanı túsindire alıwı kerek. Lekciyanı durıs ótiw sheberlikti hám waqıttı talap etedi. Talaba hám kásipleslerinen lekciya haqqındaģı pikirlerin soraw, lekciyanı oqıw sapalılıģın kórsetiw ushın zárúr faktor esaplanadı hám siz óz ámeliyatıńızdı kúsheyttiriwin qálewińiz múmkin.
Lekciya oqıtıwshı shaxsınıń derlik baylıģı esaplanadı: sanası, sezimi, jigerliligi, keshirmeleri, isenimi arqalı talabalardıń ishki dún’yası menen baylanısta bolıwdıń eń nátiyjeli, janlı forması esaplanadıyu Bunda oqıtıwdıń baģdarlaw, maģlıwmat beriw, metodologiyalıq hám tárbiyalaw funkciyaların júzege shıģarıwģa járdem beredi.
Lekciyanıń baģdarlawshı funkciyasına talabalardıń dıqqatı oqıw materialınıń tiykarģı qaģıydaları, onı úyreniwdegi hám de bolajaq kásiplik xızmetindegi roli hám áhmiyeti, onı ózlestiriw metodlarına tartıladı.
Lekciyanıń maģlıwmattı beriw funkciyası tiykarģı ilimiy faktlar, qaģıydalar, juwmaqlardıń mánisin ashıwģa oqıtıwshı tárepinen ámelge asırıladı.
Lekciyanıń metodologiyalıq funkciyasın qollanıw izertlew metodların salıstırıw, aralastırıwģa, ilimiy izlenislerdiń faktorlarına hám jantasıwların anıqlawģa járdem beredi.
Lekciyanıń tárbiyalıq funkciyası lekciya processinde oqıw materialına sezimtallı baha beriw múnásibetlerin oyatıw, qızıģıwshılıqların ósiriw, logikalıq pikirlew hám dálillerdi anıqlastırıw jolı menen ámelge asırıladı.
Joqarı tálimde oqıtıwdıń bir forması sıpatında lekciyaģa qoyılatuģın talaplar:
-lekciyanıń tártip-intizamlıq tárepi (ilimiylik hám maģlıwmat);
-dálillew hám argumentlew (anıq mısallardı jeterli bolıwı);
-bayan etiwdiń emocionallıģı (talabalardı aktivlestiriw);
-metodikalıq jaqtan islep shıģıw (tiykarģı pikirlerdi anıqlaw);
-anıq ilimiy hám ádebiy tilde bayan etiw;
-audiovizual didaktikalıq materiallardı paydalanıw.
Lekciyaģa tayarlanıw:
-lekciya teması boyınsha materiallar jıynaw;
-lekciyanıń rejesin dúziw;
-lekciyaģa materiallardı tańlap alıw;
-lekciya konspektin dúziw;
-lekciya shınıģıwın ótiwdiń texnologiyasın islep shıģıw.
Jaqsı lekciya oqıtıwshıdan júdá úlken miynetti talap etedi. Keminde bir hápte burın tayarlıq kóriwdi baslaw kerek. Búgingi kúnde pedagogika páni oqıtıwshısına pedagogikalıq prognoztikadan optimal dárejede paydalanıw talap etiledi.